Júma, 7 Qarasha 2025
Arylu 244 0 pikir 7 Qarasha, 2025 saghat 14:51

The Diplomat: Semey yadrolyq poligony hәm Qazaqstan

Suret: baq.kz saytynan alyndy.

HH ghasyrda jýrgizilgen yadrolyq synaqtar býgingi tanda, әsirese Ortalyq Aziyada qatty sezilip otyrghan ózining apatty saldarlaryn múragha qaldyrdy.

Búl jay ghana eksperiymentter emes, oryny tolmas ekologiyalyq apattargha әkep soqtyryp, sonyng saldarynan әli kýnge deyin adamdardyng densaulyghyna jәne synaqtar ótkizilgen ónirlerdegi qorshaghan ortanyng jay-kýiine aitarlyqtay qatty әser etude.

Ortalyq Aziya, onyng ishinde Qazaqstan Kenes Odaghy ózining yadrolyq arsenalyn jappay synaqtan ótkizgen Semey poligonyndaghy yadrolyq synaqtardyng auyr múrasymen betpe-bet kelip otyrghan jayy bar. Búl ónir «qyrghy qabaq soghys» kezinde jasalghan jer ýsti hәm jer asty yadrolyq synaqtarynyng arqasynda әlemdegi eng lastanghan ónirding birine ainaldy. Jergilikti halyq densaulyqtyng nasharlauy, ekologiyalyq apattar jәne tereng әleumettik saldarlar syndy kóptegen problemalargha tap boldy. Qazaqstan әli kýnge deyin synaqtardyng zardaptarymen kýresude densaulyq saqtau daghdarysyna, túraqsyz ekonomikagha jәne halyqtyng marginaldanuyna úshyrap otyr.

«The Diplomat» basylymy atap ótkendey, synaqtardyng ayaqtalyp, mýldem toqtaghanyna  qaramastan, olardyng saldary Ortalyq Aziya men Qazaqstan ýshin býginge deyin óte ózekti bolyp qaluda.

Antropolog Stavkovskiyding aituynsha, el biyligi jergilikti túrghyndardyng densaulyghy men ómirine úzaq merzimdi iz qaldyrghan radiasiya problemalarymen betpe-bet kelude.

«Qazaqstan әlemdegi eng lastanghan landshafttardyng birining qaldyqtaryn múra etip aldy», - dep atap ótti ol. Búl problemalar tek radiasiyalyq әsermen ghana shektelmeydi: olar ekonomikany, qoghamdyq densaulyqty jәne jergilikti qoghamdastyqtardyng әleumettik jaghdayyn da qozghap, osynday qasiretke tap bolghan eldi әli kýnge deyin qalpyna keltiru joldaryn izdeuge mәjbýrleydi.

Semey yadrolyq synaq poligony 1947 jyly Qazaqstanda qúrylyp, ile-shala yadrolyq qarudy synaugha arnalghan әlemdegi eng iri ortalyqtardyng birine ainaldy. Poligondaghy alghashqy yadrolyq synaq 1949 jylghy 29 tamyzda ótip, osy jerdi 40 jyldan astam paydalanudyng nәtiyjesinde aumaq radiasiyamen lastanyp, aqyr ayaghynda 1,2 millionnan astam adamnyng densaulyghyna әser etti.

Poligon 1991 jyly jappay narazylyqtar men Oljas Sýleymenov basqarghan antiyadrolyq qozghalystyng әreketterinen keyin jabyldy, al jabu turaly resmy Jarlyqqa sol kezdegi Qazaqstan preziydenti Nazarbaev qol qoydy.

Abai.kz

0 pikir