(Úly Otan soghysynyng ardageri, ústaz Izdek Jayhanovtyng tughanyna 100 jyl)

Aqtóbe oblysynyn, Shalqar audanynan qarasty Túmalykól mektebinde úzaq jyldar diyrektorlyq, әri ústazdyq qyzmet atqaryp, bilim beruding damuynda ózindik iz qaldyrghan ardagerlerding biri – Izdek Jayhanov bolatyn. Izdek Jayhanov 1925 jyldyng 20 qarashasynda Aqtóbe oblysy, Shalqar audany, №19 auyldyq keneske qarasty Túmalykól auylynda dýniyege keledi. Bilimge qúshtar jas 1932–1939 jyldar aralyghynda tughan auylyndaghy Túmalykól jetijyldyq mektebinde oqidy. Odan so4 bilimin jalghastyru maqsatynda 1939–1942 jyldary Shalqar qalasyndaghy qazaq orta mektebinde bilim alady.

Mektepti tәmamdaghan son, 1942 jyldyng 1 aqpanynan qazan aiyna deyin tughan auylyndaghy Túmalykól jetijyldyq mektebinde múghalim bolyp enbek jolyn bastaydy. Búdan keyin 1942 jyldyng qazanynan 1943 jyldyng qantaryna deyin Saryqamys jetijyldyq mektebinde ústazdyq qyzmetin jalghastyrady. 1943 jyldyng qantar aiynan 1945 jyldyng qarasha aiyna deyin Kenes әskeri qatarynda Úly Otan soghysyna qatysady [Aqtóbe oblystyq memlekettik arhiyvi (AOMA) 15-qor, 1-tizbe, 70-is, 1 p.].

Maydan jyldary Izdek Jayhanovtyng erligi talay qandy qyrghynnyng ortasynda shyndaldy. Ol Polisha men Chehoslovakiya jerindegi keskilesken úrystargha qatysyp, Krakov, Katovisa, Praga syndy iri qalalardy jau qolynan azat etuge ýles qosty.Soghys kezinde ol 86 milliymetrlik minomet pen 76 milliymetrlik zenbirek esep tobynyng komandiyri bolyp, talay jauapty tapsyrmalardy tabandylyqpen oryndady. Sonday-aq jayau әsker bólimshesining komandiyri, vzvod komandiyrining kómekshisi qyzmetterin atqaryp, úrystyng aldynghy shebinde jýrdi. Harikov oblysyna qarasty Bogoduhov audanynyng aumaghyn minadan tazartu júmystaryna qatysyp, beybit ómirding qayta ornauyna óz ýlesin qosady [I.Jayhanovtyng óz qolymen jazylghan ómirbayany. // Balasy Beybit Jayhanovtyng otbasylyq arhiyvi].

Izdek Jayhanov 305-shi atqyshtar diviziyasynyng 1000-shy atqyshtar polkinde, 11-shi zapastaghy atqyshtar diviziyasynyng 52-shi zapastaghy atqyshtar polkinde jәne keyin 1-shi Ukrain maydanynyng Belgorodtyq Qyzyl Tuly 305-shi atqyshtar diviziyasynda úrystargha qatysyp, «Qyzyl Júldyz», «I Dәrejeli Otan soghysy» ordenderimen jәne «Erligi ýshin» medaliimen nagradtalady. 1944 jyly 12-qazanda Karpat tauyndaghy derevnyany azat etudegi keskilesken úrysta komsomoldyq biyletin oq tesip auyr jaralanady. 1945 jyly 18-qantardaghy Dombova stansiyasyn aludaghy úrysta batareya komandiyrining orynbasary Izdek Jayhanovtyng bólimshesi 4 artilleriyalyq zenbirekti, oq-dәri tiyelgen 3 temir jol eshelonyn joyyp, azyq-týlik tiyelgen 8 vagondy qolgha týsiredi. 1945 jyly 6-aqpandaghy diviziya komandiyrining búiryghymen nemis basqynshylarymen kýreste komandovaniyening әskery tapsyrmalaryn mýltiksiz oryndaghany jәne kórsetken erligi ýshin serjant Jayhanov Izdek «Qyzyl Júldyz» ordenimen nagradtalady. Soghys ayaqtalghannan keyin KSRO Jogharghy Kenesi Tóralqasynyng 1945 jyldyng 9-mamyryndaghy Jarlyghymen «1941-1945 jj.. Úly Otan soghysyndaghy Germaniyany jengeni ýshin» medaliimen nagradtalady  [https://pamyat-naroda.ru].

Izdek Jayhanovtyng maydandaghy erligi elge oralghan song da eskerusiz qalmady. Onyng jauyngerlik jolyn memleket joghary baghalap, beybit kýndegi marapattarmen de layyqty dәriptedi. KSRO Jogharghy Kenesi Tóralqasynyng 1965 jyldyng 7-mamyryndaghy jarlyghymen, «1941-1945 jj.Úly Otan soghysyndaghy jeniske jiyrma jyl», 1975 jyldyng 25-sәuirdegi jarlyghymen, «1941-1945 jj.Úly Otan soghysyndaghy jeniske otyz jyl», 1985 jyldyng 12-sәuirdegi jarlyghymen, «1941-1945 jj.Úly Otan soghysyndaghy jeniske qyryq jyl», jәne KSRO Jogharghy Kenesi Tóralqasynyng 1967 jylghy 26-jeltoqsandaghy Jarlyghymen «KSRO Qaruly Kýshterine 50 jyl», 1978 jylghy 28-qantardaghy Jarlyghymen «KSRO Qaruly Kýshterine 60 jyl», 1988 jylghy 28-qantardaghy Jarlyghymen «KSRO Qaruly Kýshterine 70 jyl» mereytoylyq medalidarymen nagradtalady. Búl marapattar – onyng Otan aldyndaghy adaldyghy men erlikke toly ómir jolynyng aiqyn aighaghy.

Osylaysha soghys jyldarynda el qorghaghan Izdek Jayhanov beybit kýnning auasyn alghash jútqan sәtten-aq tughan jerine, onyng iygiligine qyzmet etuge bar kýsh-jigerin arnady. 1945 jyldyng qarasha aiynan 1948 jyldyng qyrkýiegine deyin ol Túmalykól jeti jyldyq mektebinde múghalimdik qyzmetin jalghastyryp, keyin 1948–1951 jyldary Saryqamys jeti jyldyq mektebinde fizika jәne matematika pәnderinen sabaq beredi. 1951 jyly 5-tamyzda N.Bayghanin atyndaghy memlekettik múghalimder institutyn aiyryqsha diplommen ayaqtap, fizika jәne matematika mamandyghy boyynsha orta mektepting 5-7 synyp oqushylarynyng múghalimi  biliktilik beriledi. Sol jyly, sәuir aiynda Izdek Jayhanov partiya qataryna ótip, qogham aldyndaghy jauapkershiligin taghy bir mәrte aiqyndaydy. Búl onyng azamattyq ústanymyn aiqyn kórsetetin manyzdy qadamdardyng biri bolatyn.

Jastayynan alghyr, jauapkershiligi joghary, izdenimpaz Izdek Jayhanov 1951–1952 oqu jylynda Shalqar audandyq halyq aghartu bóliminde mektep inspektory qyzmetin atqarady. Búl jana baspaldaq onyng úiymdastyrushylyq qabileti men pedagogikalyq sheberligin odan әri aiqynday týsken bolatyn. Shalqar audandyq halyq aghartu bólimining mengerushisi D. Sarin inspektor Izdek Jayhanov turaly minezdemesinde onyng kәsiby túlghasyn bylay sipattaydy: «Jayhanov joldas ýzdik múghalimderding biri boldy. Sabaqqa әrdayym tiyanaqty dayyndalyp, oqu materialyn anyq ta naqty jetkize biledi. Onyng sabaghynda tәrtip temirdey. Sonymen qatar ol pioner jәne oqushylar úiymdaryna jan-jaqty kómek kórsetip, olardyng júmysyna basshylyq jasady. Mektepting qoghamdyq ómirine belsendi aralasyp, bastauysh komsomol úiymynyng hatshysy qyzmetin atqardy. Júmys istegen jyldary múghalimder odaghy men halyq aghartu bólimining tarapynan birneshe mәrte marapattaldy. 1951 jyldyng 1 qyrkýieginen bastap ýzdik pedagog retinde mektep inspektory qyzmetine úsynyldy. Búl qyzmetinde de ózin jaqsy qyrynan kórsetti. Júmysyn úqyptylyqpen úiymdastyra biluining nәtiyjesinde halyq aghartu bólimi de, múghalimder de oghan ýlken qúrmet pen qoldau bildirdi». Búl minezdeme – Izdek Jayhanovtyng tek myqty ústaz ghana emes, daryndy úiymdastyrushy, parasatty basshy retinde qalyptasyp kele jatqandyghynyng jarqyn dәleli bolatyn [Shalqar audandyq halyqqqa bilim beru bólimining mektep inspektory I.Jayhanovtyn  óndiristik minezdemesi. // B.Jayhanovtyng otbasylyq arhiyvi].

Izdek Jayhanovtyng bilim salasyndaghy jauapkershiligi men iskerligi eskerilip, 1952–1953 oqu jylynan bastap ol Dambar jeti jyldyq mektebine diyrektor bolyp taghayyndalady. Búl taghayyndau – jasy otyzgha da tolmaghan Túmalykólding tumasyna ýlken senim artylghanynyng aiqyn belgisi boldy. Dәl osy kezennen bastap onyng bilim beru salasyndaghy úzaq jyldargha sozylghan basshylyq jәne úiymdastyrushylyq qyzmet joly bastalady.  Soghysta alghan jaraqaty jii syr berip otyrsa da, Izdek Jayhanov óz mindetin adal atqaryp, mektep júmysyn jýieleuge, oqu-tәrbie ýrdisin jaqsartugha bar kýsh-jigerin júmsady. Onyng enbegi respublika kóleminde de elenip, 1953 jyly múghalimderding respublikalyq II sezine delegat retinde 0atysady. Búl – onyng kәsiby biliktiligi men pedagogikalyq ústanymynyng joghary baghalanghanynyng bir dәleli bolatyn.

Densaulyq jaghdayyna baylanysty 1954-1955 oqu jylynan bastap Túmalykól jeti jyldyq mektebine qayta oralyp, onda 1959 jylgha deyin júmys jasap, 1959-1960 oqu jylynda Dambar jeti jyldyq mektebinde qaytadan  diyrektor bolyp júmys jasaydy. Kóp úzamay tughan auyly Túmalykólge týbegeyli qaytyp kelip, 1960-1961 oqu jylynan bastap mektep diyrektory qyzmetine kirisip, auyldaghy segiz jyldyq bilim beru isining qalyptasyp, damuyna atsalysady [I.Jayhanovtyng óz qolymen jazylghan ómirbayany. // Balasy Beybit Jayhanovtyng otbasylyq arhiyvi].

1960-jyldary Túmalykól jeti jyldyq mektebining segizjyldyqqa ainaluy, bilim ordasynyng damuyna tyng mýmkindik berip, oqushylar men múghalimder sanynyng kóbengine jol ashty. Mektepting materialdyq-tehnikalyq bazasy nyghayyp, jana ghimarattar salynyp, oqu kabiynetteri jabdyqtala týsti. Segiz jyldyq mektepting alghashqy 1961-1962-shi oqu jyly Izdek Jayhanov, Meyirhan Orynbasarov, Zoya Orynbasarova, Ábdirahim Nauryzbaev, Ábdirahman Smaghúlov, Múhit Satenov, Býrkit Búqarbaev, Qatira Shýiitbaeva, Ramazan Jayhanov, Qasym Bihanov, Ábilqasym Shýiitbaev sekildi barlyghy 11 múghalimmen bastalady [Aqtóbe oblystyq memlekettik arhiyvi Shalqar filialy (AOMA ShF) 103-qor, 1-tizbe, 75-s, 6 p.]. 1962-1963-shi oqu jylynda múghalimder qataryna geografiya, biologiya pәnderining múghalimi Smet Ahmetov, orys tili pәnining múghalimi Múhanbetәly Saghyndyqov, geometriya, algebra, fizika pәnderining múghalimi Zәuresh Tólebaevalar kelip qosylady [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 87-is, 9 p.]. Búl ústazdar qauymy auyl balalarynyng bilimge degen jolyn ashyp, jana mektepting qalyptasuyna erekshe ýles qosty.

Izdek Jayhanovtyng úiymdastyrushylyq qabileti men jauapkershiligi Túmalykól mektebining órkendeuine erekshe serpin berdi. Ol auyldyq kenesting aumaghyndaghy mektep jasyndaghy barlyq balalardyng tizimin jasaqtap, olardyng mektepke tolyq qamtyluyn әrdayym nazarda ústady. Shalghay qystaqtardaghy ata-analarmen jýieli týrde týsindiru júmystaryn jýrgizip, bilimning manyzyn úghyndyrdy. Osy qajyrly enbekting nәtiyjesinde mektepke keletin oqushylar sany jyl sayyn artyp otyrdy. 1950-jyldardyng sonyndaghy kórsetkishtermen salystyrghanda oqushylar sany shamamen eki esege juyq kóbeyip, әsirese 1-synypqa qabyldanatyn balalardyng qatary túraqty týrde ósip otyrdy. Mәselen 1961-1962 oqu jylynda mektepte barlyghy jyl basynda 135 oqushy bolyp, onyng ishinde 1-4 synyptarda 67, 5-8 synyptarda 68 oqushy boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 81-is, 46 p.]. 1962-1963 oqu jylynda 1-shi qyrkýiektegi esep boyynsha mektepte barlyghy 144, onyng ishinde 1-synypta 19, 2-synypta 18, 3-synypta 17, 4-synypta 18, 5-synypta 24, 6-synypta 13, 7-synypta 19, 8-synypta 16 oqushy boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 95-is, 1 p.]. 1963-1964 oqu jylynyng oqu-tәrbiyelik júmystarynyng esebine qaraghanda osy jyly mektep jasyndaghy balalar oqugha týgelimen alynyp mektepte 150 oqushy bolsa, onyng 65-i qyz bala bolghan. Onyng ishinde 1 synypta 21, 2 synypta 19, 3-synypta 19, 4-synypta 15, 5-synypta 25, 6-synypta 21, 7-synypta 13, 8-synypta 17 oqushy boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 109-is, 163-164 pp.].

1961 jyly mekteptegi barlyq qúrylystar syrtqy kólemi boyynsha 500 tekshe metr, 7 pesh bolsa [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 72-s, 83 p.], 1962-1963 oqu jylynyng basyndaghy mәlimet boyynsha mektepting barlyq jayynyng kólemi 670 sharshy metr, 6 bólme, olardyng kólemi 210 sharshy metr, 1 fizika kabiyneti, stanogy bar on oryndyq oqu jәne oqu-óndiristik  sheberhana, jarty gektar oqu-tәjiriybelik alang boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 95-is, 18 p.]. Mektep ghimaratynyng jalpy kólemining úlghang sebebi onyng janyndaghy ayaqtalmay túrghan qosymsha qúrylystyng paydalanugha berilui bolatyn. Búl mәseleni mektep diyrektory Izdek Jayhanov 1961 jyldyng 17 shildesindegi «Qazaqstannyng 30 jyldyghy» újymshary janyndaghy bastauysh partiya úiymynyng jinalysynda kóteredi. Bastauysh partiya úiymynyng jyldyq júmysy turaly hatshy Naghym Qobylandinning esepti bayandamasynan keyin sóz alghan Izdek Jayhanov mektep múghalimderi men oqushylarynyng újymshardyng mal qystatu, astyq tazartu, egin oraghy, tól alu jәne t.b.júmystaryna atsalysatyndyghyn aita kele: «Biraq jetkinshek úrpaqtyng deni sau, mәdeniyetti oqyp tanyluyna bizding mektepting jayy say kelmeyin dep otyr. Mektepting qosymsha qúrylysy biyl ekinshi jyl ashyq túr. Mektep biylghy jyly bir smenada oqidy jәne segiz jyldyq ashylady dep otyrmyz. Sondyqtan bolashaq partiya komiyteti, kolhoz pravleniyesi (újymshar basqarmasy-Á.A.) osy qosymsha qúrylysty tezdetuleri tiyis»,-dep bilim oshaghynyng mәselesin kóteredi [AOMA 15-qor, 1-tizbe, 1406-is, 57 p.]. Keyin búl mәsele qolgha alynyp, 1962 jyly 21-mamyrdaghy Shalqar audandyq enbekshiler deputattary kenesi atqaru komiytetining № 98-shi sheshimimen Túmalykól segizjyldyq mektebi janyndaghy ayaqtalmaghan qúrylysty oqu jylynyng basyna deyin ayaqtau turaly sheshim qabyldanyp [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 92-is, 27 p.],  1962 jyly mekteptegi qosymsha qúrylys ayaqtalyp paydalanugha beriledi AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 106-is, 63 p.].

Osy 1963-1964 oqu jylynda oqu-tәrbie júmysyna onyng ishinde qyz balalardyng tәrbiyesine basa kónil bólinedi. Qyz balalarmen júmys jóninde qoghamdyq negizde mektep diyrektorynyng orynbasary bolyp Zoya Orynbasarova taghayyndalady. Mektepte qyz balalar kenesi qúrylady. Kenes jospary әr toqsangha jasalanyp, ol pedagogikalyq keneste talqylanyp bekitilip otyrdy. Osy oqu jylynda qyz balalargha arnap 27 dәris oqylady. Mektepting qogham, synyptan tys jәne ýiirme júmystaryna 44 qyz bala tartylady [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 116-is, 71 p.]. Mektepte osy jyly fizika, biologiya-himiya, qazaq tili men әdebiyeti, orys tili men әdebiyeti, orys tili men әdebiyeti, matematika, әn-hor, qolóner ýiirmeleri júmys jasady. Ýiirmening júmys jospary pedagogikalyq keneste talqylanyp, mektep diyrektorymen bekitilip otyrdy. Ýiirmelerge Zoya Orynbasarova, Múhanbetqaly Saghyndyqov, Múhit Satenov, Ábdirahim Nauryzbaev   syndy múghalimder jetekshilik jasaydy [AOMA 103-qor, 1-tizbe, 109-is, 174-175 pp.].

1960-jyldary ótken jyldarmen salystyrghanda ýlgermeushi oqushylardyng sany azaya týsti. Mәselen, 1961-1962 oqu jylynda barlyq pәnnen «óte jaqsy» degen baghagha 23 bala oqysa, 3-synyptan 1 oqushy ýlgermeushi boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 81-is, 46-p]. 1962-1963 oqu jylynda 5-synypta orys tili men әdebiyeti pәninen 1 oqushy, 6-synypta orys tili jәne algebra pәnderinen 1 oqushy ýlgermedi [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 97-is, 11-paraqtyng arty]. 1963-1964 oqu jylynda 3 oqushy ekinshi jylgha (2-shi jәne 3-shi synyp oqushylary) jәne 1 oqushy kýzgi syngha qaldyryldy. Mektep boyynsha 19 oqushy ýzdik boldy.

1967-1968 oqu jylynan bastap mektep basshysy bolyp Jantóre Biysekovtyng taghayyndaluyna baylanysty Izdek Jayhanov diyrektordyng oqu isi jónindegi orynbasary qyzmetine kirisedi [AOMA ShF 103-qor, 3-tizbe, 136-is, 11 p.]. Osy sәtten bastap Izdek Jayhanov 13 jylday uaqyt mekteptegi oqu jәne oqu-әdistemelik júmystargha basshylyq etedi. Mekteptegi oqu-әdistemelik júmystardyng qalypty jolgha qoyyluyna yqpal etedi.

1971 jyldyng 22-24 shi qarashasy aralyghynda mektepte taqyryptyng inspektorlyq tekseris jýrgiziledi. Búl joly mekteptegi әdistemelik birlestik júmysy, matematika, fizika jәne enbek pәnderi boyynsha sabaqtardyng berilui tekseriledi. Tekseris qorytyndysy boyynsha mektepting oqu-әdistemelik júmystarynyng qalypty ekendigi kórinedi. Mektepte әdistemelik birlestikke oqu isi jónindegi orynbasar Izdek Jayhanov pen diyrektor Jantóre Biysekov basshylyq jasap, birlestik júmysy óndiristik jospargha «Ádistemelik júmystar taqyryby» degen taraumen kirgizilip jýrgizilgendigi, mektepte bastauysh synyptar, matematika, basqa da pәnder boyynsha pәndik seksiyalar úiymdastyrylghany, diyrektor arnayy «әdistemelik aqyl-kenester» degen papka arnap onda sabaq beruding әdistemelik núsqaulary men әdistemelik sheberlikti aryttyru ýshin materialdar jinaqtaghandyghy atap kórsetiledi [AOMA ShF 103-qor, 5-tizbe, 31-is, 41-42 pp.]. Jana baghdarlama boyynsha mektep diyrektory 21 sabaqqa, oqu isining mengerushisi 25 sabaqqa kirip, pәn aptalyqtary jylda josparly týrde ótkizilip kelgendigi,  sonday-aq orys tili, qazaq tili, matematika, fizika, tariyh, geografiya kabiynetterining jasaqtalghany atap kórsetiledi. Osynday sharalar oqushylardyng sabaq ýlgerimine ondy yqpal etken. Mәselen, 1970-1971 oqu jylynyng 1-shi toqsanynda ýlgerim 85 payyz, oqu ozaty 9, ekpindi 21, ýlgermeushi 21 oqushy bolsa, 1971-1972 shi oqu jylynynyng 1-shi toqsanynda ýlgerim 95 payyz, oqu ozaty 12, ekpindi 29, ýlgermeushi 9 oqushy boldy [AOMA ShF 103-qor, 5-tizbe, 31-is, 43-44 pp.].

Óz bilimin kóteru maqsatynda ýnemi izdeniste jýretin Izdek Jayhanov 1967 jyly A.S.Pushkin atyndaghy Oral pedagogikalyq institutynyng syrttay bólimine týsip, onyng 1978 jyly matematika mamandyghy boyynsha ayaqtap, matematika pәnining múghalimi degen biliktilik alady.

Osy kezendegi bilim ordasynyng ómirindegi ýlken ózgeristerding biri «Shetyrghyz» kensharynyng qarjysy esebinen Túmalykól segiz jyldyq mektebine jana ghimarat salynyp, onyng 1980-jyldyng 1-qyrkýieginen qoldanysqa berilui bolatyn [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 404-is, 101 p.]. Osy oqu jylyndaghy mektep ghimaratynyng jalpy kólemi 900 sharshy metr, 500 sharshy metr bolatyn 9 synyp bólmesi, fizika jәne enbek kabiynetteri bolsa, dene shynyqtyru zalynyng kólemi 28 sharshy metr boldy. Kitaphanadaghy kitap, broshura, oqulyqtar sany 600 dana boldy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 688-is, 6-7 pp.].

Audandyq halyqqa bilim beru bólimining 1980-jyldyng 26-qarashasyndaghy № 922-shi búiryghyna sәikes Izdek Jayhanov qaytadan mektep diyrektory bolyp taghayyndalyp, diyrektordyng oqu isi jónindegi orynbasary Ábimulla Búqarbaev bolady [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 403-is, 307 p.]. Mektep diyrektory qyzmetin 1985 jylgha deyin atqarady. Búl kezende mektepte Ábimulla Búqarbaev, Býrkit Búqarbaev, Ábdirahman Smaghúlov, Qasym Bihanov, Qatira Shýiitbaeva, Sanat Sarina, Zoya Orynbasarova, Biybiajar Jiyenalina, Ábilqayyr Shoriyn, Joljan Jayhanov, Qarjaubay Smaghúlov, Naghira Qydyrova, Sәbira Salabaeva, Zerip Nauryzbaeva, Gýlstan Nauryzbaeva, Kýlәnda Tәnirbergenova, Gýljanat Baymúhanova, Balzira Malaeva, Almagýl Jayhanova, Amantay Sahanova, Qalampyr Sәnkibaeva, Kermeqas Saghymbaeva syndy múghalimder júmys jasady [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 728-is, 7-8 p; 798-is, 6 p.]. 1984-1985 oqu jylyn mektep boyynsha 145 oqushy ayaqtaydy. Onyng ishinde dayarlyq synybynda 25, 1-synypta 15, 2-synypta 10, 3-synypta 16, 4-synypta 18, 5-synypta 17, 6-synypta 12, 7-synypta 15, 8-synypta 17 oqushy boldy. Jas naturalister ýiirmesinde 35, kórkemónerpazdar ýiirmesinde 40 oqushy boldy. Ýsh úzartylghan kýn toby bolyp, onda 145 oqushy oqydy [AOMA ShF 103-qor, 1-tizbe, 688-is, 6-7 pp.].

1985-1986 oqu jylynan bastap mektep diyrektory qyzmetine Búqarbay Dosqabylov kirisip, Izdek Jayhanov ústazdyq qyzmetin odan әri jalghastyrady. Osylaysha sanaly ghúmyrynyng basym bóligin úrpaq tәrbiyesine arnalghan ardager 40 jyldan astam ústazdyq qyzmetin abyroymen ayaqtaydy. Enbek jolynyng әr kezeninde jauapkershilik pen adaldyqty negizgi qaghida etip ústaghan bolatyn. Mekteptegi basshylyq qyzmetining songhy jyldary berilgen óndiristik minezdemede Izdek Jayhanovtyng kәsiby sheberligi men úiymdastyrushylyq qabileti erekshe atap kórsetiledi. Onda:«Jayhanov joldas pedagogikalyq qyzmetining 43 jyly boyyna, onyng ishinde 25 jyldyq basshylyq kezeninde óz júmysyna zor yntamen, ýlken jauapkershilikpen qaraydy. Ol oqytqan pәnderinen birde-bir ýlgermeushi bolghan emes. Kóp jyldar boyy mektepting әdistemelik júmystaryn basqaryp, múghalimderding jan-jaqty, tereng bilimdi, sabaq beru әdistemesining san qyrlaryn mengergen bilikti pedagog bolyp qalyptasuyna kýsh salyp, әrdayym qamqorlyq kórsetip keledi. Mektep basshysy retinde de ol auqymdy júmystar atqaryp jýr. Oqu-tәrbie ýderisin tereng mengergen. Mektep újymyn algha qoyghan maqsat-mindetterdi oryndaugha tamasha úiymdastyra biledi. Onyng jetekshiligimen songhy 25 jylda Túmalykól segizjyldyq mektebi ýnemi 100 payyz ýlgerim kórsetip keledi.» [Túmalykól segiz jyldyq mektebining diyrektory Izdek Jayhanovqa berilgen óndiristik minezdeme.// B.Jayhanovtyng otbasylyq arhiyvi].

Izdek Jayhanov ústazdyq qyzmetimen qatar qoghamdyq-sayasy júmystardy da atqara bildi. Jauapkershiligi mol, kez-kelgen isti alyp ketetin qasiyetining arqasynda 1941 jyly Býkilodaqtyq Leninshil kommunistik jastar odaghynyng qataryna ótip, әskerde atalmysh úiymynyng hatshysy retinde tanylady. 1951 jyly partiya qataryna ótkennen keyin auyldaghy, újymshardaghy bastauysh partiya úiymdarynyng hatshysy, okrugtik saylau komissiyalarynyng tóraghasy, birneshe ret auyldyq kenes deputaty retinde júmystar atqaryp, auyldyng qoghamdyq-sayasy ómirinde de ózindik izin qaldyrady.

Maydanger ústazdyng 40 jyldan astam uaqyt pedagogikalyq qyzmetindegi qol jetkizgen jetistikteri men tabystary  ýshin Qazaq SSR Oqu Ministrligi 1985 jyldyng 29-nauryzynda «Qazaq SSR Halyq aghartu isining ozyq qyzmetkeri» znachogimen nagradtaydy. 1985 jylghy 1-nauryzdaghy KSRO Jogharghy Kenesi Tóralqasynyng Jarlyghymen Úly Otan soghysyndaghy kórsetken erligi men batyrlyghy ýshin I Dәrejeli Otan soghysy ordenimen marapattalady.

Joldasy ústaz Qatira Shýiitbaevamen birge toghyz bala tәrbiyelep ósirdi. Úly Joljan Jayhanov pen qyzdary Almagýl, Ghaziza Jayhanovalar әke men ana jolyn quyp bilim salasynda ústazdyq qyzmet etti. Sonday-aq Jayhanovtar әuletinen Túmalykóldegi mektepte Ramazan Jayhanov jәne onyng qyzdary Amantay Sahanova, Lәila Jayhanovalarmen birge kelini Rәziya Áminova da jemisti enbek etken bolatyn.

Osylaysha barlyq sanaly ghúmyryn Shalqar audanynyng birqatar ónirleri men Túmalykól auylyndaghy bilim beru men qoghamdyq-sayasy júmystargha arnaghan úlaghatty ústaz, enbek jәne soghys ardagerining esimi úrpaq jadynda mәngi saqtaluy tiyis dep esepteymiz.

Álibek Aman

 Q.Júbanov atyndaghy Aqtóbe ónirlik uniyversiytetining

 qauymdastyrylghan professory,

tarih ghylymdarynyng kandidaty.

 Abai.kz