Jasandy intellekt tolqyny jer sharyn sharpyghan kezde, Amerika Qúrama Shtattary búryn-sondy bolmaghan ambisiyamen AI bastamasyn algha jyljytuda. Biz búl turaly janalyqtardan kóp estiymiz. Biraq kópting kónilindegi súraq: amerikandyqtar aqshany qaydan alady? Eger Qytay AQSh-pen bәsekege týskisi kelse, onyng qarjysy jetkilikti me?

Morgan Stanley sarapshylary 2028 jylgha qaray jahandyq derekter ortalyghynyng kýrdeli shyghyndary 3 trillion dollargha jetedi, al tehnologiyalyq alpauyttardyng aqsha aghyny tek jartysyn ghana jauyp, 1,5 trillion dollarlyq «qarjylyq bostyq» tuyndaydy dep boljaydy.

AQSh ýshin búl olqylyqty kim toltyrady? Jauap: AQSh-tyng zeynetkerlik rezervteri.

AQSh-tyng tehnologiyalyq kompaniyalary joghary dәrejeli obligasiyalar shygharu arqyly qarajat jinaydy, al ómirdi saqtandyru kompaniyalary zeynetkerlerding úzaq merzimdi qajettilikterin qanaghattandyru ýshin osy obligasiyalargha ýlken kólemde zeynetaqy qorlaryn qúyady.

Búl «Jiy-di qoldaytyn zeynetaqy qorlary» modeli AQSh-tyng AI investisiyasynyng biregey joly jәne onyng jahandyq JY jarysyndaghy jetekshi artyqshylyghy. Mәsele mynada: basqa elderge múny qaytalau nege qiyn? Qytay quyp jete ala ma, strategiyalyq jospary bar ma??

AQSh-taghy qarjylandyru kózderi

AQSh-tyng JY bastamasyn auadan qarjylandyrylmaydy; ol ózining jetilgen qarjy jýiesine jәne әrtaraptandyrylghan investisiyalyq arnalargha sýienedi.

Stenford 2025 jasandy intellekt indeksining esebine sәikes, JIY-gha jahandyq jeke investisiyalar 2024 jyly rekordtyq dengeyge jetti, tek AQSh-tyng ózi 109,1 milliard dollardy qúrady, búl Qytaydyng 9,3 milliard dollarynan 12 ese kóp, búl AQSh-tyng jeke kapitalgha negizdelgen JY investisiyalyq ekojýiesinde absolutti artyqshylyghyn kórsetedi.

Búl qarajat negizinen ýsh kózden keledi:

Birinshiden, venchurlyq kapital (VC) jәne jeke kapital naryghy qarqyndy damyp keledi. 2025 jyly AQSh-tyng 33 JY startaptary milliard dollarlyq «mega-raundtardy» ayaqtaghan Anthropic, xAI jәne Mistral siyaqty alyptardy qosa alghanda, 100 million dollardan astam qarajat jinady. Jahandyq VC qarjylandyrudyng 50%-dan astamy JIY-gha týsedi, al AQSh 75%-dan astamyn qúraydy.

Búl Silikon alqabynyng ekojýiesining arqasynda. Investorlardyng JIY-gha degen ynta-yqylasy «mega-qarjylandyru» tolqynyn tudyrdy, tipti joghary talanttardy tez iyelenu ýshin jana baghdarlama jasady.

Ekinshiden, obligasiyalar naryghy tehnologiyalyq alpauyttar ýshin negizgi qarjylandyru qúralyna ainaldy. 2025 jyldyng alghashqy 10 aiynda AQSh-tyng investisiyalyq dengeydegi korporativtik obligasiyalar shygharylymy jalpy korporativtik obligasiyalar naryghynyng ýshten ekisin qúrady, jalpy somasy 2 trillion dollardan astam. Oracle, Meta jәne Alphabet siyaqty AI kóshbasshylary qazirding ózinde birneshe auqymdy obligasiyalar shyghardy jәne joghary dәrejeli obligasiyalar naryghy kelesi jyly JY derekter ortalyghyn qarjylandyrugha 300 milliard dollar qúyady dep kýtilude.

Múnda negizgi satyp alushy ómirdi saqtandyru kompaniyalary bolyp tabylady. AQSh-tyng annuiytettik satylymy 2025 jyly rekordtyq $345 mlrd qúrady jәne búl qarajat «úzaq ómir sýru tәuekelinen» hedjirleu ýshin úzaq merzimdi aktivterge investisiyalanuy kerek. Morgan Stanley strategteri ómirdi saqtandyru kompaniyalary nesie naryghyndaghy «eng ýlken shekti satyp alushygha» ainalyp, nesie spredterin 1990 jyldardan beri eng tómengi dengeyge deyin jetkizip, obligasiyalardyng kiristiligin tómendetetinin atap ótti.

Aqyrynda, ýkimet pen korporasiyalar birlesip júmys isteydi. AQSh federaldy ýkimeti 2025 qarjy jylynda qorghanysqa jatpaytyn JY zertteuleri men damuyna 3,3 milliard dollar investisiyalaydy, al Amazon, Alphabet, Microsoft jәne Meta siyaqty «supertehnologiyalyq kompaniyalar» derekter ortalyqtary men JY infraqúrylymyna jalpy somasy 364 milliard dollar investisiyalaudy josparlap otyr. 2025 jyldyng birinshi jartyjyldyghynda JIY-ke baylanysty kýrdeli shyghyndar AQSh JIÓ ósimining 1,1%-yn qúrady, búl tútynugha negizdelgen ósimnen asyp týsti.

Qysqasha aitqanda, AQSh-tyng qarjylandyru somasy kóptegen kózderden qúralady: jeke kapital innovasiyada basym, obligasiyalar naryghy auqymdy qarjylandyrudy qamtamasyz etedi, al zeynetaqy qorlary úzaq merzimdi túraqtylyqty qamtamasyz etedi.

Nelikten AQSh JIY-ge aqsha ayamaydy?

AQSh-tyng JIY-ge qomaqty qarajat salu mýmkindigi onyng qarjylyq jәne innovasiyalyq jýielerining biregey artyqshylyqtarynan tuyndaydy. Jahandyq jeke JY investisiyasynyng 75% AQSh-qa onyng tereng kapital naryqtarynyn, әsirese ýlken kólemdegi kapitaldy tartqan JY «aghymynyn» әseri arqasynda aghylady.

2022 jyly ChatGPT iske qosylghannan beri, JIY-men baylanysty aksiyalar S&P 500 kirisining 75% jәne onyng kirisining ósuining 80% qamtamasyz etti. Maykrosoft siyaqty kompaniyalar JIY-ny «trillion dollarlyq mýmkindik» retinde qarastyrady jәne ony bastau ýshin joghary payyzdyq mólsherlemelerdi tóleuge dayyn.

Neghúrlym terenirek sebep - jabyq sikldi ekojýie. AQSh OpenAI siyaqty innovatorlardy tәrbiyeleytin EO siyaqty damyghan eldermen salystyrghanda әlemdegi eng belsendi VC jelisimen, ýzdik uniyversiytettermen jәne salystyrmaly týrde jenildetilgen erejelermen maqtana alady. Eksporttyq baqylau siyaqty federaldy sayasattar búl artyqshylyqty odan әri nyghaytady, búl EO siyaqty odaqtastardyng AQSh-tyng JY tehnologiyasyna senimin qamtamasyz etedi. Búl JY investisiyasy AQSh ekonomikalyq ósuining jana qozghaltqyshy bolugha mýmkindik beredi; kerisinshe, basqa elder osy «jeke basqaru, ýkimetten qoldau» ýlgisin jýzege asyrugha tyrysady.

Degenmen, AQSh-tyng JY investisiyasyndaghy artyqshylyqtaryn moyynday otyryp, biz onyng problemalary men tәuekelderin de atap aituymyz kerek.

Qazirgi uaqytta auqymdy investisiyalar kópirshikting aiqyn belgilerin kórsetedi. 2025 jylgha qaray tehnologiyalyq alpauyttar, eng aldymen, derekter ortalyqtary men chiptik infraqúrylym ýshin kýrdeli shyghyndargha jýzdegen milliard dollar júmsady. Búl tútynushylyq shyghyndardyng JIÓ ósimine qosqan ýlesinen asyp týsti jәne tipti jyldyng birinshi jartyjyldyghynda AQSh ekonomikasynyng ósuining negizgi drayverine ainaldy. Degenmen, búl «qolma-qol aqshany jaghu» modeli investorlardyng JY salasyndaghy «trillion dollarlyq mýmkindik» turaly optimistik armandaryna óte tәueldi.

Eger naqty ónimdilik ósimi kýtkennen artta qalsa, mysaly, kóptegen kompaniyalardyng JY pilottyq jobalary 95% sәtsizdikke úshyrasa nemese ýlgilik qoldanbalar kýtiletin tabysty bere almasa, onda kópirshikting jarylu qaupi kýrt artady. Tarihy tәjiriybe kórsetkendey, dot-com kópirshigining jaryluy talshyqty-optikalyq jeliler siyaqty infraqúrylymdy artta qaldyrghanymen, ol Nasdaq-tyng 78%-gha tómendeuine jәne trilliondaghan dollar baylyqtyng bulanuyna әkeldi. Býgingi kýni AI investisiyasy odan da ýlken jәne shoghyrlanghan; Ýlken jeti tehnologiyalyq alpauyttyng naryqtyq kapitalizasiyasy qazirding ózinde S&P 500 kórsetkishining ýshten birin qúraydy. Kýireu zeynetaqy qorlaryna, obligasiyalar naryghyna jәne tipti jahandyq ekonomikagha әser etetin neghúrlym auyr jýieli qarjylyq daghdarysty tudyruy mýmkin.

Sonymen qatar, búryn Mind Observation taldaghanday, AQSh-ta JIY-ny damytugha qatysty taghy bir manyzdy mәsele - normativtik talaptardyng tez ósip kele jatqan sәikesti qúny.

2025 jyldyng qarashasynda Nvidia bas diyrektory Yensen Huang JY erejelerining shtattar boyynsha taraluy birtútas últtyq naryqty tәuelsiz bekinisterge bólip, korporativtik talaptargha sәikestik shyghyndarynyng ósuine әkelip soqtyratyn «50 jana erejenin» bólshektengen landshaftyn jasaghanyn ashyq eskertti. Niu-York shtatynyng qarjylyq JY erejeleri Uoll-strit mekemelerining jyldyq shyghyndaryn 15%-25%-gha arttyrady, al startaptar aldyn ala etikalyq sholulargha, әserlerdi baghalaugha jәne ýshinshi tarap auditterine tap bolady, damu siklderin aptadan alty aigha deyin úzartady.

Búl innovasiyalar ýshin bardy kóterip qana qoymaydy, sonymen qatar sot isin jýrgizu tәuekelderi men «federaldy tariyf» әserin tudyrady, búl Qytaydyng jenildetilgen erejeleri men energetikalyq subsidiyalargha mýldem qarama-qayshy keledi. Nvidia bas diyrektory Djensen Huang 2025 jyldyng qarashasynda kópshilik aldynda «eger AQSh «sinizmge» jәne shamadan tys saqtyqqa boy aldyruyn jalghastyra berse, Qytay ózining talanttar qoryn jәne arzan otandyq chip óndirisin paydalana otyryp, JY jarysynda jeke dara kóshbasshylyqqa qol jetkizedi» dep ashyq aitty.

«Qytaydyng jenisi» turaly búl eskertu, keyinirek onyng «Qytay JY boyynsha AQSh-tan birneshe nanosekundqa ghana artta» degen týsindirmesi arqyly júmsartylghanymen, AQSh-tyng retteushi mehanizmy AI salasyndaghy bәsekege qabilettilikti aitarlyqtay tómendetetinin kórsetedi.

Abai.kz