بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 34 جىلدىعىن تويلايتىن قازاق ەلىندە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى ءوز دەڭگەيىنە جەتە الماي وتىر. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ زاڭدىق نەگىزدەرى بولعانمەن، ءىس جۇزىندە  جوعارى بيلىك ورعاندارى مەن قوعامدىق ورىنداردا ناقتى قولدانىلماي كەلەدى. زاڭدىق قۇجات بار دا ناقتى ورىندالۋى اقساپ تۇر.

قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى دەپ انىق جازىلعان.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 21-بابىندا مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا قازاق ءتىلىن وقىتۋ قامتاماسىز ەتىلۋى ءتيىس دەلىنگەن.

«ءبىلىم تۋرالى» زاڭنىڭ 9-بابىندا – مەملەكەتتىك تىلدەگى ءبىلىمدى دامىتۋ مىندەتى كورسەتىلگەن.

مۇرناعى جىلى قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2020–2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا ارالاس مەكتەپتەردى قىسقارتۋ جانە قازاق تىلىندەگى مەكتەپتەردىڭ سانىن ارتتىرۋ كوزدەلگەن.

زاڭ كەمەلدى بولسادا، وكىنىشكە وراي، وزگە سالانى ايتپاعاندا ءبىلىم سالاسىندا سالتانات قۇرۋىنىڭ ءوزى مۇشكىل بولىپ وتىر. وعان ناقتى مىسال الماتىداعى No 215 مەكتەپتىڭ اينالاسىندا تۋىنداعان داۋ. الماتى قالاسىنىڭ بوستاندىق اۋدانىنان جاڭادان اشىلعان مەكتەپ باسىندا قازاق ءتىلدى مەكتەپ بولىپ اشىلعانىمەن، ارتىنان قاسىندا بىرنەشە ورىس ءتىلدى مەكتەپ بولسادا ارالاس مەكتەپ بولىپ وزگەرتىلگەن. قالالىق ءبىلىم باسقارماسى ونى اتا-انالاردىڭ قالاۋى سولاي دەپ تۇسىندىرگەن.

قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ ارالاس مەكتەپكە وزگەرۋى ءبىر بۇل ەمەس ەكەن.

2020 جىلى پرەزيدەنت توقاەۆ مامىر-1 شاعىن اۋدانىندا №173 قازاق ءتىلدى مەكتەپ-ليتسەيدە بالا سانىنىڭ تىم كوپ، باستاۋىش سىنىپتاردا 45 بالادان وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتىپ، جانىندا جاڭادان سالىنعان №202 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ قازاق ءتىلدى بولۋىن تاپسىرادى.

سول №202 مەكتەپ تە العاشقىدا قازاق ءتىلدى بولىپ اشىلىپ، ارتىنشا ءبىر-ەكى ايدان سوڭ ارالاس ءتىلدى بولىپ شىعا كەلگەن. مۇنداي مىسالدار جەتىپ ارتىلادى ەكەن.

الماتىدا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورنى جەتكىلىكتى ەكەن، ال قازاق ءتىلدى مەملەكەتتىك مەكتەپتەر قالاداعى جالپى مەملەكەتتىك مەكتەپتەردىڭ 35%-ىن عانا قۇرايدى ەكەن، كەيبىر تاۋەلسىز باسىلىمدار بۇل كورسەتكىشتىڭ 16 پايىز عانا ەكەنىن العا تارتادى. قالاداعى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن № 172, 207, 174, 181 مەكتەپتەردە باستاۋىش سىنىپتاردا 35-40 بالادان وتىر ەكەن، ءبىرىنشى سىنىپ پاراللەلدەرى ليتەرى «ل»-عا دەيىن بارادى ەكەن.

№153 ۇيعىر مەكتەبىنە قالانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بالا تاسىمالداۋعا 3 اۆتوبۋس ءبولىنىپتى. ال №215 مەكتەپكە اۋزى-مۇرنى تولعان قازاق مەكتەپتەرىنەن بالالاردى سارى اۆتوبۋستارمەن سولاي تاسىمالداۋدىڭ ورنىنا، ءتيىپ تۇرعان كوشەلەردىڭ قازاق ءتىلدى  بالالارىن قابىلداۋدان باس تارتىپتى.

كەزەكتى جاڭا وقۋ ماۋسىمىنىڭ باستالۋ الدىنداعى بۇل كەلەڭىز وقيعا ءبىلىم سالاسى مەن اتا-انالار ورتاسىندا عانا ەمەس، جالپى قوعامدا قىزۋ تالقىعا تۇسۋدە. كوپ بولىپ ماسەلەنىڭ ءتۇپ تامىرى ارالاس مەكتەپ وقىتۋ مەتودىندا دەگەن ورتاق تۇسىنىككە كەلۋدە.

1972 جىلى قازاق كەڭەس رەسپۋبليكاسىنىڭ  وقۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولعان ششەرباكوۆ ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەر تۋرالى عىلىمي ديسسەرتاتسيالىق جۇمىسىن قورعايدى. سول-اق ەكەن، ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەر جاڭبىردان كەيىنگى كوك شوپتەي قاۋلايدى. سونىڭ سالدارىنان قازاق ءتىلىنىڭ شۇبارلانۋى كەڭ ءورىس الىپ، قازاق تىلىندەگى مەكتەپتەردىڭ سانىنىڭ جاپپاي قىسقارۋىنا اكەلىپ سوعادى. سول ۋاقىتتىڭ كوزىمەن قاراعاندا ارالاس مەكتەپ يدەياسىنىڭ جاپپاي قولداۋ تابۋى حرۋششەۆتىڭ "قازاقتار جىلقى ەتىن جاقسى كورەدى، ورىستار شوشقا ەتىن جاقسى كورەدى. ەكى ۇلتتىڭ دوستىعى ءۇشىن جىلقى ەتى مەن شوشقا ەتى قوسىلعان شۇجىق شىعارايىق" دەگەنى سياقتى كەڭەستىك ساياساتتىڭ قاجەتىنەن تۋىنداعان، جۇزەگە اسىرىلعان شارا ەكەنى انىق.

قازىر زامان وزگەردى. كەڭەس وداعى كەلمەسكە كەتتى. ەلىمىز ەگەمەندىگىن الدى. ءتىل ساياساتى دا وزگەردى. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى اتا زاڭدا ايشىقتى جازىلدى.

بىراق قازاق ءتىلىنىڭ مەكتەپ اۋلاسىندا عانا ەمەس، بۇقارالىق باق-تار مەن الەۋمەتتىك جەلىدە شۇبارلانىپ قولدانىلاتىنىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. ارالاس ءتىلدى مەكتەپ قازاق ءتىلىنىڭ شۇبارلانۋىنا باستى سەبەپ ەكەنىن ءومىر دالەلدەپ وتىر، ويتكەنى ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ ورتاق ءتىلى – ورىس ءتىلى.

قورىتا ايتقاندا ءبىر ءتىلدى (ورىس ءتىلدى) كەڭەس ادامىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەگەن  كەڭەس ءداۋىرىنىڭ ءبىلىم ساياساتىنىڭ ءتول جوباسى - ارالاس مەكتەپ مەتودىنان باس تارتۋدىڭ ورنىنا، تاۋەلسىز قازاقستاندا اينىتپاي جالعاستىرۋدىڭ قانداي زاڭدىق نەگىزى، قاجەتى بار؟ قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردە ونسىزدا ءۇشىنشى كلاستان باستاپ ورىس ءتىلى وقىتىلادى. ونى ازسىنعانداي ارالاس مەكتەپ اشۋدىڭ ارتىندا قانداي جىمىسقى ماقسات-مۇددە جاتىر. الماتىداعى كەلەڭسىز جاعداي، ۋاقىتتىڭ ءوزى الدىمىزعا وسىنداي سۇراقتى كولدەنەڭ تارتىپ وتىر.

Abai.kz