Qazaqtyng ruhany qúrylymynda eng biyik zang – Jeti ata qaghidasy. Búl – jay ghana tuystyq sana emes, adam men ghalamnyng arasyn jalghaghan gharyshtyq ruhany jýie. Ony eshbir din adamzatqa sinire almady.

Sol zang ghasyrlar boyy últtyng moralidyq túraqtylyghyn, genetikalyq tazalyghy men ruhany tútastyghyn qorghap keldi.

Býgin sol kiyeli zang búzyldy.
Tektilik kómeskilenip, kórdemshelik kóbeydi.
Aq neke qasiyetin joghaltyp, ajyrasu ýirenshikti qúbylysqa ainaldy.
Múnyng bәri adamnyng óz ruhany kodynan ajyrap, gharyshtyq ýilesim zanyn tәrk etuinen.

Ong jaqtaghy kórdemshe – tek nekesiz tughan bala emes, ruhany ýzilisting nyshany,
al sol jaqtan izdelgen «baqyt» — ruhany bastaudan alystaudyng kórinisi.

1. Tektilik – jeti әkeden beri daryp kelgen kiye

Qazaq úghymyndaghy tektilik – qannyng emes, ruhtyng tazalyghy.
Ol jeti ata arqyly úrpaqtan-úrpaqqa beriletin qasiyetti aqparat pen ónegelik kod.
Ár buyn – amanattyng jalghasy, ruhany minezding tútushysy/nosiyteli.

Tekti adam óz tegin ghana emes, óz missiyasyn biledi.
Sondyqtan qazaq «jeti atasyn bilmegen – jetesiz» dep, tektilikti ruhany kemeldikting ólshemine ainaldyrghan.

Jeti atalyq ómir – ýziksiz gharyshtyq arna.
Ol ýzilse – ruhany jýie de, últtyq sana da ýziledi.
Al búl – teksizdik dep tanylghan.

2. Kórdemshe – nekesizdikten tughan ruhany jara

Qazaq ýshin aq neke – adamnyng Gharysh aldyndaghy anty.
Búl ant búzylghan sәtte gharyshtyq ýilesim de búzylady.

Sol sebepti «kórdemshe» sózi – biologiyalyq emes, moralidyq jәne ruhany dertkóz/diagnoz.
Kórdemshe – nekesizdik pen jeke qúmarlyqtan bolatyn ruhany qúrban.
Qúrsaq – Jaratylystyng energiyasyn tartushy, sol ýshin de qazaq «altyn qúrsaq» dep ataghan.

Ong jaqta otyryp, nekesiz bala tuu – kiyege qarsy shyghu bolyp eseptelgen, Ata-baba men әruaqtardyng batasynsyz әreket etu, ol - qylmys.
Múnday úrpaqqa ruhany arna tolyq berilmeydi, al kórdemsheli әulet sol arqyly jetiatalyq jýiege núqsan keltiredi.
Qazaq ýshin búl – tek әuletke emes, ruhany kenistikke týsken jara.

3. Gharyshtyq Karma zany men ruhany jauapkershilik

Sәbit Edilhannyng «Aqsarbaz» atty enbeginde gharyshtyq ýilesimning etikalyq negizi keninen týsindiriledi. Avtordyng payymynda, adam eger bir ghúmyrda óz missiyasyn oryndamasa, kelesi ómirde sol mindetti óteuge mәjbýr etiledi. Búl – Karma nemese Gharyshtyq Ádilet zany. Sebebi әr jannyng joly – gharyshtyq damudyng bir bóligi, al zang búzylsa, tepe-tendik te búzylady.

Búl týsinik qazaq dýniyetanymyndaghy qarymta úghymymen sabaqtas.
Qarymtasy qaytpaghan is ghalamdyq dengeyde tengerim izdeydi. Yaghni, neke men tektilik búzylsa – adam óz ómirinde ghana emes, ghalamdyq óriste de disgarmoniya tudyrady.

Osydan kelip, etek alghan ajyrasu, teksizdik, kórdemshelik siyaqty qúbylystar – gharyshtyq ýilesim zanyna qarsy әreketterding adam ómirindegi kórinisi.

4. Teksizdik – ruhany kodtyng ýzilui

Býginde «tektilik» úghymy jii búrmalanady: ony bireuler baylyqpen, endi bireuler dandaysumen, aqsýiektikpen ólsheydi.
Shyndyghynda, adam ýshin tektilik – ruhany sapa ghana.

Malshy da, ústaz da, sheber de tekti bola alady, eger ol adal enbek etip, úrpaghyna ónege qaldyrsa. Al teksizdik – osy ónege tizbegining ýzilui, ruhany kodtyng óshui. Búl — tek moralidyq emes, energetikalyq azu ýdirisi.

5. Ajyrasu – gharyshtyq әri әleumettik zannyng búzylysy

Qazaq otbasy – tek eki adamnyng emes, eki ruhtyng jәne eki әuletting kelisimi.
Búl kelisim búzylghanda, tek túrmystyq baylanys emes, ruhany rezonans búzylady.

Býgingi ajyrasulardyng sebepteri belgili:

• Batystan engen jeke erkindik kuliti;
• Jauapkershilikten qashu;
• Aq neke úghymynyng әlsireui;
• Ruhany bilim men tәrbiyening tapshylyghy.

Nәtiyjesinde myndaghan bala naghashy shanyraghynda ósip, óz tegin jalghastyrmay qaldy. Búl — tek әleumettik mәsele emes, jetiatalyq jýiening irui, yaghny últtyng ruhany órisindegi tengerimning búzyluy.

6. Erkindik pen tәueldilikting ýilesimi

Qazaq dýniyetanymynda erkindik eshqashan menmendikpen ólshenbegen.
Erkindik – jauapkershilikten tuady, al tәuelsizdik – ózara tәueldilikten bastalady.

Jeti ata jýiesinde әr úrpaq ózinen búrynghy men keyingige tәueldi, jauapty.
Búl – ruhany shynjyr, gharyshtyq ýilesimning kepili.

Batystyq modeldegi absolut individualizm osy zandy búzdy.
Adam ózin Qúdaymen tenestiruge úmtyldy, sóitip, ruh pen tәnning arasyndaghy tepe-tendikten ajyrady.
Búl – tek ruhany daghdarys emes, adamzattyq mutasiyanyn bastauy.

Qorytyndy

Qazaqtyng Jeti ata zany – últtyng ruhany DNK-sy,
mәdeny sәikestendiruding kiyeli kody.
Onda adam men gharysh arasyndaghy mәngilik baylanys zandylyghy saqtalghan.

Tektilik – sol zannyng mәni,
neke – onyng kiyesi,
al Karma – gharyshtyq retteuish.

Býgingi teksizdik, kórdemshe, ajyrasu – osy kodtyng búzyluynyng aighaghy.
Qoghamnyng sauyghuy ýshin:

• Tektilik úghymyn qayta jandandyru;
• Aq neke men jeti ata tәrbiyesin oqu jýiesine engizu;
• Adam men gharysh arasyndaghy moralidyq baylanysqa qayta oralu qajet.

Tekti últ – kiyeli últ.
Tektilik – menmendik ne myqtylyq emes, ruhany jauapkershilik.
Jeti ata zany – Jer men Gharyshty, Adam men Ruhty baylanystyratyn MÁNGI KODEKS. Osyny úghayyq.

Serik Erghaliy

Abai.kz