ءبىز اسكەري ورتاداعى دەسترۋكتيۆتى ەمەس، كونسترۋكتيۆتى كۇشتىڭ تەز توپتاساتىن جاعدايىنا جەتۋىمىز كەرەك!

سوڭعى ءۇش جىلدا قازاقستاندىق ارميا قاتارىندا 270 جاۋىنگەرلەر مەن اسكەري قىزمەتكەرلەر قازا تاپقان. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، ولاردىڭ 86-سى ءوز-وزىنە قول جۇمساعان. ودان وزگە، مالىمەتتەردە ءولىم سەبەپتەرى رەتىندە اۋرۋ، جول اپاتى جانە سۋيتسيد كورسەتىلگەن. بىراق، قازا تاپقانداردىڭ تۋىستارى بۇعان سەنبەيدى. اتا‑انالار ءوز ۇلدارىنىڭ اسكەردە قازا بولۋىنا اسكەردەگى ورىن الىپ وتىرعان تارتىپسىزدىك پەن ءالسىزدىڭ كۇشتىگە جاساۋشى زورلىق‑زومبىلىقتارى، ءبولىم كومانديرلەرىنىڭ  جاۋاپسىزدىعى سەبەپ بولۋدا دەپ سانايدى. سوندىقتان، اسكەردە تۇبەگەيلى رەفورمالار جۇرگىزىلۋى ءتيىس دەيدى ولار.

مۇنداي سەنىمسىزدىك نە سەبەپتەن تۋىنداۋدا؟ 

استانادا قورعانىس مينيسترلىگى عيماراتىنىڭ الدىندا قازاقستاندىق ارميادا قازا تاپقان نەمەسە جاراقات العان جاۋىنگەرلەردىڭ انالارى جينالدى. ولار اسكەري بيلىكتەن ۇلدارىنىڭ ءولىمى مەن جاراقاتتانۋ جاعدايلارىن تولىق تەرگەۋدى تالاپ ەتتى...

نەگە دەسەڭىز، ولار وزدەرىنىڭ ۇلدارىنىڭ اجالىنا قاتىستى ىستەر دۇرىس تەرگەلمەيدى دەيدى: «اسكەري تەرگەۋشىلەر ولاردان ءولىمنىڭ شىنايى سەبەبىن مەيلىنشە جاسىرعىسى كەلەدى. سەبەبى، ولار اسكەردەگى ورىن الىپ وتىرعان نەبىر  زاڭسىز ارەكەتتەردى سىرتقا شىعارعىسى كەلمەيدى. ءبارىن دە جاۋىردى جابا توقىپ، كوبىنە كوزجۇمبايعا سالىپ، ءوزارا جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ، قىلمىستى جىلى جاۋىپ قويعىسى كەلەدى»، ‑ دەپ شاعىمدانادى.

انالار توبى قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ عيماراتىنا كەلىپ، مينيستر داۋرەن قوسانوۆپەن جەكە كەزدەسۋ مەن ۇلدارىنىڭ قازا تابۋى مەن جاراقاتتانۋ جاعدايلارىن ءادىل تەرگەۋدى تالاپ ەتتى.

اسكەردەگى شىنايى احۋال ناشارلاپ بارا ما؟

ەلىمىز جىلدان‑جىلعا ەلدىڭ اسكەري قورعانىس الەۋەتىن كوتەرۋگە ۇلكەن كۇش جۇمساۋدا: قارجى جاعىنان، قۇقىقتىق جاعىنان، ماتەريالدىق بازا مەن الەۋمەتتىك قولداۋ تۇرعىسىنان جاعداي ۇزدىكسىز جاقسارىپ كەلەدى...

سوعان قاراماستان، اسكەردە ءالى دە زورلىقپەن، كىسى قولىنان قازا بولۋ فاكتىلەرى كەزدەسۋدە. بۇنداي قايعىلى وقيعانىڭ ۇلكەن‑كىشىسى جوق – اۋىر تراگەديا!  قايسىسى بولماسىن قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋعىزىپ، قوعامدا اسكەرگە دەگەن نەگاتيۆتى كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلۋدە. ناتيجەسىندە، جاستاردىڭ ءبىرازى اسكەرگە بارعىسى كەلمەي قاشا باستادى. اسكەريلەر بولسا ونى شەشۋدىڭ مادەنيەتتى‑قۇقىقتىق «بەيبىت جولىن» ىزدەۋدەن گورى، پوليتسيامەن بىرىگىپ جاستاردى كوشەلەردە قىلمىسكەرلەردەي ۇستاپ، ماشيناعا تيەپ الىپ كەتۋدى باستادى. بۇل ارەكەت  اسكەرگە دەگەن سەنىمدى ودان ءارى سۇيىلتىپ جىبەردى...

مەملەكەت اسكەري قورعانىسقا قانشاما قارجىنى ەسەلەپ ارتتىرسا دا، اسكەردىڭ ىشىندەگى بۇرىننان قالىپتاسقان قىلمىستىق الەمگە ءتان  «زونالىق قارىم‑قاتىناس»،  «پاحاندىق»، كۇشتىنىڭ السىزگە كۇش كورسەتۋى، كوررۋپتسيا، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەۋ، كۇشتىنىڭ ءوزىن زاڭنان جوعارى قويۋى، بوقتىق پەن سوقتىق جانە وسى سياقتى نەبىر انايى دا جابايى قىلىقتار جويىلماي وتىرعانىن اسكەري ۋاقىتى بىتكەن جاۋىنگەرلەر دە ايتىپ جاتادى...

ال، اسكەريلەر بولسا،  وندايلارىن «»قارعايىن دەسەم جالعىزىم» دەگەن سىڭايمەن جاسىرىپ، «قىلمىسكەردى» زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتقارۋعا بارىن سالادى... ول جەردە «زاڭ بارىنەن جوعارى» دەگەن ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقى دۇرىس ورىندالماۋدا...

بۇعان قوعامنىڭ كىناسى بار ما؟ 

بار. بار بولعاندا قانداي؟! وسىنىڭ ءبارى دە قوعامداعى بالا تاربيەسىنىڭ، جاستار تاربيەسىنىڭ بەي‑بەرەكەت كۇيگە تۇسكەنىنەن تىكەلەي حابار بەرەدى.

اسكەرگە بارعاندا دا بالالار اركەلكى تاربيەمەن باراتىنى انىق: بۇل – زاڭدى قۇبىلىس. ال، ەندى، اسكەرگە بارعان سوڭ زاڭدى بۇزاتىندار تاربيەلى وتباسىنان شىققاندار ەمەس، ناعىز تاربيەسىز، كورگەنسىز ورتادان شىققان بۇزىقتار بولىپ شىعادى. ارينە، ولار كوپشىلىك بولماسا دا، ەكسترەمالدى جاعدايدا «ءبىر‑بىرىن تەز تابا قويادى» دا، شۇيەبورىلەر سياقتى ۇيىرلەرگە بىرىگە قويادى. ال، «تاربيەلى كوپشىلىك» زاڭ مەن اسكەري جارعىنى بىردەن مويىنداپ، وزدەرى دە سول تارتىپكە تەز ۇيرەنەدى...

«بۇزىقتار» ولاي ىستەمەيدى: ولار ەندى جەكە ۋاقىتتاردا «تارتىپتىلەردى» جەكە‑جەكە «سىندىرۋعا كوشەدى... ال، «زاڭ ءبىزدى قورعاپ تۇر» دەيتىن تارتىپتىلەر ولارعا قارسى «بۇزىقشىل توپ» ۇيىمداستىرمايدى – كومانديرلەر ءبىرىن رەتتەيدى دەگەن سەنىممەن جۇرە بەرەدى...

مىنە، وسى «بۇزىقتار» كومانديرلەرىن دە ءوز وربيتاسىنا تەز تارتىپ الادى... كەيدە، كومانديرلەردىڭ ءوزى وسىنداي ءتارتىپتى ورناتۋ ءۇشىن دە «ەتى ءتىرى بانديتتەردى» ءوز ماڭايىنا توپتاستىرادى...

ال بىزگە، كەرىسىنشە، اسكەردە دەسترۋكتيۆتى كۇشتىڭ ەمەس، كونسترۋكتيۆتى كۇشتىڭ تەز توپتاساتىن جاعدايىنا جەتۋىمىز كەرەك!

(ەسكەرتۋ: جوعارىداعى جازبا «اسكەردەگى قازىرگى ناقتى جاعداي وسى» دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل ‑  ونداي جاعدايدىڭ ورىن الۋىنىڭ پسيحولوگيالىق سيپاتىن بەينەلەۋ ماقساتىندا سۋرەتتەلگەن)

اسكەر ماسەلەسى – قوعام ماسەلەسى! 

ەندەشە، بۇنى ءبىز تەك «اسكەريلەردىڭ ماسەلەسى» دەپ ەمەس، جالپى ءبىزدىڭ قوعامداعى تاربيە ماسەلەسىنىڭ كەرەعار‑قايشىلىقتى ءارى داعدارىستى جاعدايدا تۇرعانىنان بەلگى بەرەتىن سيگنال دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. سوعان ساي، قوعامدا «اسكەري ءتارتىپتى» اسكەرگە بارعاننان سوڭ عانا ەمەس، اسكەرگە دەيىن دە بالالاردى بويىنا ءسىڭىرۋ جۇمىسىن قايتا جانداندىرۋىمىز كەرەك. وندا «ادىلەتتىلدىك»، «شىنشىلدىق»، «دوستى ساتپاۋ»، «ءوزارا قۇرمەت» (كەمدەگىنىڭ جانى ءبىر), ءوزارا قۇتقارۋ جانە ت.ت. ناعىز قازاق بالاسىنا ءتان مىنەز‑قىلىقتاردى ايتىپ، قۇلاعىنا ءسىڭدىرۋ قاجەت. قوعام اسكەرگە دەيىن‑اق بالا ساناسىنا ءارتۇرلى كوزدەردەن ەنەتىن «قىلمىستىق ويدان» ارىلتۋعا، ودان فيلترلەۋگە كۇش سالۋى كەرەك.

ءال، اسكەري ءبولىم جاۋىنگەرلەرىنىڭ اتا‑انالارى ءوزارا «كوميتەت» قۇرىپ، ءبولىم كقمانديرلەرىمەن، سەرجانتتارمەن ءوزارا اڭگىمەلەسىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرماسا بولمايتىن سىڭايلى...

ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە جاقسى بولسىن‑بولماسىن اسكەرسىز بولا المايمىز. ونىڭ جاقسى بولۋى دا، جامان بولۋى دا – قوعامنان تىسقارى جاتقان ماسەلە ەمەس. سول سەبەپتى، ءبىز اسكەردەگى قالىپتاساتىن مورالدىك‑اسكەري كليماتقا الدىن‑الا دايىندايتىن كۋرستاردى جاستار اراسىندا جۇرگىزۋدى ءىس جۇزىندە رەتكە كەلتىرمەسەك بولمايدى.

قازىرگى مەكتەپتەردەگى اسكەري ۇستازدار الدىمەن «اسكەري پەداگوگيكا» ماماندىعىن يگەرگەندەرى دۇرىس بولار ەدى.... ال ءبىزدىڭ قاي جوعارعى وقۋ ورىندارىندا «اسكەري پەداگوگيكا» ماماندىعىن وقىتىپ جاتىر؟

مەن ونى بايقامادىم... ال سىزدەر بىلەسىزدەر مە؟

ماسەلەنىڭ ءبىر ءتۇيىنى وسىندا ما دەيمىن...

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz