Жасанды интеллект толқыны жер шарын шарпыған кезде, Америка Құрама Штаттары бұрын-соңды болмаған амбициямен AI бастамасын алға жылжытуда. Біз бұл туралы жаңалықтардан көп естиміз. Бірақ көптің көңіліндегі сұрақ: американдықтар ақшаны қайдан алады? Егер Қытай АҚШ-пен бәсекеге түскісі келсе, оның қаржысы жеткілікті ме?

Morgan Stanley сарапшылары 2028 жылға қарай жаһандық деректер орталығының күрделі шығындары 3 триллион долларға жетеді, ал технологиялық алпауыттардың ақша ағыны тек жартысын ғана жауып, 1,5 триллион долларлық «қаржылық бостық» туындайды деп болжайды.

АҚШ үшін бұл олқылықты кім толтырады? Жауап: АҚШ-тың зейнеткерлік резервтері.

АҚШ-тың технологиялық компаниялары жоғары дәрежелі облигациялар шығару арқылы қаражат жинайды, ал өмірді сақтандыру компаниялары зейнеткерлердің ұзақ мерзімді қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін осы облигацияларға үлкен көлемде зейнетақы қорларын құяды.

Бұл «Жи-ді қолдайтын зейнетақы қорлары» моделі АҚШ-тың AI инвестициясының бірегей жолы және оның жаһандық ЖИ жарысындағы жетекші артықшылығы. Мәселе мынада: басқа елдерге мұны қайталау неге қиын? Қытай қуып жете ала ма, стратегиялық жоспары бар ма??

АҚШ-тағы қаржыландыру көздері

АҚШ-тың ЖИ бастамасын ауадан қаржыландырылмайды; ол өзінің жетілген қаржы жүйесіне және әртараптандырылған инвестициялық арналарға сүйенеді.

Стэнфорд 2025 жасанды интеллект индексінің есебіне сәйкес, ЖИ-ға жаһандық жеке инвестициялар 2024 жылы рекордтық деңгейге жетті, тек АҚШ-тың өзі 109,1 миллиард долларды құрады, бұл Қытайдың 9,3 миллиард долларынан 12 есе көп, бұл АҚШ-тың жеке капиталға негізделген ЖИ инвестициялық экожүйесінде абсолютті артықшылығын көрсетеді.

Бұл қаражат негізінен үш көзден келеді:

Біріншіден, венчурлық капитал (VC) және жеке капитал нарығы қарқынды дамып келеді. 2025 жылы АҚШ-тың 33 ЖИ стартаптары миллиард долларлық «мега-раундтарды» аяқтаған Anthropic, xAI және Mistral сияқты алыптарды қоса алғанда, 100 миллион доллардан астам қаражат жинады. Жаһандық VC қаржыландырудың 50%-дан астамы ЖИ-ға түседі, ал АҚШ 75%-дан астамын құрайды.

Бұл Силикон алқабының экожүйесінің арқасында. Инвесторлардың ЖИ-ға деген ынта-ықыласы «мега-қаржыландыру» толқынын тудырды, тіпті жоғары таланттарды тез иелену үшін жаңа бағдарлама жасады.

Екіншіден, облигациялар нарығы технологиялық алпауыттар үшін негізгі қаржыландыру құралына айналды. 2025 жылдың алғашқы 10 айында АҚШ-тың инвестициялық деңгейдегі корпоративтік облигациялар шығарылымы жалпы корпоративтік облигациялар нарығының үштен екісін құрады, жалпы сомасы 2 триллион доллардан астам. Oracle, Meta және Alphabet сияқты AI көшбасшылары қазірдің өзінде бірнеше ауқымды облигациялар шығарды және жоғары дәрежелі облигациялар нарығы келесі жылы ЖИ деректер орталығын қаржыландыруға 300 миллиард доллар құяды деп күтілуде.

Мұнда негізгі сатып алушы өмірді сақтандыру компаниялары болып табылады. АҚШ-тың аннуитеттік сатылымы 2025 жылы рекордтық $345 млрд құрады және бұл қаражат «ұзақ өмір сүру тәуекелінен» хеджирлеу үшін ұзақ мерзімді активтерге инвестициялануы керек. Morgan Stanley стратегтері өмірді сақтандыру компаниялары несие нарығындағы «ең үлкен шекті сатып алушыға» айналып, несие спрэдтерін 1990 жылдардан бері ең төменгі деңгейге дейін жеткізіп, облигациялардың кірістілігін төмендететінін атап өтті.

Ақырында, үкімет пен корпорациялар бірлесіп жұмыс істейді. АҚШ федералды үкіметі 2025 қаржы жылында қорғанысқа жатпайтын ЖИ зерттеулері мен дамуына 3,3 миллиард доллар инвестициялайды, ал Amazon, Alphabet, Microsoft және Meta сияқты «супертехнологиялық компаниялар» деректер орталықтары мен ЖИ инфрақұрылымына жалпы сомасы 364 миллиард доллар инвестициялауды жоспарлап отыр. 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында ЖИ-ке байланысты күрделі шығындар АҚШ ЖІӨ өсімінің 1,1%-ын құрады, бұл тұтынуға негізделген өсімнен асып түсті.

Қысқаша айтқанда, АҚШ-тың қаржыландыру сомасы көптеген көздерден құралады: жеке капитал инновацияда басым, облигациялар нарығы ауқымды қаржыландыруды қамтамасыз етеді, ал зейнетақы қорлары ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз етеді.

Неліктен АҚШ ЖИ-ге ақша аямайды?

АҚШ-тың ЖИ-ге қомақты қаражат салу мүмкіндігі оның қаржылық және инновациялық жүйелерінің бірегей артықшылықтарынан туындайды. Жаһандық жеке ЖИ инвестициясының 75% АҚШ-қа оның терең капитал нарықтарының, әсіресе үлкен көлемдегі капиталды тартқан ЖИ «ағымының» әсері арқасында ағылады.

2022 жылы ChatGPT іске қосылғаннан бері, ЖИ-мен байланысты акциялар S&P 500 кірісінің 75% және оның кірісінің өсуінің 80% қамтамасыз етті. Майкрософт сияқты компаниялар ЖИ-ны «триллион долларлық мүмкіндік» ретінде қарастырады және оны бастау үшін жоғары пайыздық мөлшерлемелерді төлеуге дайын.

Неғұрлым тереңірек себеп - жабық циклді экожүйе. АҚШ OpenAI сияқты инноваторларды тәрбиелейтін ЕО сияқты дамыған елдермен салыстырғанда әлемдегі ең белсенді VC желісімен, үздік университеттермен және салыстырмалы түрде жеңілдетілген ережелермен мақтана алады. Экспорттық бақылау сияқты федералды саясаттар бұл артықшылықты одан әрі нығайтады, бұл ЕО сияқты одақтастардың АҚШ-тың ЖИ технологиясына сенімін қамтамасыз етеді. Бұл ЖИ инвестициясы АҚШ экономикалық өсуінің жаңа қозғалтқышы болуға мүмкіндік береді; керісінше, басқа елдер осы «жеке басқару, үкіметтен қолдау» үлгісін жүзеге асыруға тырысады.

Дегенмен, АҚШ-тың ЖИ инвестициясындағы артықшылықтарын мойындай отырып, біз оның проблемалары мен тәуекелдерін де атап айтуымыз керек.

Қазіргі уақытта ауқымды инвестициялар көпіршіктің айқын белгілерін көрсетеді. 2025 жылға қарай технологиялық алпауыттар, ең алдымен, деректер орталықтары мен чиптік инфрақұрылым үшін күрделі шығындарға жүздеген миллиард доллар жұмсады. Бұл тұтынушылық шығындардың ЖІӨ өсіміне қосқан үлесінен асып түсті және тіпті жылдың бірінші жартыжылдығында АҚШ экономикасының өсуінің негізгі драйверіне айналды. Дегенмен, бұл «қолма-қол ақшаны жағу» моделі инвесторлардың ЖИ саласындағы «триллион долларлық мүмкіндік» туралы оптимистік армандарына өте тәуелді.

Егер нақты өнімділік өсімі күткеннен артта қалса, мысалы, көптеген компаниялардың ЖИ пилоттық жобалары 95% сәтсіздікке ұшыраса немесе үлгілік қолданбалар күтілетін табысты бере алмаса, онда көпіршіктің жарылу қаупі күрт артады. Тарихи тәжірибе көрсеткендей, dot-com көпіршігінің жарылуы талшықты-оптикалық желілер сияқты инфрақұрылымды артта қалдырғанымен, ол Nasdaq-тың 78%-ға төмендеуіне және триллиондаған доллар байлықтың булануына әкелді. Бүгінгі күні AI инвестициясы одан да үлкен және шоғырланған; Үлкен жеті технологиялық алпауыттың нарықтық капитализациясы қазірдің өзінде S&P 500 көрсеткішінің үштен бірін құрайды. Күйреу зейнетақы қорларына, облигациялар нарығына және тіпті жаһандық экономикаға әсер ететін неғұрлым ауыр жүйелі қаржылық дағдарысты тудыруы мүмкін.

Сонымен қатар, бұрын Mind Observation талдағандай, АҚШ-та ЖИ-ны дамытуға қатысты тағы бір маңызды мәселе - нормативтік талаптардың тез өсіп келе жатқан сәйкесті құны.

2025 жылдың қарашасында Nvidia бас директоры Йенсен Хуанг ЖИ ережелерінің штаттар бойынша таралуы біртұтас ұлттық нарықты тәуелсіз бекіністерге бөліп, корпоративтік талаптарға сәйкестік шығындарының өсуіне әкеліп соқтыратын «50 жаңа ереженің» бөлшектенген ландшафтын жасағанын ашық ескертті. Нью-Йорк штатының қаржылық ЖИ ережелері Уолл-стрит мекемелерінің жылдық шығындарын 15%-25%-ға арттырады, ал стартаптар алдын ала этикалық шолуларға, әсерлерді бағалауға және үшінші тарап аудиттеріне тап болады, даму циклдерін аптадан алты айға дейін ұзартады.

Бұл инновациялар үшін барды көтеріп қана қоймайды, сонымен қатар сот ісін жүргізу тәуекелдері мен «федералды тариф» әсерін тудырады, бұл Қытайдың жеңілдетілген ережелері мен энергетикалық субсидияларға мүлдем қарама-қайшы келеді. Nvidia бас директоры Дженсен Хуанг 2025 жылдың қарашасында көпшілік алдында «егер АҚШ «цинизмге» және шамадан тыс сақтыққа бой алдыруын жалғастыра берсе, Қытай өзінің таланттар қорын және арзан отандық чип өндірісін пайдалана отырып, ЖИ жарысында жеке дара көшбасшылыққа қол жеткізеді» деп ашық айтты.

«Қытайдың жеңісі» туралы бұл ескерту, кейінірек оның «Қытай ЖИ бойынша АҚШ-тан бірнеше наносекундқа ғана артта» деген түсіндірмесі арқылы жұмсартылғанымен, АҚШ-тың реттеуші механизмы AI саласындағы бәсекеге қабілеттілікті айтарлықтай төмендететінін көрсетеді.

Abai.kz