Songhy ailardaghy sayasiy-qoghamdyq ómirdegi jәitterge subektivti bolsyn, partiya menedjeri retinde bolsyn oiyn aitugha Darhan Kәletaev óz-ózinen súranyp túrghanday edi.... Orayy kelip, «AytPARK» pikirsayys otauyna kelgen «Núr Otan» partiyasy tóraghasynyng birinshi orynbasary aghynan jaryldy. Ayta keterligi, Kәletaev myrza osydan bir jylday búryn da osy otaudyng «mәngilik» moderatory Núrlan Erimbetovtyng meymany bolghan-dy. Osy uaqyt aralyghynda onyng kәsiby ysylghany, sóz saptauy, oy qorytuy túrghysynan óskeni bayqalyp túrdy. Ne aitatyny bar, bir jarym saghattan asqan súhbatta partiya mýshelerining jarnasynan bastap nómiri birinshi túlghanyng kemshiligine deyin talqylandy. Biz, әriyne osy әngimening eng manyzdy degen tústaryn ekshep bergendi jón sanadyq.

Órken KENJEBEK

Kәrimning ýkimetine kónilim toq...

Songhy ailardaghy sayasiy-qoghamdyq ómirdegi jәitterge subektivti bolsyn, partiya menedjeri retinde bolsyn oiyn aitugha Darhan Kәletaev óz-ózinen súranyp túrghanday edi.... Orayy kelip, «AytPARK» pikirsayys otauyna kelgen «Núr Otan» partiyasy tóraghasynyng birinshi orynbasary aghynan jaryldy. Ayta keterligi, Kәletaev myrza osydan bir jylday búryn da osy otaudyng «mәngilik» moderatory Núrlan Erimbetovtyng meymany bolghan-dy. Osy uaqyt aralyghynda onyng kәsiby ysylghany, sóz saptauy, oy qorytuy túrghysynan óskeni bayqalyp túrdy. Ne aitatyny bar, bir jarym saghattan asqan súhbatta partiya mýshelerining jarnasynan bastap nómiri birinshi túlghanyng kemshiligine deyin talqylandy. Biz, әriyne osy әngimening eng manyzdy degen tústaryn ekshep bergendi jón sanadyq.

Órken KENJEBEK

Kәrimning ýkimetine kónilim toq...

SÚRAQ: Darhan Amanúly, óziniz biletindey, qonyr kýz keldi, «balapan sanaytyn» mezgilde balang elimizding biylghy belesin, onyng alymy men shalymyn, ozyq ketken ne opyq jegizgen oqighalary turasynda oy qozghasaq. Týneukýni jýrgizushim benzin baghasynyng sharyqtaghanynan basy ainalsa, býgin onyng resmy týrde moyyndalghanynan mening bezgegim ústap otyr. Al alqapta astyq degen shirip jatyr. Biylghy budjette әjepteuir tapshylyq bolatyn týri bar. Jemqorlyq dengeyi 2,5 payyzgha ósipti. Endeshe, nege «Núr Otangha» qazirgi ýkimetti otstavkagha jiberuge turaly bastamany kótermeske? Mindetti týrde Elbasy jarlyghyn tosu kerek pe? Ýkimet qúramyndaghylardyng mýlәiimsigen mәlimdemelerin tyndaghannan góri, tarap tynghany jón siyaqty emes pe?

JAUAP: Ádette, әngimening reti aua rayyn súraudan bastalushy edi... Núreke, siz birden qiyn saualdan bastadynyz ghoy. Maqúl, aitayyn, biz, biyleushi partiya retinde Kәrimning ýkimetine tolyghymen kónilimiz tolady. Sebebi ne degen saualgha kelsek, Mәsimov ýkimeti «baytal týgil bas qayghy» deytindey uaqytta biylik basyna keldi. Bar jauapkershilikti moyyndaryna aldy. Siz kórsetken kiltipannyng bәri bir kýnde jinalghan joq qoy. Birte-birte, kózdi basqan shel siyaqty qordalana berdi. Óz basym osy mәselelerge baylanysty Ýkimet aiqyn, kәsiby sheshimder shygharyp jatyr dep týiem. Al, olardyng oryndalu barysy, әriyne basqa әngime, múnda kiltipandar bary anyq. Yaki, Mәsimov ýkimetin otstavkagha ketiruding eshbir sebebin kórip túrghan joqpyn.

SÚRAQ: Ýkimetbasshysy jauapkershilikti óz moynyna aldy dep qaldynyz. Bile bilseniz, Premier-ministr әr sózining basy men ayaghyn «Biz Elbasynyng tapsyrmasyn oryndap jatyrmyz» degen sarynda jasaydy. Osyghan salsaq, olar eshtene sheshpeydi, jay ghana oryndaushylar. Jauapkershilik aludan sytylyp, ony Elbasygha jýkteydi.

JAUAP: Ókinishke oray, búl min tek ýkimetbasygha ghana emes, memlekettik isterge mýddeli delinip jýrgen talay azamattargha tәn. Sebebi, olar ne istese de, Elbasy búiryghymen isteydi.

SÚRAQ: Meninshe, sheneunikter Elbasyny qalqan retinde paydalanyp, óz tirlikterinen kinә tabatynday bolsa, «aynalayyn-au, biz Elbasy tapsyrmasyn oryndadyq» dep qútylyp ketetin siyaqty. Osylaysha, Elbasy ortada qalady. Nege osy «benzinning baghasyna jauap beremin, isim irindi bolsa, basym ketsin» dep keudesin jauapkershilikti moynymen kóteretin sheneunikter joq bizde? Qayda olar?

JAUAP: Ne ýshin joq deysiz? Bar. Júrt aityp jýr ghoy. Mýmkin, Siz ekeuimiz eki týrli gazet, ya telearna kóretin shygharmyz... Alayda, jauapkershilikti óz moynyna alugha qorqatyn atqaminerler barshylyq. Ony moyyndaymyn. Jauapkershilik mәselesinen jay ghana dәiekter tizbegi arqyly qútyla salady. Mysaly, benzin joq, onyng sebebi mynau da mynau deydi, boldy, sonymen taqyryp jabyla salady. Áriyne, týbinde bireu jauap beru kerek. Basymyzgha kýl seppey, odan góri tyghyryqtan shyghudyng jolyn izdestireyik. Qay mәseleni alyp qarasaq ta, onyng tamyrynda jýielik sebepter boluy mýmkin emes pe?

SÚRAQ: Asa qauipti teneudi qoldanyp ketken joqsyz ba? Jýieni ózgertu kerek deysiz...

JAUAP: Olay demes edim. Sol saladaghy jýieni ózgertu kerek.

Preziydent beynesin uaqytsha forma dep qabyldadym

SÚRAQ: Astana tórinde «Qazaq eli» tarihy monumentining ashylghanyn jazbaghan gazet-jurnal, kórsetpegen telearna qalmady. Dúrys-aq, biraq mәdeniyet ataulygha mәn bere qaraytyn adam retinde maghan búl eskertkishting oryndaluy mýldem únamady. Auyldyq-provinsialidyq sheshim. Dәlirek aitqanda, kenestik monumentalizmning eng jaman núsqasy der edim. Onyng qasynda Astanada ashylghan Atatýrik eskertkishi bolsyn, Mahatma Gandiydiki bolsyn, óte keremet, jandy eskertkishter. Biyleushi partiyanyng basshysy retinde Elbasyny osynday keyipke keltirip qoyghany ýshin úyalmaysyz ba?

JAUAP: IYә, kórkemdik sheshim túrghysynan mende de biraz súraqtar kókeyde qaldy. Qysqasha aitqanda, eskertkishti qarabayyr dep ai­tugha bolmasa da, jaqsyraq ja­saugha bolar edi. Álemdegi әidik ýlgilerdi eskerip bolsyn, әdemirek jasaugha bolar edi. Mysaly, jaqynda Týrkiyada bol­dym. Atatýrikke túrghyzylghan eskertkishti kórdim. Astanada boy kótergen 4 metrlik eskertkishi bar... Al, Elbasy beynesin, onyng kórkemdik sheshimin men әzirge ua­qytsha forma dep qabyldadym.

SÚRAQ: Al, kýresinge tastalghan qazaq handarynyng eskertkishi jayly ne aitasyz? Olargha arasha týstinizder me?

JAUAP: Birinshi bolyp osy mәseleni «Núr-Media» holdingine qarasty «Núr-Astana» gazeti kóterdi. Ertenine ile-shala biz partiyanyng atynan qalalyq әkimshilikke hat joldadyq. Úsynystarymyzdy da jiberdik. Áriyne, eskertkishter o basynda túruy tiyis oryndarynda boluy kerek edi, biraq olay bolmady ghoy. Borbaylap jýrip, kinәlini de tabugha bolar, biraq búl jerde ne isteymiz? degen saualgha jauap izdegen dúrys. Mysaly, olardy Astanadaghy «Aray» sayabaghyna aparyp qoy turaly úsynys bar. Biraq, oghan kópshilikting kónili tolmaytyn siyaqty. Endi óz basym búl eskertkishterdi Shu ónirindegi Qozybasy jerine aparyp qondy oilagham. Ne degenmen, Qazaq handyghynyng alghash tuy tigilgen jer sol jer emes pe? Biraq, qu mediyenge aparyp qoydy dep sóz qyla ma deysin. Ekinshi jaghynan, mýmkin, búlardy dúrystap әzirlep, Týrkistangha aparyp ornatarmyz. Esterinizde bolsa, 2006 jyly ma, Qazaq handyghynyng qúrylghanyna 550 jyl toldy. Múny memlekettik dengeyde de, qoghamdyq dengeyde eshkim elep-eskermedi. Osy rette taghy da kinәlini izdep jatpay, aqyry 2011 jyly Qazaq handyghynyng qúrylghanyna 555 jyl tolady eken, onyng ýstine tәuelsizdik alghanymyzgha 20 jyl tolady eken, sondyqtan búl eskertkishterding Týrkistanda túrghany dúrys shyghar.

SÚRAQ: Qazirgi biylikten keyin eldi basqara alady-au deytin 3 adamnyng aty-jónin atap bere alasyz ba?

JAUAP: Joq. Eger elding tynyshtyghy, onyng túraqtylyghy túrghysynan alsaq, meninshe «újymdyq múrager» bolu kerek degen oidamyn. Men naqty adamdardy aita almaymyn. Aytqym kelmey otyrghan joq, shynymdy aitqanda, aita almaymyn.

SÚRAQ: Sózinizden andap qalghanym, sayasy karieranyzdyng 20-25 jylgha sozyluy әbden mýmkin eken. Partiyanyng liyderi bolghynyz kelmey me?

JAUAP: Óstip qúrtasyndar sender... Partiyanyng júmysy әri qyzyq, әri shyjyq. Basynda búl qyzmetke kelgende ishimnen qorqynysh boldy. «Qalay kópshilikting aldyna shyghu kerek? Sizdey jurnalisterding súraghyna qalay jauap beru kerek?» degen siyaqty súraqtar qaumalady. Qayda barsang da, súraq jaudyrady. Jaqynda bir kýnning ishinde 6 auruhanany aralap shyqtym. Eshbir jurnalisti ertpey. Dәrigerlermen kezdestim. Áriyne, jaghday mәz emes. Astanadaghy auruhana bas dәrigerining orynbasary 40 myng tenge alyp otyrghannan keyin ne aitugha bolady? Júmysymnyng qiyn ekeni ras, biraq mening sayasy karieram ýziledi degenderge aitarym, olar qatelesedi.

Qosanovtan basqasymen kelisuge dayynmyn

SÚRAQ: Uaghynda «Otan» partiyasy biylikshil partiyalardy biriktiru bastamasynda algha shyqqan-dy. Qazir oppozisiya suyrylyp shyghyp, «Azat» pen JSDP otau qúrdy. Siz de ainalanyzdaghy  biylikshil partiyalardy jinau arqyly biriktiru estafetasyn alghynyz kelmey me?

JAUAP: Áriyne, birikken jaqsy-au, biraq búl jerde pikirler pluralizmy, sayasy konsensus degen siyaqty úghymdardy da attap ketuge bolmaydy. Ázirge biz sayasy alang retinde Partiyaaralyq kenes degen qúrylym qúrdyq. Bizdi qosqanda, jeti partiya osyghan qosyldy. Mýmkin, iydeologiyalyq maghynada Siz aityp otyrghan birigu әlgi qúrylym negizinde jasalghan shyghar. Al, úiymdastyrushylyq túrghysynan alghanda, óz basym birigudi qoldaymyn, biraq basqalay birigulerge әzir dayyn emespiz. Bolmasa, búghan basqa partiyalar dayyn emes degendey.

SÚRAQ: Oppozisiyamen, aitalyq «AZAT» JSDP-ymen baylanysqa týsip, aralasugha qalaysyz?

JAUAP: Bir jyl boyy... osy birigulerine deyin «Azattyn» da, JSDP-nyng da jetekshilerining sonynan jýrdim. Jәne de barlyq bastamalar mening tarapymnan shyqty. Búl sózimning eshbir ótirigi joq. Búl azamattargha birigip is-sharalar úiymdastyrudy, ne biz úiymdastyrghan aksiyalargha qatysugha, tegi bolmasa Partiyaaralyq keneste mәseleler talqylaudy da úsyndym. Esh nәtiyje joq. Tilegimdi qabyl almady. Ókinishke oray, olar - aspan túrghyndary (nebojiyteli) siyaqty. Olar tek Preziydentpen sóileskisi keledi, menimen tildesuge túrmaydy dep sanaydy. Olar ýshin men óte jaspyn. Al, endi qazir.. mening sol azamattarmen sóileskim kelmeydi. Yntam joq.

SÚRAQ: Siz eseyip kettiniz be sonda?

JAUAP: Mәsele onda emes, men olarmen kelisimge keluding týkke әkelmeytindigin týsindim... Birneshe ret olardyng sýiikti ornynda, «Biskviyt» kafesinde de kezdestik. Olardyng oitanymdary «Biskvitten» arygha barmay qalghan, onyng ar jaghyndaghyny kórmeydi, men osyny týsindim. Bir jyl... artynan jýrdik, senbeseniz, sol kezdegi kezdeskenderimizding jazbalary da saqtalghan mende. Partiyanyng hatshysy Erlan Qarindi de qansha ret júmsadym. Konstruktivti dialogqa shaqyrdyq, mysal kerek bolsa, әleumettik kiykiljindi sheshu turaly komissiyany qúrugha qatysyndar dep qiyldyq. Aqyrynda, olarsyz-aq komissiyany qúrdyq. Aytpaqshy, alghashynda «Azat» «eger birigip júmys isteytin bolsaq, JSDP-syz» dedi. Al JSDP «joq, «Azat» bolsa biz júmys istemeymiz» dedi. Qashanda osylay bolyp keldi de, bir sәtte «biriktik» dep mәz bolady. Búl mening kýlkimdi shaqyrady. Nege deseniz, men eki partiyanyng bir-birine qatysty qanday pighylda sózder aitqanyn bilem.

SÚRAQ: Týsinikti.

JAUAP: Osy oppozisiya tóniregine qayta oralmas ýshin sózimdi ayaqtap bitireyin. Mýmkin, BAQ basqasha óng bergen shyghar, biraq bayqaghanym, «Azat» pen JSDP-nyng qosylu leytmotiyvi «Núr Otangha» qarsy túru maqsatynda bolghan siyaqty. Tek qúrmetti Múrat Áuezov qana «Joldastar, «Núr Otangha» qarsy emes, halyq iygiligi ýshin birigu kerek qoy» dep esterine basty maqsatty salghanday boldy. Qaysysy shyqsa da, әiteuir «Núr Otandy» týirep ótedi. Egesetindey biz olargha ne istep qoyyppyz? Bolat Ábilovke әleumettik kiykiljindi sheshu turaly komissiya júmysyna qatysu turaly osydan 8 ay búryn úsynys jasadym. Qabyldamady. Jarmahan Túyaqbaygha da úsynys jasadym. Ol da bas tartty. Eger olar keliskende, birigip júmys isteuge bolar edi ghoy....

SÚRAQ: Qazir - daghdarys, halyq - kýizeliste. Osynday syndarly sәtte túlghalyq renishti bylay ysyryp, mýmkin, «Otan ýshin» dep taghy da biriguge tyrysyp kórmeske?

JAUAP: Onda nege halyq iygiligi degendi men týsinuim kerek te, olargha búl úghym týsinikti emes? Olardyng tarapynan, eng bolmasa jauapty reaksiya boluy kerek shyghar. Men óz tarapymnan barlyq әreketti jasadym, endi olardyng beri jaqyndaghanyn kýtip otyrmyn. Dop olardyng tarapynda. Qosanovtan basqasymen kelisimge keluge dayynmyn.

«Últ kóshbasshysy» mә­selesin rәsimdeu ha­lyqqa kerek

SÚRAQ: Biylghy jazdyng ayaghynda bastalghan «Últ liyderi» termiyni tónireginde dauryghu maghan jay ghana pikirtalqy emes, «әkeler» men «úldardyn» teketiresindey kórinedi. «Ákeler» - búl «Qazaq eli» monumentining ashyluynda aghaly sóz arnaghandar bolsa, «úldar» degeni - aitalyq, Sizder. Jas ereksheligine qarap ta osylay bóluge bolar. «Eski» jәne «jas» gvardiya bar. «Eski» gvardiya ózderine tiyesili mayly jilikti mýjip, oryndaryna jaylanyp alsa, «jas» gvardiya bolashaqty bajaylaydy. Qazirgiler ketedi, qalatyn - Sizder. Jalpy, osynday buynaralyq teketires bar ma?

JAUAP: Biylik ýshin, biyliktegi yqpal ýshin ký­res bolghan jerde әrdayym úrpaq, Siz aitqan buynaralyq te­ketires qosa jýredi. Búl kez kel­gen biylik kezinde de bolghan... Basqasha boluy mýmkin de emes. Siz Nazarbaevty jalghyz deseniz, men ony­men kelise almaymyn. Ol - el­ding liyderi. Onyng milliondaghan qol­daushylary bar... Al, jas úrpaq­tyng jauapkershiligi turaly ai­ta­tyn bolsaq, jaqynda ghana 37-ge toldym. Mýshel jastan shyq­tym. Eger bәri onynan bolsa, sayasy karieram әli keminde 20-25 jylgha jal­ghasuy tiyis.
Osylay dep otyryp, men Nazarbaevtan ke­yingi kezende qazirgi tirlikterim ýshin ja­uap­kershilikte bolatyndyghymdy da jaqsy tý­sinemin. Mәselen, Últ kósh­bas­shysy turaly bastamany sanaly týrde kóterdim. Óitkeni, men óz jýregimning týkpi­rinde ne aityp otyrghanyma kәmil senimdemin. Mende senimdilik bar. Sodan da, esh nәrseni býkpelemey, ashyq aitamyn.

SÚRAQ: Onda nege Siz siyaqty Elbasynyng izbasarlary da ashyq aita almaydy? Nege sahnagha ózderi shyqpay, Baydosovty shygharady?

JAUAP: Mine, búl sarqynshaq, Siz aitqan «әkeler» men «úldar» teketiresining bir kórinisi. Búnday súraqtardyng sheshimi ashyq talqylauda emes, shymyldyq artyndaghy formatta sheshiletin ýrdis... búl ótkenning qalyby. Biz qazir ol qoghamda emespiz. Álem basqasha. Halyq ýshin manyzdy sheshimderdi kabiynet ishinde emes, halyqtyng ózimen kenesip, talqylau kerek emes pe? Qalay bolsa da, «Aqiy­qat pikirtalasta tabylady». Al, qazirgi bastamalarymdy mening jeke senimim, mening nanymym dep qabyldau kerek. Ony 20-30 jyl­dan keyin de ózgertpeymin. Áriyne, Nazarbaevtan ke­yingi kezende maghan osyghan baylanysty súraqtar tuyn­dauy mýmkin. Sol kezde men siz­derge Londonnan hat joldamay, osy elde túryp, naqty jauap be­ruge dayynmyn...

SÚRAQ: «Últ liyderi» turasyndaghy bastamanyzgha taghy da oralsaq...

JAUAP: Aqtóbelik professor Baydosovtyng ómir­lik preziydenttik turaly bastamasyn qúrmetteuge túrady, әriyne. Qalay degenmen, ha­lyq ýnine qúlaq salghan jón. Osyghan baylanysty partiyalyq funksioner retinde bizden pikir súraghanda, «Últ liyderi» jayyndaghy núsqany alyp shyqtyq.  
Biraq, ómirlik preziydenttik pen últ kóshbasshysy úghymdaryn biz sanaly týrde bólip qa­rastyramyz. Al, ony zandyq túrghyda rәsimdeu mәselesine kelsek, búl - partiyanyng emes, mening jeke úsy­nysym boldy. Búl iydeya maghan qaydan keldi? Ómir­lik preziydenttik mәselesin Bay­dosov kótergenimen, oghan deyin otandyq BAQ betterinde ýlken nauqan boldy. Jaz boyy merzimdi basylymdarda memleket basshy­sy­­nyng jogharghy róli men onyng ómir­lik preziydent boludaghy mýmkinshiligi turasynda jiyrma shaq­ty maqala shyghypty. Sol kezde ózim ýshin «Birinshi preziydent tu­raly» Zandy egjey-tegjeyli qa­rap shyqtym. Osy zannyng preambulasynda «Qazaqstan hal­qynyng liyderi» degen zandyq úghym bar eken. Osy Zanda onyng ómirlik qú­qyq mәselesi de taratyp jazylghan. Mәse­len, birinshi preziydent retinde ol Qa­uipsizdik kenesining mýshesi bo­la ala­dy. Alayda, zannyng әri qarayghy tarmaqtarynyng taratylyp jazylmauy meni qanaghattandyrmady. Mine, osy kezde men «Birinshi preziydent turaly» zannyng ne­gizin­de onyng mәrtebesine keng au­qymda bagha beretin zang kerektigin tý­sindim. Qazir búl taqyryptyng partiya ishin­de keninen talqylanuy barysynda 3 núsqa payda boldy: alghashqysy - Últ kóshbas­shy­sy turaly jeke zang qabyldau. Áriyne, men búl iydeyanyng bastamashysy retinde ony qoldap otyrmyn. Ekin­shisi - Erlan Qarin úsynyp otyrghanday, últ kóshbasshysy tura­ly tújyrymdama әzirleu. Ýshin­shisi - ony bizding biyleushi par­tiyanyng túraqty liyderi retinde rәsim­deu úsynysy.
Eger osy oigha alghanymyzdyng bәri onynan bolyp jatsa, qarasha aiynyng sonynda ne­me­se Tәuelsizdik kýnine qaray onyng keng formadaghy núsqasyn par­tiyanyng Sayasy kenesi mý­she­lerining bәrine joldap, onan ary Sayasy kenes, ne buronyng qarauyna úsyn­baqpyz.

SÚRAQ: «Ákeler» qoldaydy ma?

JAUAP: Mmm... qoldaydy degen ýmittemiz.

SÚRAQ: Maghan qyzyghy, Siz aityp jýrgen «Liyder nasii» degen sózdi qalay qazaqshaladynyzdar?

JAUAP: Qazir búl súraqpen bir top kisi ainalysyp jatyr.

SÚRAQ: Búl maqsatqa qansha qarjy bólindi? Kýletin týgi joq, últtyq iydeyany jasau ýshin 40 mln tenge bólingendiginen habardarmyn... Búl da sol siyaqty ghoy

JAUAP: Men sizge bir ghana mysal aitayyn: osy 40 mln tengeni bir oblystyq әkimshilikting qorshauyna da jibergen. Bizde osynday da dәlelder bar. Al, naqty súraqqa keletin bolsaq, maghan «Últ liyderi» degeni únaydy. «Últ kósemi» degen de audarmany alyp jýr. Biraq, Lenindi kósem retinde sanap qalghandyqtan ba, búl núsqa onsha orayymyzgha kelmeytin siyaqty.

«IYa-JOQ»

-  «Jas Otangha» kóniliniz tola ma?

-  Joq.

-  Ómirlik preziydent úghymyn qoldaysyz ba?

-  Joq.

-  «Qazaqiya» degen úghymgha qalay qaraysyz?

-  Qarsymyn. «Qazaqstan» qalpyndaghysy únaydy.