NEGIZIN «AMERIKANDYQ ÚLTTAN» ALATYN «EL BIRLIGI»
(«QAZAQSTANDYQ ÚLT») DOKTRINASY TURALY MÚHTAR ShAHANOVTYNG MÁLIMDEMESI
(«QAZAQSTANDYQ ÚLT») DOKTRINASY TURALY MÚHTAR ShAHANOVTYNG MÁLIMDEMESI
Osydan jarty-ay búryn «Jas Alash», «Preziydent jәne halyq», «Qazaq», «Jana apta», «Jas qazaq ýni», «Qazaqstan», «Zaman-Qazaqstan» gazetterinde jәne «Abai.kz» saytynda belgili әdebiyet, óner, ghylym qayratkerleri Á.Núrpeyisov, M.Álimbaev, Sh.Eleukenov, M.Myrzahmetov, T.Kәkishev, A.Áshimov, Q.Medeubekov, Q.Júmadilov, D.Isabekov, R.Syzdyqova, G.Beliger, Q.Myrza-Áli, B.Núrjekeev, Q.Sәrsekeev, S.Smataev, Gh.Qabyshúly, Q.Ysqaq, T.Medetbek, Q.Ormantaev, B.Atabaev, IY.Saparbay, Gh.Jaylybay, N.Nýsipjanov, M.Iliyasova, A.Qorazbaev, partiya basshylary J.Túyaqbay, B.Ábilev, S.Ábdildiyn, V.Kozlov jәne respublikamyzda shyghatyn gazet-jurnaldardyng bas redaktorlary, ziyaly qauym ókilderi, qoghamdyq úiymdar jetekshileri, barlyghy 124 adam qol qoyghan, 5 mynnan astam halyq qoldaghan «Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Nazarbaevqa, qazaq halqyna, respublikamyzdaghy ózge últ ókilderine ashyq hat» jariyalaghan edik. Onda bastauyn «amerikandyq últtan» alatyn, biraq bizding aiqayymyzdan keyin aty «el birligi» bop kózboyaushylyqpen ózgertilgen «qazaqstandyq últqa», yaghny Qazaqstan halqy Assambleyasy talqylaugha úsynghan «El birligi» doktrinasyna búltartpas dәlelder arqyly qarsylyq bildirgenbiz. Biraq biylik osynshama halyqtyng qarsylyghyna qúlaq aspay, doktrinany jedel týrde qabyldatyp jiberuge kýsh saluda. Al doktrina qabyldanghan sәtten bastap, Amerikadaghy siyaqty bәrimiz bir últ bop úiysamyz. Qazaq últy respublikamyzdaghy kóp etnostyng birine ainalady. Últqa bólektenu, onyng qasiyetin, tarihyn ardaqtau degen mýlde bolmaydy. «Ýsh túghyrly til» ayasyndaghy orys tili men aghylshyn tili algha shyghady da qazaq tili birte-birte qimyl-qozghalysyn toqtatady. Doktrinadaghy «memlekettik tildi damytamyz» degen sózder júrtshylyqty aldarqatu ýshin endirilgen. Sebebi «amerikandyq últ» iydeyasy mýlde basqa maqsatty kózdeydi. Bizding halyqtarymyzdyng mýddesine kereghar búl iydeyadaghy últ mәselesi әrkimning jeke sharuasyna ainalady. Eger sol tústa «men qazaqpyn», «men oryspyn», «men úighyrmyn» deseniz jauapqa tartyluynyz ghajap emes. Ol turaly Elbasy «Núr Otan» partiyasynyng kezekten tys ótken HI sezining baspasóz mәslihatynda ózi mensinbeytin memlekettik tilde emes, resmy tilde bylay dep sezdirip edi:
«...my iydem k samoiydentifikasiy - byti edinym narodom Kazahstana. Vot, napriymer, amerikansy sostoyat iz sotny narodov y nasiy, no nazyvaytsya amerikansami. Nikto tam ne nazyvaet drug druga kitaysem ily koreysem. A tvoya nasionalinosti - eto tvoe delo... Y eto pravilino. Potomu chto odna strana doljna jiti odnim narodom».
Elbasy taghy bir sózinde: «...búl iydeyany mening oiymsha, qazaq tilinde «qazaqstandyq últ» emes, «qazaqstandyq el» dep ataghan jón tәrizdi» degen bolatyn. («Egemen Qazaqstan», 31-mamyr, 2008 j.) Osy mәselege arnalghan bir ólenimde mynaday joldar bar edi:
«Qazaqstandyq últty» meyli «qazaqstandyq el» deniz,
Odan onyng mәn-mazmúny ózgerer dep senbeniz.
Qúl etetin, qúm etetin jigerindi, misendi,
Tipti «qazaq eli» deniz últqa salar kisendi.
Aty ghana izgilikten eles berip sanaly,
Zúlymdyghy, kisendigi óz kýshinde qalady...
Búl baghytpen últynyzgha óziniz kór qazasyz,
Biraq әste oilamanyz qalamyn dep jazasyz.
Bastalatyn tógilgen qan, satylghan jer atynan,
Eshkim erteng qútyla almas qatal tarih sotynan.
«Qazaqstandyq últ» aqyry «El birligi» atauyna baryp taban tiredi. Búl qauipti iydeya turaly Ózbekstan Respublikasynyng Preziydenti IY.Karimov óz elining deputattarymen kezdeskende bylay dedi:
«Kórshimizdi «Qazaqstan Respublikasy» dep aita almaymyn. Sebebi Qazaqstannyng jeri, jerasty baylyghynyng 75 payyzy ózge shetel azamattarynyng qolyna satylyp ketken. Endi olar «qazaq» degen últty qúrtyp, «qazaqstandyq últpen» pasport bermekshi. Ózderi osynday jaghdayda túryp maghan «Orta Aziya Odaghyn qúrugha qoldau kórset» deydi. Óz últyn joyyp jatqan elge men qalay senuim kerek?»
Qazaqstan halqy Assambleyasynyng «El birligi» doktrinasyna qarsy Preziydentke, qazaq halqyna jәne respublikamyzdaghy ózge últ ókilderine joldanghan ashyq hatqa býginge deyin 15 myng adamnyng quattap, qol qoyghanyn júrttyng esine sala otyryp, Qazaqstan biyligine mynaday talap qoyamyz:
Eger biylik 2009 jylghy 17-jeltoqsangha deyin, qúrylymy da, zandylyghy da kýmәndi, ekinshi Parlament rolindegi, әlemning birde-bir elinde joq Qazaqstan halqy Assambleyasy arqyly úsynylyp otyrghan, ózining týpki negizin «amerikandyq últtan» alatyn «el birligi» («qazaqstandyq últ») doktrinasyna toqtau salmaytyn bolsa, osy jyldyng 20-qyrkýieginde Respublika sarayynda 4 myng adam qatysqan «Memlekettik tildi qoldau» aksiyasynda biylikke qoyylghan 10 talapty oryndaugha, onyng ishinde әsirese memlekettik til turaly arnayy zang qabyldaugha jәne tәuligine 24 saghat júmys isteytin memlekettik tilde telearna ashugha uәde bermese, 17-jeltoqsanda, yaghni, 1986 jylghy Jeltoqsan kóterilisine 23 jyl tolghan kýni, últynyn, tilining joyyluyna kelispeytin adamdarmen birge ashtyq jariyalaymyz. «El birligi» doktrinasy býkilhalyqtyq talqylaugha úsynylyp otyrghandyqtan ol turaly pikir aitugha, qarsylyq bildiruge bәrimizding de qúqymyz bar. Al ashtyq jariyalau ayasyndaghy mening jeke basyma toqtalar bolsaq, eki ret jýrek talmasyn (infarkt) alghan adam retinde maghan búl shara ýlken qiyndyq tudyruy mýmkin. Biraq últymyzdyng joyylghanyn kórgenshe, oghan deyin kóz júma salghan әldeqayda jenil emes pe?!
Bizben birge Baqtybek Imanqoja bastaghan «Jeltoqsan ruhy» qoghamdyq birlestiginen 30 adam, Beysenghazy Sәduúly bastaghan «Jeltoqsan aqiqaty» qoghamdyq birlestiginen 20 adam jәne belgili tarihshy, filologiya ghylymdarynyng doktory Mekemtas Myrzahmetov bastaghan ghalymdar toby, Qazaqstannyng halyq qaharmany jeltoqsan qúrbany Qayrat Rysqúlbekovtyng anasy Dәmetken Asanbaeva men jeltoqsan qúrbany Lәzzat Asanovanyng anasy Altynay Asanova bastaghan analar toby da ashtyq jariyalaugha otyrmaq. Ashtyq jariyalaushylar tizimi 17-jeltoqsangha deyin jalghasa bermek.
Juyrda, Astanada, el ruhyn asqaqtatu maqsatynda «Qazaq eli» monumenti ashyldy. Jaghympazdar ony Fransiyadaghy Eyfeli múnarasynan da biyik qoyyp, madaqtap jatty. «Qazaq eli» monumentining basqy betine, songhy kezderi qayta-qayta mәngilik Preziydenttikke úsynylyp jatqan N.Nazarbaevtyng ghana týr-túlghasy somdalghan. Qalghanynyng bәri aty-jóni belgisiz, simvolikalyq beyneler. Sonda Preziydentimizge últymyzdy joiygha erekshe qayrat kórsetkeni ýshin jәne qanshama jyl boyyna, órkeniyetti elderdegidey, memlekettik til turaly arnayy zang qabyldaugha jigerli týrde qarsy shyghyp kelgeni ýshin osynday eskertkish ornattyq pa? Biraq «Qazaq elin» Ábunasyr әl-Farabiysiz, Súltan Beybaryssyz, sol eskertkish manyndaghy qoqysqa aparyp tastalghan Kerey men Jәnibeksiz, Abylayhansyz, Isatay-Mahambetsiz, Abaysyz, Ahmet Baytúrsynúlysyz elestetu mýmkin be? Jaghympazdyqtyng da shegi, sheti boluy kerek edi ghoy.
Qazirgi kezende qazaq perzentterining aldynda ýsh-aq jol qalghan siyaqty. Biri - qazaq últynyng jәne respublikamyzdaghy ózge az últ ókilderining tilin, ruhyn jonggha alyp baratyn «el birligi» («qazaqstandyq últ») doktrinasyn shamasy jetkenshe madaqtap, TJ-lyqpen, yaghny biylikting «tabanyn jalaumen» ainalysu. Ekinshi jol - «sen tiymeseng men tiymen badyraq kóz» degen baghyt ústanyp, jeke mýddesin ghana tu etip, auzyna su toltyryp alghanday, ýnsiz, tilsiz otyru. Ýshinshi jol - basyna tóner qauip-qaterge qaramay qazaq últyn, onyng ruhany parasatyn saqtap qalugha kýsh salu. Elim, últym dep soghar jýrek ýshin, búdan ýlken mindet bolmasy aiqyn.
Kәne, kim qay jolgha búrylady?
"Abay-aqparat"
