حح عاسىردا جۇرگىزىلگەن يادرولىق سىناقتار بۇگىنگى تاڭدا، اسىرەسە ورتالىق ازيادا قاتتى سەزىلىپ وتىرعان ءوزىنىڭ اپاتتى سالدارلارىن مۇراعا قالدىردى.

بۇل جاي عانا ەكسپەريمەنتتەر ەمەس، ورىنى تولماس ەكولوگيالىق اپاتتارعا اكەپ سوقتىرىپ، سونىڭ سالدارىنان ءالى كۇنگە دەيىن ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا جانە سىناقتار وتكىزىلگەن وڭىرلەردەگى قورشاعان ورتانىڭ جاي-كۇيىنە ايتارلىقتاي قاتتى اسەر ەتۋدە.

ورتالىق ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستان كەڭەس وداعى ءوزىنىڭ يادرولىق ارسەنالىن جاپپاي سىناقتان وتكىزگەن سەمەي پوليگونىنداعى يادرولىق سىناقتاردىڭ اۋىر مۇراسىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان جايى بار. بۇل ءوڭىر «قىرعي قاباق سوعىس» كەزىندە جاسالعان جەر ءۇستى ءھام جەر استى يادرولىق سىناقتارىنىڭ ارقاسىندا الەمدەگى ەڭ لاستانعان ءوڭىردىڭ بىرىنە اينالدى. جەرگىلىكتى حالىق دەنساۋلىقتىڭ ناشارلاۋى، ەكولوگيالىق اپاتتار جانە تەرەڭ الەۋمەتتىك سالدارلار سىندى كوپتەگەن پروبلەمالارعا تاپ بولدى. قازاقستان ءالى كۇنگە دەيىن سىناقتاردىڭ زارداپتارىمەن كۇرەسۋدە دەنساۋلىق ساقتاۋ داعدارىسىنا، تۇراقسىز ەكونوميكاعا جانە حالىقتىڭ مارگينالدانۋىنا ۇشىراپ وتىر.

«The Diplomat» باسىلىمى اتاپ وتكەندەي، سىناقتاردىڭ اياقتالىپ، مۇلدەم توقتاعانىنا  قاراماستان، ولاردىڭ سالدارى ورتالىق ازيا مەن قازاقستان ءۇشىن بۇگىنگە دەيىن وتە وزەكتى بولىپ قالۋدا.

انتروپولوگ ستاۆكوۆسكيدىڭ ايتۋىنشا، ەل بيلىگى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعى مەن ومىرىنە ۇزاق مەرزىمدى ءىز قالدىرعان رادياتسيا پروبلەمالارىمەن بەتپە-بەت كەلۋدە.

«قازاقستان الەمدەگى ەڭ لاستانعان لاندشافتتاردىڭ ءبىرىنىڭ قالدىقتارىن مۇرا ەتىپ الدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول. بۇل پروبلەمالار تەك رادياتسيالىق اسەرمەن عانا شەكتەلمەيدى: ولار ەكونوميكانى، قوعامدىق دەنساۋلىقتى جانە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن دا قوزعاپ، وسىنداي قاسىرەتكە تاپ بولعان ەلدى ءالى كۇنگە دەيىن قالپىنا كەلتىرۋ جولدارىن ىزدەۋگە ماجبۇرلەيدى.

سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونى 1947 جىلى قازاقستاندا قۇرىلىپ، ىلە-شالا يادرولىق قارۋدى سىناۋعا ارنالعان الەمدەگى ەڭ ءىرى ورتالىقتاردىڭ بىرىنە اينالدى. پوليگونداعى العاشقى يادرولىق سىناق 1949 جىلعى 29 تامىزدا ءوتىپ، وسى جەردى 40 جىلدان استام پايدالانۋدىڭ ناتيجەسىندە اۋماق رادياتسيامەن لاستانىپ، اقىر اياعىندا 1,2 ميلليوننان استام ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتتى.

پوليگون 1991 جىلى جاپپاي نارازىلىقتار مەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ باسقارعان انتيادرولىق قوزعالىستىڭ ارەكەتتەرىنەن كەيىن جابىلدى، ال جابۋ تۋرالى رەسمي جارلىققا سول كەزدەگى قازاقستان پرەزيدەنتى نازارباەۆ قول قويدى.

Abai.kz