Biz әskery ortadaghy destruktivti emes, konstruktivti kýshting tez toptasatyn jaghdayyna jetuimiz kerek!

Songhy ýsh jylda qazaqstandyq armiya qatarynda 270 jauyngerler men әskery qyzmetkerler qaza tapqan. Resmy derekter boyynsha, olardyng 86-sy óz-ózine qol júmsaghan. Odan ózge, mәlimetterde ólim sebepteri retinde auru, jol apaty jәne suisid kórsetilgen. Biraq, qaza tapqandardyng tuystary búghan senbeydi. Ata‑analar óz úldarynyng әskerde qaza boluyna әskerdegi oryn alyp otyrghan tәrtipsizdik pen әlsizding kýshtige jasaushy zorlyq‑zombylyqtary, bólim komandirlerinin  jauapsyzdyghy sebep boluda dep sanaydy. Sondyqtan, әskerde týbegeyli reformalar jýrgizilui tiyis deydi olar.

Múnday senimsizdik ne sebepten tuyndauda? 

Astanada Qorghanys ministrligi ghimaratynyng aldynda qazaqstandyq armiyada qaza tapqan nemese jaraqat alghan jauyngerlerding analary jinaldy. Olar әskery biylikten úldarynyng ólimi men jaraqattanu jaghdaylaryn tolyq tergeudi talap etti...

Nege deseniz, olar ózderining úldarynyng ajalyna qatysty ister dúrys tergelmeydi deydi: «Áskery tergeushiler olardan ólimning shynayy sebebin meylinshe jasyrghysy keledi. Sebebi, olar әskerdegi oryn alyp otyrghan nebir  zansyz әreketterdi syrtqa shygharghysy kelmeydi. Bәrin de jauyrdy jaba toqyp, kóbine kózjúmbaygha salyp, ózara jeng úshynan jalghasyp, qylmysty jyly jauyp qoyghysy keledi», ‑ dep shaghymdanady.

Analar toby Qazaqstan Qorghanys ministrligining ghimaratyna kelip, ministr Dauren Qosanovpen jeke kezdesu men úldarynyng qaza tabuy men jaraqattanu jaghdaylaryn әdil tergeudi talap etti.

Áskerdegi shynayy ahual nasharlap bara ma?

Elimiz jyldan‑jylgha elding әskery qorghanys әleuetin kóteruge ýlken kýsh júmsauda: qarjy jaghynan, qúqyqtyq jaghynan, materialdyq baza men әleumettik qoldau túrghysynan jaghday ýzdiksiz jaqsaryp keledi...

Soghan qaramastan, әskerde әli de zorlyqpen, kisi qolynan qaza bolu faktileri kezdesude. Búnday qayghyly oqighanyng ýlken‑kishisi joq – auyr tragediya!  Qaysysy bolmasyn qoghamda ýlken rezonans tughyzyp, qoghamda әskerge degen negativti kózqarastyng qalyptasuyna әkelude. Nәtiyjesinde, jastardyng birazy әskerge barghysy kelmey qasha bastady. Áskeriyler bolsa ony sheshuding mәdeniyetti‑qúqyqtyq «beybit jolyn» izdeuden góri, polisiyamen birigip jastardy kóshelerde qylmyskerlerdey ústap, mashinagha tiyep alyp ketudi bastady. Búl әreket  әskerge degen senimdi odan әri súiyltyp jiberdi...

Memleket әskery qorghanysqa qanshama qarjyny eselep arttyrsa da, әskerding ishindegi búrynnan qalyptasqan qylmystyq әlemge tәn  «zonalyq qarym‑qatynas»,  «pahandyq», kýshtining әlsizge kýsh kórsetui, korrupsiya, jauapkershilikti sezinbeu, kýshtining ózin zannan joghary qony, boqtyq pen soqtyq jәne osy siyaqty nebir anayy da jabayy qylyqtar joyylmay otyrghanyn әskery uaqyty bitken jauyngerler de aityp jatady...

Al, әskeriyler bolsa,  ondaylaryn «»qarghayyn desem jalghyzym» degen synaymen jasyryp, «qylmyskerdi» zang aldyndaghy jauapkershilikten qútqarugha baryn salady... Ol jerde «Zang bәrinen joghary» degen azamattardyng konstitusiyalyq qúqy dúrys oryndalmauda...

Búghan qoghamnyng kinәsi bar ma? 

Bar. Bar bolghanda qanday?! Osynyng bәri de qoghamdaghy bala tәrbiyesinin, jastar tәrbiyesining bey‑bereket kýige týskeninen tikeley habar beredi.

Áskerge barghanda da balalar әrkelki tәrbiyemen baratyny anyq: búl – zandy qúbylys. Al, endi, әskerge barghan song zandy búzatyndar tәrbiyeli otbasynan shyqqandar emes, naghyz tәrbiyesiz, kórgensiz ortadan shyqqan búzyqtar bolyp shyghady. Áriyne, olar kópshilik bolmasa da, ekstremalidi jaghdayda «bir‑birin tez taba qoyady» da, shýiebóriler siyaqty ýiirlerge birige qoyady. Al, «tәrbiyeli kópshilik» zang men әskery jarghyny birden moyyndap, ózderi de sol tәrtipke tez ýirenedi...

«Búzyqtar» olay istemeydi: olar endi jeke uaqyttarda «tәrtiptilerdi» jeke‑jeke «syndyrugha kóshedi... Al, «zang bizdi qorghap túr» deytin tәrtiptiler olargha qarsy «búzyqshyl top» úiymdastyrmaydy – komandirler birin retteydi degen senimmen jýre beredi...

Mine, osy «búzyqtar» komandirlerin de óz orbitasyna tez tartyp alady... Keyde, komandirlerding ózi osynday tәrtipti ornatu ýshin de «eti tiri banditterdi» óz manayyna toptastyrady...

Al bizge, kerisinshe, әskerde destruktivti kýshting emes, konstruktivti kýshting tez toptasatyn jaghdayyna jetuimiz kerek!

(Eskertu: jogharydaghy jazba «әskerdegi qazirgi naqty jaghday osy» degen sóz emes. Búl ‑  onday jaghdaydyng oryn aluynyng psihologiyalyq sipatyn beyneleu maqsatynda surettelgen)

Ásker mәselesi – qogham mәselesi! 

Endeshe, búny biz tek «әskeriylerding mәselesi» dep emes, jalpy bizding qoghamdaghy tәrbie mәselesining kereghar‑qayshylyqty әri daghdarysty jaghdayda túrghanynan belgi beretin signal dep qabyldauymyz kerek. Soghan say, qoghamda «әskery tәrtipti» әskerge barghannan song ghana emes, әskerge deyin de balalardy boyyna siniru júmysyn qayta jandandyruymyz kerek. Onda «әdilettildik», «shynshyldyq», «dosty satpau», «ózara qúrmet» (kemdegining jany bir), ózara qútqaru jәne t.t. naghyz qazaq balasyna tәn minez‑qylyqtardy aityp, qúlaghyna sindiru qajet. Qogham әskerge deyin‑aq bala sanasyna әrtýrli kózderden enetin «qylmystyq oidan» aryltugha, odan filitrleuge kýsh saluy kerek.

Ál, әskery bólim jauyngerlerining ata‑analary ózara «komiytet» qúryp, bólim kqmandirlerimen, serjanttarmen ózara әngimelesip túrudy әdetke ainaldyrmasa bolmaytyn synayly...

Biz tәuelsiz memleket retinde jaqsy bolsyn‑bolmasyn әskersiz bola almaymyz. Onyng jaqsy boluy da, jaman boluy da – qoghamnan tysqary jatqan mәsele emes. Sol sebepti, biz әskerdegi qalyptasatyn moralidik‑әskery klimatqa aldyn‑ala dayyndaytyn kurstardy jastar arasynda jýrgizudi is jýzinde retke keltirmesek bolmaydy.

Qazirgi mektepterdegi әskery ústazdar aldymen «әskery pedagogika» mamandyghyn iygergenderi dúrys bolar edi.... Al bizding qay jogharghy oqu oryndarynda «Áskery pedagogika» mamandyghyn oqytyp jatyr?

Men ony bayqamadym... Al sizder bilesizder me?

Mәselening bir týiini osynda ma deymin...

Ábdirashit Bәkirúly

Abai.kz