Mýlgigen tabighaty bar súlu ólkeli Jetisu ónirining ózi әn salyp túrghanday әsem, kórikti, súlulyghymen kóz tartatyn erekshe qasiyetke ie jer.

Osynday tamyljyghan tabighat ayasynda ósken jetkinshekting súlulyqqa, әn-kýige qúshtar bolmauy mýmkin de emes siyaqty.

Býgingi әngime etkeli otyrghan óner iyesi – Qazaqstannyng halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyng iyegeri, belgili әnshi Núrghaly Nýsipjanov jayly bolmaq.

Biz es bilgeli Qazaq radiosynan sanqyldaghan dauysyn, oryndaghan әsem әnderin tyndap óstik. Ruhany dýniyege tәrbiyelendik. Osy kisilerdey sahnada әn salsaq dep armandadyq. Áriyne arman oryndaldy. Qazaqstannyng halyq әrtisi Jýsipbek Elebekovtyng aldynan dәris aldyq. Biraq ómir basqa arnasyna búrdy. Endigi jerdegi mamandyghymyz boyynsha osynday betke ústar óner iyelerining nasihattaushysy, óner zertteushi jurnalist bolyp, Qazaq radiosynda kóp jyl enbek ettik. Bir kezde radiodan dauysyn ghana estigen óner iyelerimen bir mekemede enbek ettik. Jaqyn tanystyq, syrlastyq. Solardyng biri әri biregeyi, halqymyzdyng sýiikti әnshisi, Qazaq radiosynyng ardageri Núrghaly Nýsipjanov el ishinen shyqqan qarapayym adam. Ol ózining osy qarapayymdylyghynan әste tanbaghan, qansha jerden ataqty bolsa da ózin birqalypty ústaytyn, jasy úlghayghanmen, dәrejesi óskenmen tәkapparlyqqa jol bermegen ýlken jýrekti, tek әn qúshaghynda jýretin, ýnemi izdenispen nәtiyje shygharatyn halyq әnshisi. Adam bop kelip, adamy qalpynan ózgermegen, eli sýigen sýiikti әnshi.

Osy orayda Qazaq radiosyna súhbat bergendegi Núrghaly Nýsipjanovtyng balalyq shaq jayly әngimesin janghyrtqannyng artyqtyghy bolmas.

Altyn: Núragha, studiyamyzgha hosh keldiniz! Qazaq ónerine ólsheusiz ýles qosyp, әli de qasiyetti sahnada әn salyp kelesiz. Keyingi jas ózinizding balalyq shaghynyz jayly bile otyrsa deymin. Tughan el, ósken jeriniz, ata-ananyz jayly sóz bastasaq.

Nýsipjanov: «Men ózim qaqaghan qystyng basynda ómirge kelippin. Qystauda tughanmyn. Qazir bizding eldi Kýrenbel dep ataydy. Jeti-segiz ay jaylau bolady. Qys kók shópting ýstine qar bolyp biraq týsedi. Qysta qar qalyng bolghan song tau asyp, Qatu degen jer bar, soghan qystaydy. Qyzyljiyde degen bastaudyng týbinde tuyppyn.

Ákem qúlaq kýiin keltirip, dombyrasyn tynqyldatyp otyratyn. Sheshem is tigip otyryp ynyldap әn aityp otyrushy edi.

Ol kez soghys kezi. Jaghday qiyn boldy ghoy. Ata-anamnyng 4-5 balasy shetinep ketken song men ghana aman qalyppyn. Ata-anam ómirime jetetin tәrbie berdi. Men ýide jalghyz óstim. Ákem «jalghyzbyn deme, jalqy tudym de» dep sózimdi týzetip otyratyn. Adamnyng kóp boluy, az boluy ózine baylanysty. On bolsang da bir basynda jalghyzdyq bolady. Aghasy, inisi barlargha qyzyghushy edim. «Júmsaghangha bir boqmúryn inim de bolmady-au» degende sheshem «óidep aitpa, jas ósedi, jarly bayidy» dep aityp otyratyn.

Soghys bastalghanda men tórt jastamyn. Sonda soghysqa attanghan auyl adamdary esimde. Bәri jylap-syqtap shygharyp salyp edi.

Altyn: Siz búghanam qatpay túryp auyl ómirine aralastym dep ediniz. Sonyng syry nede?

Nýsipjanov: Auylda enbekke aralasatyn adam joqtyng qasy. Bes-alty jasymda ógiz jegetin, ógizding aldynda jegilgen at kele jatatyn, sol atqa meni otyrghyzatyn. Birde at ýstinde kele jatyp shalghygha týsip qala jazdaghanmyn. Keshkisin óristen qaytqan maldy qarsy alyp, qoragha kirgizemin. Keyde sharbaqty baylay almay qolymmen ústap otyryp úiyqtap qalatynmyn. Ondaghym búzau siyrdy emip qoymasyn degen әreketim. Sheshem birde jylap, birde kýlip «sen de adam bolar ma ekensin» deytin.

Altyn: Mektepti bitire salyp qoy sonynda jýripsiz. Birden joghary oqu ornyna týsuge mýmkindik bolmady ma?

Nýsipjanov: Otbasynyng jaghdayyna qarap mektep bitirgen song eki jyl qoy baqtym. Partiya qataryna alyndym. Jaqsy júmys istegenim ýshin jiyrma toqty syigha aldym.

Audandyq festivaligha qatysqannan keyin iydeologiya jaghynda jýrgen azamattar konservatoriyagha baruyma kenes berdi.

Ózim 5 synyptan suretti jaqsy salatynmyn. Radiodaghy oryndalyp jatqan әnderdi bir-eki estisem qaghyp alatynmyn.

Altyn: Sizding ónerge shyndap betbúrys jasauynyzgha kimder sebep boldy?

Nýsipjanov: Birde auylgha «Kazahstanskaya pravda» gazetining jurnaliysi Aleksey Bragin kelip, Babash Tókenov degen ferma mengerushisi meni tanystyra bastady. «Enbekqor  jigit, ózi әn salady» dep. Men at ýstinde túrmyn. Qoy bytyrap ketpeu kerek. Meni qoldaqalap bir әn aitqyzdy. Ol kisi de konservatoriyagha baru kerek dep kenes berdi.

Osydan keyin ata-anam «qazir zaman týzeldi ghoy, ózimiz birdene qyp kýn kórermiz. Sen oqugha bar» dep, aq batalaryn berip, auyl aqsaqaldaryna marqa qozyny soyyp, dәmge shaqyryp batalaryn aldy. Sonda Qasymjan degen aghamyz «odan da diyrektordyng oquyna týs, myna el kimge qalady, kim ie bolady?» degeni bar. Qazir oilasam, auylda kәri-qúrtang ghana qalghan. Zingittey jigitter júmys izdep qalagha ketken. Sol aqsaqaldyng sózining jany bar eken.

Altyn: Siz osynsha jasqa kelseniz de óz qatarlastarynyzdan әldeqayda jas kórinesiz? Osynyng syry nede?

Nýsipjanov: Kópshilik mening jas kórinuimning syryn súraydy. Ázildesem de men ózimning jasymdy konservatoriya bitirip, sanam tolysqan kezden bastaymyn. Jas kórinuding dәrisi – eshkimnen eshtene qyzghanbau kerek. Adamdy qúrtatyn pendeshilik.

Altyn: Kóp jyl el basqarghan qadirli aghamyz Dinmúhammed Ahmetúly sizding әnderinizdi sýiip tyndaydy eken. Tipti enbekqorlyghynyzgha tanghalghan kezi bolypty.

Nýsipjanov: Birde biz Qúrmanghazy orkestrinde jýrgende diriyjer Shamghon Qajyghaliyev aghamen Dimash Ahmetúlynyng 70 jasqa toluymen qúttyqtay bardyq. Quanyp qaldy. Sonda Dimash agha «Núrghali, sening әr shyqqan әnderindi kómekshim Dýisetay jazyp alyp tyndatady. Bәrine qalay ýlgeresin?» dep tanghalghan.

Altyn: Sizding erekshe qarapayymdylyghynyz kóp әnshilerde joq qasiyet. Osy minez tua bitken be?

Nýsipjanov: Men joghary lauazymgha, taqqa talasyp kórgen adam emespin. Ár adam qadir-qasiyetimen jýru kerek. Án aitqanda ózinning jan-dýniyenmen oi-maqsatyndy erkin jetkizesin. Óner qiyn jol. Kóp adamdar marapatty kótere almay qalady. Men ýmitting jeteginde jýremin. Ýnemi izdenis ýstindemin.

Osy aitqan syrynan Núrghaly Nýsipjanovtyng bolmysy tolyqtay aiqyndalyp, tútas portreti surettelip túrghan joq pa? Odan artyq ne deuge bolady.

Núrghaly Nýsipjanov 1937 jyly 5 qantarda Taldyqorghan oblysynyng Gvardiya audanyndaghy Kýrenbelding (Altynemel) janyndaghy Dolanaly auylynda qarapayym shopan otbasynda dýniyege kelgen.

Qoghalydaghy orta mektepte oqyghan jyldarynda ýnemi әn salyp, auyldastaryn quanta bildi.

Ol 1956 jyly muzyka ónerining qara shanyraghy Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq últtyq konservatoriyasyna oqugha qabyldandy. Múnda ol belgili ústaz – Qazaqstannyng halyq әrtisi Nadejda Nikolaevna Samyshinanyng klasynda jeti jyl oqydy.

Núrghaly konservatoriyany bitirgen song Abay atyndaghy Qazaq memlekettik akademiyalyq opera jәne balet teatry Qazaq memlekettik akademiyalyq opera jәne balet teatryna qyzmetke jiberildi. Osy kezde Núrghaly Qazaqstannyng keybir aimaqtarynda konsertter bere bastaghan. Múnda ol eki jylday әnshilik qyzmet atqardy. Ol jeke әnshi boludy ansady. Qyzmet joly ony Qazaq televiziyasy men radio habarlaryn taratatyn memlekettik komiytetine әkeldi. Búl újymda Núrghaly muzykalyq habarlar redaktorlyghynan redaksiya mengerushisine deyin kóterildi.

Osy újymda Núrghaly Nýsipjanov (1966 – 1976) on jyl qyzmet etti. Qyzmet baby Núrghaligha ózining oryndauyndaghy әnderdi de nasihattaugha mýmkindik tudyrdy. Komiytette basshylardyng kemshiligin betine aitamyn dep qudalaugha úshyrady. Sol sebepten újymnan ketip, 1976 jyly Qazaqtyng memlekettik Qúrmanghazy atyndaghy akademiyalyq halyq aspaptary orkestrine jetekshi әnshilikke qabyldandy. Osy sәtten bastap onyng әn shyrqauyna danghyl jol ashyldy, ol әnshilik sheberligimen kórermen qauym aldynda qúlashyn jaydy. Núrghisa Tilendiyev Núrghaligha «Saryjaylau», «Aq qúsym», «Baldyzym», «Kuә bol», «Ákeme», «Ájeme», «Jetisuym», «Qapshaghay», «Kele jatyr qús qaytyp» syndy jiyrma shaqty tamasha әnderdi arnap jazghan. Ol M.Manghytaevtyng «Saghynysh», Á.Beyseuovtyng «Aynashym», «Múnayma», «Aspan qyzy», Q.Quatbaevtyng «Qaryndas», «Sholpanym», T.Bazarbaevtyng «Qazdar qaytqanda» siyaqty kóptegen estradalyq әnderin sahnagha alyp shyqqan. Ánshi Qazaqtyng memlekettik Qúrmanghazy atyndaghy AHA orkestrinde 20 jyl jetekshi әnshi bolyp qyzmet atqarghan son, «Qazaqkonsert» birlestigi janynan «Jazira» atty aspaptyq ansamblin ashty. Endi Núrghaly jastardy tandaugha, ansamblige tartugha belin bekem buyp kiristi. Ári qaray ansambli elimizding týpkir-týpkirinde konsertter bere bastady. Aljirde de ónerlerin kórsetip, sol eldegi Kenes elshiligi qabyldauynda bolghan-dy, sonda, újym Qúrmet maqtau qaghazymen marapattaldy. Janúya, tughan-tuystary Núrekenning 70 jyldyq mereytoyy qarsanynda «Óz elim» (maqalalar, súhbattar jinaghy) kitabyn jaryqqa shyghardy.

Núrghaly Nýsipjanov Qazaqstan Respublikasynyng halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyn, Qazaqstan jastar Odaghy syilyghynyn, Qyrghyzdyng Abylas Moldabaev atyndaghy halyqaralyq syilyqtarynyng laureaty, Ózbekstan respublikasynyng enbek sinirgen mәdeniyet qyzmetkeri.

Qazirgi kýni әnshini qanattandyryp otyratyn óner janashyry, belgili jurnalist, aghamyzdyng júbayy Jadyra Seydeshting atqaryp otyrghan enbegi ólsheusiz.  Qamqorlyq tanytyp, kóptegen jobalaryna produsserlik etip jýrgen, qarlyghashtyng qanatynday su seuip, óner iyesining imidjine, sahnalyq kostumderine, telearna týsirilimderining jaqsy shyghuyna ózining biliktiligin ayamaghan birden-bir qolqanaty da – Jadyra.

Núraghannyng alda mereytoyy da kele jatyr. Osyghan oray ómir boyy jinaqtaghan kostumderi, afishalary, antikvariat jәdigerleri, 7000-nan astam kitaptary, taghysyn taghy dýniyelerin bir oryngha jinaqtap, ýlken múrajay ashu da josparlarynda bar. Tiri adamgha tirshilik. Búl issharany Mәdeniyet ministri Aida Balaeva qolgha alyp, halqymyzdyng maqtanyshy, qazaq ónerining qaranary Núrghaly Nýsipjanovtyng enbegin eskerip, «Qazaqstannyng enbek Eri» ataghyn berse halyq bolyp quanghan bolar edik.

Núrghaly agha 90-dy alqymdaghan shaghynda jaqsy әnderimen halqyn quantuda. Áli babynda túrghan jaqsy әnshige tek jaqsylyq, ghúmyr tileymiz!

Altyn Imanbaeva Qazaqsannyng enbek sinirgen qayratkeri

Abai.kz