Afrikadaghy daudyng týiini: Qazaqstannyng strategiyalyq mýddesi qalay qorghaldy?

10 qyrkýiek kýni Aqordada Qazaqstan tarihyndaghy manyzdy diplomatiyalyq oqighalardyng biri ótti. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Kongo Demokratiyalyq Respublikasynyng Preziydenti Feliks Chiysekediydi alghash ret resmy saparmen qabyldady. Qúrmet qarauyly, eki elding әnúrandary, delegasiyalar tanystyrylymy – hattamalyq rәsimderding bәri saqtaldy. Biraq búl sapardyng mәni tek resmy saltanatta emes, onyng mazmúnynda boldy.
Kezdesu barysynda Qasym-Jomart Toqaev: «Búl – tarihy sapar. Ol Qazaqstan men Kongo arasyndaghy qarym-qatynasty damytugha tyng serpin beredi. Eliniz – tabighy jәne adamy resurstargha bay memleket. Halyqaralyq dengeydegi róli artyp kele jatyr. Býgingi kelissózder Ortalyq Aziya men Afrika arasyndaghy baylanysty nyghaytugha yqpal etedi dep senemin», – dep atap ótti. Memleket basshysy Afrika elderimen yntymaqtastyqty nyghaytu – Qazaqstan syrtqy sayasatynyng basym baghyttarynyng biri ekenin de qadap aitty.
Óz kezeginde Feliks Chiysekedy Qazaqstannyng yadrolyq qarusyzdanu jolyndaghy tәjiriybesin әlemge ýlgi etip, Astananyng halyqaralyq beybitshilikke qosyp otyrghan ýlesin joghary baghalady.
Osy sózderden-aq búl sapardyng formaldy emes, naqty mazmúngha toly ekeni angharyldy. Birneshe jyldan beri sheshilmey kele jatqan Qazaqstannyng alyp korporasiyasy Eurasian Resources Group (ERG) pen Kongonyng memlekettik Gecamines kompaniyasy arasyndaghy daudyng týiini dәl osy sapar ayasynda tarqatyldy. Búl – bir ghana korporasiyanyng emes, tútas Qazaqstannyng strategiyalyq mýddesining jenisi.
ERG – elding tau-ken ónerkәsibindegi basty tirekterining biri әri әlemdik dengeydegi oiynshy. Kongodaghy onyng jobalary mys, kobalit, koltan, tantal sekildi strategiyalyq miyneraldarmen tikeley baylanysty. Býgingi kýni búl shiykizattar – smartfonnan bastap elektromobiliderge deyingi barlyq joghary tehnologiyalyq óndiristing negizi. Demek, Kongodaghy jaghday Qazaqstannyng jahandyq jetkizu tizbegindegi róline tikeley әser etedi.
2023 jyly bastalghan dau ERG-ning júmysyn túralatyp, is halyqaralyq arbitrajgha deyin jetken. Gecamines keybir aktivterdi tartyp alugha tyrysqan, Swanmines jobasyndaghy ortaq kәsiporyndy toqtatqan. Búl tek biznes emes, Qazaqstannyng bedeline de soqqy bolyp tóndi.
Mәsele – kompaniyanyng búrynghy basshylyghynyng sheshimsizdigi men «býldirgen» sayasaty saldarynan ushyghyp ketken edi. Olardyng әlsizdigi Qazaqstannyng strategiyalyq mýddelerine qauip tóndirdi. Biraq jaghdaydy týbegeyli ózgertken – jana buynnyng kelui. Preziydent Toqaevtyng tikeley aralasuymen jәne qazirgi basshylyqtyng belsendi ústanymymen mәsele tolyq sheshimin tapty.
Aqordadaghy qabyldau kezinde ERG diyrektorlar kenesining tóraghasy әri bas atqarushy diyrektory Shuhrat Ibragimov eki el arasyndaghy әriptestikti keneytuge senim bildirip:
«Qazaqstan men Kongo tau-ken salasynda birin-birin tolyqtyra alatyn zor әleuetke iye. Qazaqstan jana investisiyalyq kezendi bastap, joghary tehnologiyalyq salalardy qoldaudy kózdep otyr. Al Kongo strategiyalyq miyneraldargha bay el retinde әlemdik jetkizu tizbeginde asa manyzdy oryn alady. Búl ony investorlar ýshin erekshe tartymdy baghytqa ainaldyrady», – dedi.
Osy kelisim Swanmines jobasyn qayta iske qosyp qana qoymay, halyqaralyq arbitrajdaghy daulardy toqtatty, Gecamines-ting rólin keneytti. Búl – tek kompaniya ýshin emes, Qazaqstannyng syrtqy ekonomikalyq sayasaty ýshin de ýlken jenis. Sebebi Afrika – bolashaq industriyagha qajetti strategiyalyq shiykizattyng basty kózi. Kim osy naryqta ornyqty júmys istese, sol ertengi tehnologiyalyq әlemning qaq tórinde otyrady.
Búl jaghdaydy el ishindegi basqa oqighalarmen salystyrghanda kontrast anyq kórinedi. Qazaqstandaghy taghy bir alpauyt kәsipker Timur Turlovtyng iyeligindegi «BAST» AQ shyghyngha batyp, diviydend tólemeytinin jariyalady. Aksiyalary qúldyrap, eldegi jalghyz niykeli óndiretin kәsiporyn tyghyryqtan shygha almay otyr. Yaghni, Turlov jeke kapitalynyng kólemin arttyrsa da, el mýddesine qatysty naqty jetistik kórsete almay otyr. Al dәl osy uaqytta ERG halyqaralyq dauyn sheship, Qazaqstannyng strategiyalyq mýddesin qorghady. Búl jana ekonomikalyq elitanyng eski kapital iyelerinen aiyrmashylyghyn aiqyn kórsetip otyr.
Demek, Toqaev pen Chiysekediyding kezdesui jay ghana diplomatiyalyq hattama emes, Qazaqstannyng jana ekonomikalyq traektoriyasynyng bastauy boldy. Birneshe jylgha sozylghan dau sheshildi, últtyq kompaniyamyz Afrikadaghy iri oiynshy mәrtebesin bekitti, jana buyn menedjmenti eski oligarhtardyng qaldyrghan problemalaryn týzetti. Búl – Qazaqstannyng bolashaqqa úmtylghanynyng naqty dәleli. Afrika – bizding jana mýmkindigimiz, al ERG – sol kópirding alghashqy berik kirpishi.
Abai.kz