Biyl Tәuelsizdikting 34 jyldyghyn toylaytyn qazaq elinde memlekettik til mәrtebesi óz dengeyine jete almay otyr. Olay deuimizge sebep memlekettik tildi damytudyng zandyq negizderi bolghanmen, is jýzinde  joghary biylik orghandary men qoghamdyq oryndarda naqty qoldanylmay keledi. Zandyq qújat bar da naqty oryndaluy aqsap túr.

Qazaqstan Konstitusiyasynyng 7-babynda memlekettik til – qazaq tili dep anyq jazylghan.

«Qazaqstan Respublikasyndaghy til turaly» Zannyng 21-babynda memlekettik bilim beru úiymdarynda qazaq tilin oqytu qamtamasyz etilui tiyis delingen.

«Bilim turaly» Zannyng 9-babynda – memlekettik tildegi bilimdi damytu mindeti kórsetilgen.

Múrnaghy jyly qabyldanghan Qazaqstan Respublikasynda bilim berudi damytudyng 2020–2025 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynda aralas mektepterdi qysqartu jәne qazaq tilindegi mektepterding sanyn arttyru kózdelgen.

Zang kemeldi bolsada, ókinishke oray, ózge salany aitpaghanda bilim salasynda saltanat qúruynyng ózi mýshkil bolyp otyr. Oghan naqty mysal Almatydaghy No 215 mektepting ainalasynda tuyndaghan dau. Almaty qalasynyng Bostandyq audanynan janadan ashylghan mektep basynda qazaq tildi mektep bolyp ashylghanymen, artynan qasynda birneshe orys tildi mektep bolsada aralas mektep bolyp ózgertilgen. Qalalyq bilim basqarmasy ony ata-analardyng qalauy solay dep týsindirgen.

Qazaq tildi mektepterding aralas mektepke ózgerui bir búl emes eken.

2020 jyly Preziydent Toqaev Mamyr-1 shaghyn audanynda №173 qazaq tildi mektep-liyseyde bala sanynyng tym kóp, bastauysh synyptarda 45 baladan otyrghanyn tilge tiyek etip, janynda janadan salynghan №202 mektep-gimnaziyanyng qazaq tildi boluyn tapsyrady.

Sol №202 mektep te alghashqyda qazaq tildi bolyp ashylyp, artynsha bir-eki aidan song aralas tildi bolyp shygha kelgen. Múnday mysaldar jetip artylady eken.

Almatyda orys tilinde bilim beretin oqu orny jetkilikti eken, al qazaq tildi memlekettik mektepter qaladaghy jalpy memlekettik mektepterding 35%-yn ghana qúraydy eken, keybir tәuelsiz basylymdar búl kórsetkishting 16 payyz ghana ekenin algha tartady. Qaladaghy qazaq tilinde bilim beretin № 172, 207, 174, 181 mektepterde bastauysh synyptarda 35-40 baladan otyr eken, birinshi synyp parallelideri liyteri «L»-gha deyin barady eken.

№153 úighyr mektebine qalanyng týkpir-týkpirinen bala tasymaldaugha 3 avtobus bólinipti. Al №215 mektepke auzy-múrny tolghan qazaq mektepterinen balalardy sary avtobustarmen solay tasymaldaudyng ornyna, tiyip túrghan kóshelerding qazaq tildi  balalaryn qabyldaudan bas tartypty.

Kezekti jana oqu mausymynyng bastalu aldyndaghy búl keleniz oqigha bilim salasy men ata-analar ortasynda ghana emes, jalpy qoghamda qyzu talqygha týsude. Kóp bolyp Mәselening týp tamyry aralas mektep oqytu metodynda degen ortaq týsinikke kelude.

1972 jyly Qazaq kenes respublikasynyn  Oqu ministrining orynbasary bolghan Sherbakov aralas tildi mektepter turaly ghylymy dissertasiyalyq júmysyn qorghaydy. Sol-aq eken, aralas tildi mektepter janbyrdan keyingi kók shóptey qaulaydy. Sonyng saldarynan qazaq tilining shúbarlanuy keng óris alyp, qazaq tilindegi mektepterding sanynyng jappay qysqaruyna әkelip soghady. Sol uaqyttyng kózimen qaraghanda aralas mektep iydeyasynyng jappay qoldau tabuy Hrushevtyng "Qazaqtar jylqy etin jaqsy kóredi, Orystar shoshqa etin jaqsy kóredi. Eki últtyng dostyghy ýshin jylqy eti men shoshqa eti qosylghan shújyq shygharayyq" degeni siyaqty kenestik sayasattyng qajetinen tuyndaghan, jýzege asyrylghan shara ekeni anyq.

Qazir zaman ózgerdi. Kenes odaghy kelmeske ketti. Elimiz egemendigin aldy. Til sayasaty da ózgerdi. Qazaq tilining memlekettik til mәrtebesi ata zanda aishyqty jazyldy.

Biraq qazaq tilining mektep aulasynda ghana emes, búqaralyq BAQ-tar men әleumettik jelide shúbarlanyp qoldanylatynyna kuә bolyp otyrmyz. Aralas tildi mektep qazaq tilining shúbarlanuyna basty sebep ekenin ómir dәleldep otyr, óitkeni aralas tildi mektepterding ortaq tili – orys tili.

Qoryta aitqanda bir tildi (orys tildi) kenes adamyn qalyptastyrudy kózdegen  Kenes dәuirining bilim sayasatynyng tól jobasy - aralas mektep metodynan bas tartudyng ornyna, tәuelsiz Qazaqstanda ainytpay jalghastyrudyng qanday zandyq negizi, qajeti bar? Qazaq tildi mektepterde onsyzda ýshinshi klastan bastap orys tili oqytylady. Ony azsynghanday aralas mektep ashudyng artynda qanday jymysqy maqsat-mýdde jatyr. Almatydaghy kelensiz jaghday, uaqyttyng ózi aldymyzgha osynday súraqty kóldeneng tartyp otyr.

Abai.kz