مۇلگىگەن تابيعاتى بار سۇلۋ ولكەلى جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ ءوزى ءان سالىپ تۇرعانداي اسەم، كورىكتى، سۇلۋلىعىمەن كوز تارتاتىن ەرەكشە قاسيەتكە يە جەر.

وسىنداي تامىلجىعان تابيعات اياسىندا وسكەن جەتكىنشەكتىڭ سۇلۋلىققا، ءان-كۇيگە قۇشتار بولماۋى مۇمكىن دە ەمەس سياقتى.

بۇگىنگى اڭگىمە ەتكەلى وتىرعان ونەر يەسى – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، بەلگىلى ءانشى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ جايلى بولماق.

ءبىز ەس بىلگەلى قازاق راديوسىنان ساڭقىلداعان داۋىسىن، ورىنداعان اسەم اندەرىن تىڭداپ وستىك. رۋحاني دۇنيەگە تاربيەلەندىك. وسى كىسىلەردەي ساحنادا ءان سالساق دەپ ارماندادىق. ارينە ارمان ورىندالدى. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ الدىنان ءدارىس الدىق. بىراق ءومىر باسقا ارناسىنا بۇردى. ەندىگى جەردەگى ماماندىعىمىز بويىنشا وسىنداي بەتكە ۇستار ونەر يەلەرىنىڭ ناسيحاتتاۋشىسى، ونەر زەرتتەۋشى جۋرناليست بولىپ، قازاق راديوسىندا كوپ جىل ەڭبەك ەتتىك. ءبىر كەزدە راديودان داۋىسىن عانا ەستىگەن ونەر يەلەرىمەن ءبىر مەكەمەدە ەڭبەك ەتتىك. جاقىن تانىستىق، سىرلاستىق. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى، حالقىمىزدىڭ سۇيىكتى ءانشىسى، قازاق راديوسىنىڭ ارداگەرى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ ەل ىشىنەن شىققان قاراپايىم ادام. ول ءوزىنىڭ وسى قاراپايىمدىلىعىنان استە تانباعان، قانشا جەردەن اتاقتى بولسا دا ءوزىن بىرقالىپتى ۇستايتىن، جاسى ۇلعايعانمەن، دارەجەسى وسكەنمەن تاكاپپارلىققا جول بەرمەگەن ۇلكەن جۇرەكتى، تەك ءان قۇشاعىندا جۇرەتىن، ۇنەمى ىزدەنىسپەن ناتيجە شىعاراتىن حالىق ءانشىسى. ادام بوپ كەلىپ، ادامي قالپىنان وزگەرمەگەن، ەلى سۇيگەن سۇيىكتى ءانشى.

وسى ورايدا قازاق راديوسىنا سۇحبات بەرگەندەگى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ بالالىق شاق جايلى اڭگىمەسىن جاڭعىرتقاننىڭ ارتىقتىعى بولماس.

التىن: نۇراعا، ستۋديامىزعا حوش كەلدىڭىز! قازاق ونەرىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ، ءالى دە قاسيەتتى ساحنادا ءان سالىپ كەلەسىز. كەيىنگى جاس ءوزىڭىزدىڭ بالالىق شاعىڭىز جايلى بىلە وتىرسا دەيمىن. تۋعان ەل، وسكەن جەرىڭىز، اتا-اناڭىز جايلى ءسوز باستاساق.

نءۇسىپجانوۆ: «مەن ءوزىم قاقاعان قىستىڭ باسىندا ومىرگە كەلىپپىن. قىستاۋدا تۋعانمىن. قازىر ءبىزدىڭ ەلدى كۇرەڭبەل دەپ اتايدى. جەتى-سەگىز اي جايلاۋ بولادى. قىس كوك ءشوپتىڭ ۇستىنە قار بولىپ بىراق تۇسەدى. قىستا قار قالىڭ بولعان سوڭ تاۋ اسىپ، قاتۋ دەگەن جەر بار، سوعان قىستايدى. قىزىلجيدە دەگەن باستاۋدىڭ تۇبىندە تۋىپپىن.

اكەم قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ، دومبىراسىن تىڭقىلداتىپ وتىراتىن. شەشەم ءىس تىگىپ وتىرىپ ىڭىلداپ ءان ايتىپ وتىرۋشى ەدى.

ول كەز سوعىس كەزى. جاعداي قيىن بولدى عوي. اتا-انامنىڭ 4-5 بالاسى شەتىنەپ كەتكەن سوڭ مەن عانا امان قالىپپىن. اتا-انام ومىرىمە جەتەتىن تاربيە بەردى. مەن ۇيدە جالعىز ءوستىم. اكەم «جالعىزبىن دەمە، جالقى تۋدىم دە» دەپ ءسوزىمدى تۇزەتىپ وتىراتىن. ادامنىڭ كوپ بولۋى، از بولۋى وزىنە بايلانىستى. ون بولساڭ دا ءبىر باسىڭدا جالعىزدىق بولادى. اعاسى، ءىنىسى بارلارعا قىزىعۋشى ەدىم. «جۇمساعانعا ءبىر بوقمۇرىن ءىنىم دە بولمادى-اۋ» دەگەندە شەشەم «ويدەپ ايتپا، جاس وسەدى، جارلى بايدى» دەپ ايتىپ وتىراتىن.

سوعىس باستالعاندا مەن ءتورت جاستامىن. سوندا سوعىسقا اتتانعان اۋىل ادامدارى ەسىمدە. ءبارى جىلاپ-سىقتاپ شىعارىپ سالىپ ەدى.

التىن: ءسىز بۇعانام قاتپاي تۇرىپ اۋىل ومىرىنە ارالاستىم دەپ ەدىڭىز. سونىڭ سىرى نەدە؟

نءۇسىپجانوۆ: اۋىلدا ەڭبەككە ارالاساتىن ادام جوقتىڭ قاسى. بەس-التى جاسىمدا وگىز جەگەتىن، وگىزدىڭ الدىندا جەگىلگەن ات كەلە جاتاتىن، سول اتقا مەنى وتىرعىزاتىن. بىردە ات ۇستىندە كەلە جاتىپ شالعىعا ءتۇسىپ قالا جازداعانمىن. كەشكىسىن ورىستەن قايتقان مالدى قارسى الىپ، قوراعا كىرگىزەمىن. كەيدە شارباقتى بايلاي الماي قولىممەن ۇستاپ وتىرىپ ۇيىقتاپ قالاتىنمىن. ونداعىم بۇزاۋ سيىردى ەمىپ قويماسىن دەگەن ارەكەتىم. شەشەم بىردە جىلاپ، بىردە كۇلىپ «سەن دە ادام بولار ما ەكەنسىڭ» دەيتىن.

التىن: مەكتەپتى بىتىرە سالىپ قوي سوڭىندا ءجۇرىپسىز. بىردەن جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بولمادى ما؟

نءۇسىپجانوۆ: وتباسىنىڭ جاعدايىنا قاراپ مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ەكى جىل قوي باقتىم. پارتيا قاتارىنا الىندىم. جاقسى جۇمىس ىستەگەنىم ءۇشىن جيىرما توقتى سىيعا الدىم.

اۋداندىق فەستيۆالعا قاتىسقاننان كەيىن يدەولوگيا جاعىندا جۇرگەن ازاماتتار كونسەرۆاتورياعا بارۋىما كەڭەس بەردى.

ءوزىم 5 سىنىپتان سۋرەتتى جاقسى سالاتىنمىن. راديوداعى ورىندالىپ جاتقان اندەردى ءبىر-ەكى ەستىسەم قاعىپ الاتىنمىن.

التىن: ءسىزدىڭ ونەرگە شىنداپ بەتبۇرىس جاساۋىڭىزعا كىمدەر سەبەپ بولدى؟

نءۇسىپجانوۆ: بىردە اۋىلعا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى الەكسەي براگين كەلىپ، باباش توكەنوۆ دەگەن فەرما مەڭگەرۋشىسى مەنى تانىستىرا باستادى. «ەڭبەكقور  جىگىت، ءوزى ءان سالادى» دەپ. مەن ات ۇستىندە تۇرمىن. قوي بىتىراپ كەتپەۋ كەرەك. مەنى قولداقالاپ ءبىر ءان ايتقىزدى. ول كىسى دە كونسەرۆاتورياعا بارۋ كەرەك دەپ كەڭەس بەردى.

وسىدان كەيىن اتا-انام «قازىر زامان تۇزەلدى عوي، ءوزىمىز بىردەڭە قىپ كۇن كورەرمىز. سەن وقۋعا بار» دەپ، اق باتالارىن بەرىپ، اۋىل اقساقالدارىنا مارقا قوزىنى سويىپ، دامگە شاقىرىپ باتالارىن الدى. سوندا قاسىمجان دەگەن اعامىز «ودان دا ديرەكتوردىڭ وقۋىنا ءتۇس، مىنا ەل كىمگە قالادى، كىم يە بولادى؟» دەگەنى بار. قازىر ويلاسام، اۋىلدا كارى-قۇرتاڭ عانا قالعان. زىڭگىتتەي جىگىتتەر جۇمىس ىزدەپ قالاعا كەتكەن. سول اقساقالدىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار ەكەن.

التىن: ءسىز وسىنشا جاسقا كەلسەڭىز دە ءوز قاتارلاستارىڭىزدان الدەقايدا جاس كورىنەسىز؟ وسىنىڭ سىرى نەدە؟

نءۇسىپجانوۆ: كوپشىلىك مەنىڭ جاس كورىنۋىمنىڭ سىرىن سۇرايدى. ازىلدەسەم دە مەن ءوزىمنىڭ جاسىمدى كونسەرۆاتوريا ءبىتىرىپ، سانام تولىسقان كەزدەن باستايمىن. جاس كورىنۋدىڭ ءدارىسى – ەشكىمنەن ەشتەڭە قىزعانباۋ كەرەك. ادامدى قۇرتاتىن پەندەشىلىك.

التىن: كوپ جىل ەل باسقارعان قادىرلى اعامىز دىنمۇحاممەد احمەتۇلى ءسىزدىڭ اندەرىڭىزدى ءسۇيىپ تىڭدايدى ەكەن. ءتىپتى ەڭبەكقورلىعىڭىزعا تاڭعالعان كەزى بولىپتى.

نءۇسىپجانوۆ: بىردە ءبىز قۇرمانعازى وركەسترىندە جۇرگەندە ديريجەر شامعون قاجىعاليەۆ اعامەن ديماش احمەتۇلىنىڭ 70 جاسقا تولۋىمەن قۇتتىقتاي باردىق. قۋانىپ قالدى. سوندا ديماش اعا «نۇرعالي، سەنىڭ ءار شىققان اندەرىڭدى كومەكشىم دۇيسەتاي جازىپ الىپ تىڭداتادى. بارىنە قالاي ۇلگەرەسىڭ؟» دەپ تاڭعالعان.

التىن: ءسىزدىڭ ەرەكشە قاراپايىمدىلىعىڭىز كوپ انشىلەردە جوق قاسيەت. وسى مىنەز تۋا بىتكەن بە؟

نءۇسىپجانوۆ: مەن جوعارى لاۋازىمعا، تاققا تالاسىپ كورگەن ادام ەمەسپىن. ءار ادام قادىر-قاسيەتىمەن ءجۇرۋ كەرەك. ءان ايتقاندا ءوزىڭنىڭ جان-دۇنيەڭمەن وي-ماقساتىڭدى ەركىن جەتكىزەسىڭ. ونەر قيىن جول. كوپ ادامدار ماراپاتتى كوتەرە الماي قالادى. مەن ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە جۇرەمىن. ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندەمىن.

وسى ايتقان سىرىنان نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ بولمىسى تولىقتاي ايقىندالىپ، تۇتاس پورترەتى سۋرەتتەلىپ تۇرعان جوق پا؟ ودان ارتىق نە دەۋگە بولادى.

نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ 1937 جىلى 5 قاڭتاردا تالدىقورعان وبلىسىنىڭ گۆارديا اۋدانىنداعى كۇرەڭبەلدىڭ (التىنەمەل) جانىنداعى دولانالى اۋىلىندا قاراپايىم شوپان وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.

قوعالىداعى ورتا مەكتەپتە وقىعان جىلدارىندا ۇنەمى ءان سالىپ، اۋىلداستارىن قۋانتا ءبىلدى.

ول 1956 جىلى مۋزىكا ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنا وقۋعا قابىلداندى. مۇندا ول بەلگىلى ۇستاز – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى نادەجدا نيكولاەۆنا سامىشينانىڭ كلاسىندا جەتى جىل وقىدى.

نۇرعالي كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن سوڭ اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا قىزمەتكە جىبەرىلدى. وسى كەزدە نۇرعالي قازاقستاننىڭ كەيبىر ايماقتارىندا كونتسەرتتەر بەرە باستاعان. مۇندا ول ەكى جىلداي انشىلىك قىزمەت اتقاردى. ول جەكە ءانشى بولۋدى اڭسادى. قىزمەت جولى ونى قازاق تەلەۆيزياسى مەن راديو حابارلارىن تاراتاتىن مەملەكەتتىك كوميتەتىنە اكەلدى. بۇل ۇجىمدا نۇرعالي مۋزىكالىق حابارلار رەداكتورلىعىنان رەداكتسيا مەڭگەرۋشىسىنە دەيىن كوتەرىلدى.

وسى ۇجىمدا نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ (1966 – 1976) ون جىل قىزمەت ەتتى. قىزمەت بابى نۇرعاليعا ءوزىنىڭ ورىنداۋىنداعى اندەردى دە ناسيحاتتاۋعا مۇمكىندىك تۋدىردى. كوميتەتتە باسشىلاردىڭ كەمشىلىگىن بەتىنە ايتامىن دەپ قۋدالاۋعا ۇشىرادى. سول سەبەپتەن ۇجىمنان كەتىپ، 1976 جىلى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك قۇرمانعازى اتىنداعى اكادەميالىق حالىق اسپاپتارى وركەسترىنە جەتەكشى انشىلىككە قابىلداندى. وسى ساتتەن باستاپ ونىڭ ءان شىرقاۋىنا داڭعىل جول اشىلدى، ول انشىلىك شەبەرلىگىمەن كورەرمەن قاۋىم الدىندا قۇلاشىن جايدى. نۇرعيسا تىلەنديەۆ نۇرعاليعا «سارىجايلاۋ»، «اق قۇسىم»، «بالدىزىم»، «كۋا بول»، «اكەمە»، «اجەمە»، «جەتىسۋىم»، «قاپشاعاي»، «كەلە جاتىر قۇس قايتىپ» سىندى جيىرما شاقتى تاماشا اندەردى ارناپ جازعان. ول م.ماڭعىتاەۆتىڭ «ساعىنىش»، ءا.بەيسەۋوۆتىڭ «ايناشىم»، «مۇڭايما»، «اسپان قىزى»، ق.قۋاتباەۆتىڭ «قارىنداس»، «شولپانىم»، ت.بازارباەۆتىڭ «قازدار قايتقاندا» سياقتى كوپتەگەن ەسترادالىق اندەرىن ساحناعا الىپ شىققان. ءانشى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك قۇرمانعازى اتىنداعى احا وركەسترىندە 20 جىل جەتەكشى ءانشى بولىپ قىزمەت اتقارعان سوڭ، «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگى جانىنان «جازيرا» اتتى اسپاپتىق ءانسامبلىن اشتى. ەندى نۇرعالي جاستاردى تاڭداۋعا، انسامبلگە تارتۋعا بەلىن بەكەم بۋىپ كىرىستى. ءارى قاراي انسامبل ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندە كونتسەرتتەر بەرە باستادى. الجيردە دە ونەرلەرىن كورسەتىپ، سول ەلدەگى كەڭەس ەلشىلىگى قابىلداۋىندا بولعان-دى، سوندا، ۇجىم قۇرمەت ماقتاۋ قاعازىمەن ماراپاتتالدى. جانۇيا، تۋعان-تۋىستارى نۇرەكەڭنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا «ءوز ەلىم» (ماقالالار، سۇحباتتار جيناعى) كىتابىن جارىققا شىعاردى.

نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ، قىرعىزدىڭ ابىلاس مولداباەۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتى، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى.

قازىرگى كۇنى ءانشىنى قاناتتاندىرىپ وتىراتىن ونەر جاناشىرى، بەلگىلى جۋرناليست، اعامىزدىڭ جۇبايى جادىرا سەيدەشتىڭ اتقارىپ وتىرعان ەڭبەگى ولشەۋسىز.  قامقورلىق تانىتىپ، كوپتەگەن جوبالارىنا پروديۋسسەرلىك ەتىپ جۇرگەن، قارلىعاشتىڭ قاناتىنداي سۋ سەۋىپ، ونەر يەسىنىڭ يميدجىنە، ساحنالىق كوستيۋمدەرىنە، تەلەارنا تۇسىرىلىمدەرىنىڭ جاقسى شىعۋىنا ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن اياماعان بىردەن-ءبىر قولقاناتى دا – جادىرا.

نۇراعاڭنىڭ الدا مەرەيتويى دا كەلە جاتىر. وسىعان وراي ءومىر بويى جيناقتاعان كوستيۋمدەرى، افيشالارى، انتيكۆاريات جادىگەرلەرى، 7000-نان استام كىتاپتارى، تاعىسىن تاعى دۇنيەلەرىن ءبىر ورىنعا جيناقتاپ، ۇلكەن مۇراجاي اشۋ دا جوسپارلارىندا بار. ءتىرى ادامعا تىرشىلىك. بۇل ءىسشارانى مادەنيەت ءمينيسترى ايدا بالاەۆا قولعا الىپ، حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى، قازاق ونەرىنىڭ قارانارى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ ەڭبەگىن ەسكەرىپ، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىن بەرسە حالىق بولىپ قۋانعان بولار ەدىك.

نۇرعالي اعا 90-دى القىمداعان شاعىندا جاقسى اندەرىمەن حالقىن قۋانتۋدا. ءالى بابىندا تۇرعان جاقسى انشىگە تەك جاقسىلىق، عۇمىر تىلەيمىز!

التىن يمانباەۆا قازاقساننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

Abai.kz