جاساندى ينتەللەكت تولقىنى جەر شارىن شارپىعان كەزدە، امەريكا قۇراما شتاتتارى بۇرىن-سوڭدى بولماعان امبيتسيامەن AI باستاماسىن العا جىلجىتۋدا. ءبىز بۇل تۋرالى جاڭالىقتاردان كوپ ەستيمىز. بىراق كوپتىڭ كوڭىلىندەگى سۇراق: امەريكاندىقتار اقشانى قايدان الادى؟ ەگەر قىتاي اقش-پەن باسەكەگە تۇسكىسى كەلسە، ونىڭ قارجىسى جەتكىلىكتى مە؟

Morgan Stanley ساراپشىلارى 2028 جىلعا قاراي جاھاندىق دەرەكتەر ورتالىعىنىڭ كۇردەلى شىعىندارى 3 تريلليون دوللارعا جەتەدى، ال تەحنولوگيالىق الپاۋىتتاردىڭ اقشا اعىنى تەك جارتىسىن عانا جاۋىپ، 1,5 تريلليون دوللارلىق «قارجىلىق بوستىق» تۋىندايدى دەپ بولجايدى.

اقش ءۇشىن بۇل ولقىلىقتى كىم تولتىرادى؟ جاۋاپ: اقش-تىڭ زەينەتكەرلىك رەزەرۆتەرى.

اقش-تىڭ تەحنولوگيالىق كومپانيالارى جوعارى دارەجەلى وبليگاتسيالار شىعارۋ ارقىلى قاراجات جينايدى، ال ءومىردى ساقتاندىرۋ كومپانيالارى زەينەتكەرلەردىڭ ۇزاق مەرزىمدى قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن وسى وبليگاتسيالارعا ۇلكەن كولەمدە زەينەتاقى قورلارىن قۇيادى.

بۇل «جي-ءدى قولدايتىن زەينەتاقى قورلارى» مودەلى اقش-تىڭ AI ينۆەستيتسياسىنىڭ بىرەگەي جولى جانە ونىڭ جاھاندىق جي جارىسىنداعى جەتەكشى ارتىقشىلىعى. ماسەلە مىنادا: باسقا ەلدەرگە مۇنى قايتالاۋ نەگە قيىن؟ قىتاي قۋىپ جەتە الا ما، ستراتەگيالىق جوسپارى بار ما؟؟

اقش-تاعى قارجىلاندىرۋ كوزدەرى

اقش-تىڭ جي باستاماسىن اۋادان قارجىلاندىرىلمايدى; ول ءوزىنىڭ جەتىلگەن قارجى جۇيەسىنە جانە ارتاراپتاندىرىلعان ينۆەستيتسيالىق ارنالارعا سۇيەنەدى.

ستەنفورد 2025 جاساندى ينتەللەكت يندەكسىنىڭ ەسەبىنە سايكەس، جي-عا جاھاندىق جەكە ينۆەستيتسيالار 2024 جىلى رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتتى، تەك اقش-تىڭ ءوزى 109,1 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، بۇل قىتايدىڭ 9,3 ميلليارد دوللارىنان 12 ەسە كوپ، بۇل اقش-تىڭ جەكە كاپيتالعا نەگىزدەلگەن جي ينۆەستيتسيالىق ەكوجۇيەسىندە ءابسوليۋتتى ارتىقشىلىعىن كورسەتەدى.

بۇل قاراجات نەگىزىنەن ءۇش كوزدەن كەلەدى:

بىرىنشىدەن، ۆەنچۋرلىق كاپيتال (VC) جانە جەكە كاپيتال نارىعى قارقىندى دامىپ كەلەدى. 2025 جىلى اقش-تىڭ 33 جي ستارتاپتارى ميلليارد دوللارلىق «مەگا-راۋندتاردى» اياقتاعان Anthropic, xAI جانە Mistral سياقتى الىپتاردى قوسا العاندا، 100 ميلليون دوللاردان استام قاراجات جينادى. جاھاندىق VC قارجىلاندىرۋدىڭ 50%-دان استامى جي-عا تۇسەدى، ال اقش 75%-دان استامىن قۇرايدى.

بۇل سيليكون القابىنىڭ ەكوجۇيەسىنىڭ ارقاسىندا. ينۆەستورلاردىڭ جي-عا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى «مەگا-قارجىلاندىرۋ» تولقىنىن تۋدىردى، ءتىپتى جوعارى تالانتتاردى تەز يەلەنۋ ءۇشىن جاڭا باعدارلاما جاسادى.

ەكىنشىدەن، وبليگاتسيالار نارىعى تەحنولوگيالىق الپاۋىتتار ءۇشىن نەگىزگى قارجىلاندىرۋ قۇرالىنا اينالدى. 2025 جىلدىڭ العاشقى 10 ايىندا اقش-تىڭ ينۆەستيتسيالىق دەڭگەيدەگى كورپوراتيۆتىك وبليگاتسيالار شىعارىلىمى جالپى كورپوراتيۆتىك وبليگاتسيالار نارىعىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن قۇرادى، جالپى سوماسى 2 تريلليون دوللاردان استام. Oracle, Meta جانە Alphabet سياقتى AI كوشباسشىلارى قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە اۋقىمدى وبليگاتسيالار شىعاردى جانە جوعارى دارەجەلى وبليگاتسيالار نارىعى كەلەسى جىلى جي دەرەكتەر ورتالىعىن قارجىلاندىرۋعا 300 ميلليارد دوللار قۇيادى دەپ كۇتىلۋدە.

مۇندا نەگىزگى ساتىپ الۋشى ءومىردى ساقتاندىرۋ كومپانيالارى بولىپ تابىلادى. اقش-تىڭ اننۋيتەتتىك ساتىلىمى 2025 جىلى رەكوردتىق $345 ملرد قۇرادى جانە بۇل قاراجات «ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ تاۋەكەلىنەن» حەدجيرلەۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى اكتيۆتەرگە ينۆەستيتسيالانۋى كەرەك. Morgan Stanley ستراتەگتەرى ءومىردى ساقتاندىرۋ كومپانيالارى نەسيە نارىعىنداعى «ەڭ ۇلكەن شەكتى ساتىپ الۋشىعا» اينالىپ، نەسيە سپرەدتەرىن 1990 جىلداردان بەرى ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزىپ، وبليگاتسيالاردىڭ كىرىستىلىگىن تومەندەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.

اقىرىندا، ۇكىمەت پەن كورپوراتسيالار بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى. اقش فەدەرالدى ۇكىمەتى 2025 قارجى جىلىندا قورعانىسقا جاتپايتىن جي زەرتتەۋلەرى مەن دامۋىنا 3,3 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيالايدى، ال Amazon, Alphabet, Microsoft جانە Meta سياقتى «سۋپەرتەحنولوگيالىق كومپانيالار» دەرەكتەر ورتالىقتارى مەن جي ينفراقۇرىلىمىنا جالپى سوماسى 364 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. 2025 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا جي-كە بايلانىستى كۇردەلى شىعىندار اقش ءجىو ءوسىمىنىڭ 1,1%-ىن قۇرادى، بۇل تۇتىنۋعا نەگىزدەلگەن وسىمنەن اسىپ ءتۇستى.

قىسقاشا ايتقاندا، اقش-تىڭ قارجىلاندىرۋ سوماسى كوپتەگەن كوزدەردەن قۇرالادى: جەكە كاپيتال يننوۆاتسيادا باسىم، وبليگاتسيالار نارىعى اۋقىمدى قارجىلاندىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى، ال زەينەتاقى قورلارى ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى.

نەلىكتەن اقش جي-گە اقشا ايامايدى?

اقش-تىڭ جي-گە قوماقتى قاراجات سالۋ مۇمكىندىگى ونىڭ قارجىلىق جانە يننوۆاتسيالىق جۇيەلەرىنىڭ بىرەگەي ارتىقشىلىقتارىنان تۋىندايدى. جاھاندىق جەكە جي ينۆەستيتسياسىنىڭ 75% اقش-قا ونىڭ تەرەڭ كاپيتال نارىقتارىنىڭ، اسىرەسە ۇلكەن كولەمدەگى كاپيتالدى تارتقان جي «اعىمىنىڭ» اسەرى ارقاسىندا اعىلادى.

2022 جىلى ChatGPT ىسكە قوسىلعاننان بەرى، جي-مەن بايلانىستى اكتسيالار S&P 500 كىرىسىنىڭ 75% جانە ونىڭ كىرىسىنىڭ ءوسۋىنىڭ 80% قامتاماسىز ەتتى. مايكروسوفت سياقتى كومپانيالار جي-نى «تريلليون دوللارلىق مۇمكىندىك» رەتىندە قاراستىرادى جانە ونى باستاۋ ءۇشىن جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى تولەۋگە دايىن.

نەعۇرلىم تەرەڭىرەك سەبەپ - جابىق تسيكلدى ەكوجۇيە. اقش OpenAI سياقتى يننوۆاتورلاردى تاربيەلەيتىن ەو سياقتى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا الەمدەگى ەڭ بەلسەندى VC جەلىسىمەن، ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن جانە سالىستىرمالى تۇردە جەڭىلدەتىلگەن ەرەجەلەرمەن ماقتانا الادى. ەكسپورتتىق باقىلاۋ سياقتى فەدەرالدى ساياساتتار بۇل ارتىقشىلىقتى ودان ءارى نىعايتادى، بۇل ەو سياقتى وداقتاستاردىڭ اقش-تىڭ جي تەحنولوگياسىنا سەنىمىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جي ينۆەستيتسياسى اقش ەكونوميكالىق ءوسۋىنىڭ جاڭا قوزعالتقىشى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى; كەرىسىنشە، باسقا ەلدەر وسى «جەكە باسقارۋ، ۇكىمەتتەن قولداۋ» ۇلگىسىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى.

دەگەنمەن، اقش-تىڭ جي ينۆەستيتسياسىنداعى ارتىقشىلىقتارىن مويىنداي وتىرىپ، ءبىز ونىڭ پروبلەمالارى مەن تاۋەكەلدەرىن دە اتاپ ايتۋىمىز كەرەك.

قازىرگى ۋاقىتتا اۋقىمدى ينۆەستيتسيالار كوپىرشىكتىڭ ايقىن بەلگىلەرىن كورسەتەدى. 2025 جىلعا قاراي تەحنولوگيالىق الپاۋىتتار، ەڭ الدىمەن، دەرەكتەر ورتالىقتارى مەن چيپتىك ينفراقۇرىلىم ءۇشىن كۇردەلى شىعىندارعا جۇزدەگەن ميلليارد دوللار جۇمسادى. بۇل تۇتىنۋشىلىق شىعىنداردىڭ ءجىو وسىمىنە قوسقان ۇلەسىنەن اسىپ ءتۇستى جانە ءتىپتى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا اقش ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋىنىڭ نەگىزگى درايۆەرىنە اينالدى. دەگەنمەن، بۇل «قولما-قول اقشانى جاعۋ» مودەلى ينۆەستورلاردىڭ جي سالاسىنداعى «تريلليون دوللارلىق مۇمكىندىك» تۋرالى وپتيميستىك ارماندارىنا وتە تاۋەلدى.

ەگەر ناقتى ونىمدىلىك ءوسىمى كۇتكەننەن ارتتا قالسا، مىسالى، كوپتەگەن كومپانيالاردىڭ جي پيلوتتىق جوبالارى 95% ساتسىزدىككە ۇشىراسا نەمەسە ۇلگىلىك قولدانبالار كۇتىلەتىن تابىستى بەرە الماسا، وندا كوپىرشىكتىڭ جارىلۋ قاۋپى كۇرت ارتادى. تاريحي تاجىريبە كورسەتكەندەي، dot-com كوپىرشىگىنىڭ جارىلۋى تالشىقتى-وپتيكالىق جەلىلەر سياقتى ينفراقۇرىلىمدى ارتتا قالدىرعانىمەن، ول Nasdaq-تىڭ 78%-عا تومەندەۋىنە جانە تريلليونداعان دوللار بايلىقتىڭ بۋلانۋىنا اكەلدى. بۇگىنگى كۇنى AI ينۆەستيتسياسى ودان دا ۇلكەن جانە شوعىرلانعان; ۇلكەن جەتى تەحنولوگيالىق الپاۋىتتىڭ نارىقتىق كاپيتاليزاتسياسى قازىردىڭ وزىندە S&P 500 كورسەتكىشىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى. كۇيرەۋ زەينەتاقى قورلارىنا، وبليگاتسيالار نارىعىنا جانە ءتىپتى جاھاندىق ەكونوميكاعا اسەر ەتەتىن نەعۇرلىم اۋىر جۇيەلى قارجىلىق داعدارىستى تۋدىرۋى مۇمكىن.

سونىمەن قاتار، بۇرىن Mind Observation تالداعانداي، اقش-تا جي-نى دامىتۋعا قاتىستى تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە - نورماتيۆتىك تالاپتاردىڭ تەز ءوسىپ كەلە جاتقان سايكەستى قۇنى.

2025 جىلدىڭ قاراشاسىندا Nvidia باس ديرەكتورى يەنسەن حۋانگ جي ەرەجەلەرىنىڭ شتاتتار بويىنشا تارالۋى ءبىرتۇتاس ۇلتتىق نارىقتى تاۋەلسىز بەكىنىستەرگە ءبولىپ، كورپوراتيۆتىك تالاپتارعا سايكەستىك شىعىندارىنىڭ وسۋىنە اكەلىپ سوقتىراتىن «50 جاڭا ەرەجەنىڭ» بولشەكتەنگەن لاندشافتىن جاساعانىن اشىق ەسكەرتتى. نيۋ-يورك شتاتىنىڭ قارجىلىق جي ەرەجەلەرى ۋولل-ستريت مەكەمەلەرىنىڭ جىلدىق شىعىندارىن 15%-25%-عا ارتتىرادى، ال ستارتاپتار الدىن الا ەتيكالىق شولۋلارعا، اسەرلەردى باعالاۋعا جانە ءۇشىنشى تاراپ اۋديتتەرىنە تاپ بولادى، دامۋ تسيكلدەرىن اپتادان التى ايعا دەيىن ۇزارتادى.

بۇل يننوۆاتسيالار ءۇشىن باردى كوتەرىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار سوت ءىسىن جۇرگىزۋ تاۋەكەلدەرى مەن «فەدەرالدى تاريف» اسەرىن تۋدىرادى، بۇل قىتايدىڭ جەڭىلدەتىلگەن ەرەجەلەرى مەن ەنەرگەتيكالىق سۋبسيديالارعا مۇلدەم قاراما-قايشى كەلەدى. Nvidia باس ديرەكتورى دجەنسەن حۋانگ 2025 جىلدىڭ قاراشاسىندا كوپشىلىك الدىندا «ەگەر اقش «تسينيزمگە» جانە شامادان تىس ساقتىققا بوي الدىرۋىن جالعاستىرا بەرسە، قىتاي ءوزىنىڭ تالانتتار قورىن جانە ارزان وتاندىق چيپ ءوندىرىسىن پايدالانا وتىرىپ، جي جارىسىندا جەكە دارا كوشباسشىلىققا قول جەتكىزەدى» دەپ اشىق ايتتى.

«قىتايدىڭ جەڭىسى» تۋرالى بۇل ەسكەرتۋ، كەيىنىرەك ونىڭ «قىتاي جي بويىنشا اقش-تان بىرنەشە نانوسەكۋندقا عانا ارتتا» دەگەن تۇسىندىرمەسى ارقىلى جۇمسارتىلعانىمەن، اقش-تىڭ رەتتەۋشى مەحانيزمى AI سالاسىنداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ايتارلىقتاي تومەندەتەتىنىن كورسەتەدى.

Abai.kz