Euraziyalyq odaq iydeyasynan – euraziyalyq integrasiyanyng kemeldengen kókjiyegine

Keshe Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev júmys saparymen Resey Federasiyasyna keldi. Sapar barysynda Elbasy M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde euraziyalyq integrasiya taqyrybynda

leksiya oqydy.

Osydan tura jiyrma jyl búryn dәl osy Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev dәl osylay sóz sóilegen bolatyn. Onda Elbasy memleketterding Euraziyalyq odaghyn qúru turaly úsynysyn jariya etken edi. Sol sәt Qazaqstan basshysy dәl osy minberge dәl osy taqyryppen jiyrma jyldan song qayta kóteriledi degen eshkimning oiyna kelmegen shyghar. Sebebi, búl shynymen de, sol kezde endi ghana tәuelsizdigin alyp jatqan TMD elderi ýshin tym tyng iydeya bolatyn. Bireuler búl mýmkin emes dep birden qarsylassa, endi bireuler iydeyanyng iygilikti bolaryna kýdikpen qaraghan. Al biz siyaqty tәuelsiz elding jas buyny sol kezderi múnyng bayybyna da bara almaghanbyz. Al endi, mine, aragha jiyrma jyl salyp, atalghan iydeyanyng ómirshendigin ózimiz kórip, kóregendilikten tuyndaghan útymdy úsynystyng jiyrma jylghy jýzege asyrylghan jylnamasyn jiystyryp, songhy nýktesin qoyar sheshushi kezeng aldyndaghy kezdesuding kuәsi bolyp otyrmyz.

IYә, osydan jiyrma jyl búryn úsynylghan úsynys sodan bergi jiyrma jylghy jemisin jiyp-terip, aldaghy kemel keleshekke qaray qanat sermegeli túr. Layym, bolashaghy jemisti bolghay.

Mәskeu memlekettik uniyver­siytetindegi Ghalymdar kenesining mәjilis zalynda minberdegi Mem­leket basshysyn kórip otyryp, ishtey osylay tilektestik aittyq.

Zalgha kisi qarasy kóp jinalghan eken. Tyndaushylardyng deni – ghalymdar, qogham qayratkerleri, qys­qasy, Reseyding betke ústar­lary. Tipti, olardyng arasynda osydan jiyrma jyl búrynghy sózdi tyndaghandar da bar. Endi birazy studentter. Sol zalda tarihy sәtting kuәsi bolyp, Elbasy sózin qaghazgha týsirip otyrghan bizdi de maqtanysh sezimi kernegenin jasyra almaymyz.

M.V.Lo­monosov atyndaghy Mәskeu mem­lekettik uniyver­siy­te­tining rek­tory Viktor Sadovnichiy qys­qasha sóz sóiledi. Ol Qazaqstan Preziydentining osydan jiyrma jyl búrynghy sóilegen sózin eske alyp, onyng úsynysynyng býgingi manyzdylyghyna toqtalyp ótti. Búl iydeyanyng ózi basqaryp otyrghan M.V.Lomonosov uniyversiytetinde jariya bolghanyn maqtan tútatynyn aityp, N.Á.Nazarbaevqa alghysyn jetkizdi. Qazaqstannyng býgingi je­tistikterine toqtalyp, búl ret­te Qazaqstan basshysynyng eren enbegi bar ekenin atap ótti. El­der arasyndaghy integrasiyalyq ýderis­terding býginde tiyimdi jýzege asuyna Qazaqstan Preziydentining eura­ziyalyq integrasiya iydeyasy ai­ryqsha әser etip otyrghanyn basa aitty. Qazaqstan basshysy N.Á.Na­zarbaevtyng EAO qúru iydeyasy eu­ra­ziyalyqtyng is jýzindegi jana kezeni­ning bastauy bolghanyn algha tartty.

Qazaqstan Preziydenti Núr­súltan Nazarbaev Mәskeuge osydan eki ay búryn ghana kelip, Joghary Euraziyalyq ekonomikalyq kenes otyrysyna qatysyp ketken bolatyn. Al erteng osynday otyrys Belarusi astanasy – Minskide ótedi dep josparlanghan. Aldaghy mamyr aiynyng ayaghynda Astanada kenes otyrysynyng qorytyndy jiyny ótip, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúru turaly shartqa qol qoyylady dep kýtilude. Endeshe, qazir Euraziya odaghyn qúrudyng songhy sheshushi kezenderi. Al osynday týiindi tústa onyng kemel keleshektegi kelbeti qalay bolar eken degen oigha kóz jýgirtip, iydeya úsynylghan orynda iydeya úsynushynyng kóregendigine taghy bir sýienu, әriyne, oryndy.

Preziydent Núrsúltan Nazar­baevtyng osydan 20 jyl bú­ryn Mәskeu memlekettik uniyver­siyte­tinde sóilegen sózine taghy kóz jýgirttik. Erekshe aita keterligi, dәl keshe birqatar Resey basy­lym­dary osy sózdi sol qalpynda jariyalapty. Búl da bolsa, Qazaqstan Preziydentining kóregendigin moyyn­dap, osydan jiyrma jyl bú­ryn aitylghan iydeyanyng býginde qalay dәleldenip, qalay jýzege asqanyn aitqysy kelgenderi bolar dep payymdadyq. IYә, ol kezderi jana tәuelsiz memleketter ózderining arasyndaghy kóptegen qarym-qatynas problemalaryn sheshu jolynda kóptegen kedergilerge úshyraghany belgili. Osy túrghyda olargha sauda-ekono­mikalyq yntymaqtastyqtyng mýlde jana strategiyasyn qúru qa­jet­tiligi tuyndady. Ózgergen jana әlemge say janasha qaghidat­tar qaraluy tiyis edi. Osy sәt­te Qazaqstan Preziydentining eura­ziya­lyq integrasiyany damytu jәne terendetu baghytyndaghy úsynysy der kezinde aitylghan iydeya bolghany sózsiz.

Sonymen, búl iydeya neni men­ze­gen edi? Onda memleketterding Eu­raziyalyq odaghy әr qatysushy elding últtyq-memlekettik mýddesi jýzege asyrylatyn teng qúqyqty tәuelsiz memleketterding odaghy boluy tiyis jәne әrqaysysynyng jiyntyq әleueti tolyqtay paydalanyluy qajettigi aityldy. Búghan qosa, Tәuelsiz Memleketter Dostastyghynan aiyrmashy­ly­ghy, birlesu negizi basqa emes, eko­nomikalyq ózara baylanys­tar boluy shart delindi. Ónir memleketterining birtútas ekono­mikalyq, kedendik, sauda jәne әleumettik-gumanitarlyq kenistik qúru jolymen jýzege asuy tiyistigi, al múnyng bәri egemendikke núqsan kelmeytindey, memleketterding ishki isine aralaspau, óz elining memlekettik qúrylym tәrtibin aiqyndaghan әr halyqtyng qúqyna qúrmetpen qarau jaghdayynda jýrgizilui kerektigine basymdyq berildi. Sonymen qatar, Euraziya memleketteri integrasiyasynyng basty maqsattary retinde túraq­tylyq pen qauipsizdikti qamta­ma­syz etu, ónirdi әleumettik-eko­nomikalyq janghyrtu qajet­tigine nazar audaryldy. IYdeya úsy­nu­shynyng payymynsha, Eura­ziya halqy bәsekelester emes, keri­sin­she, odaqtastar delingen bolatyn.

N.Á.Nazarbaevtyng keshegi dә­risi de ózi úsynghan jiyrma jyl búryn­ghy iydeyanyng zandy jalghasy siyaq­ty boldy. Ózektiligin joy­ma­ghan ómirsheng úsynystyng býginge deyingi bederin baghamdap, aldaghy bola­shaghyna baghyt siltegen baghdar­sham ispetti dese de bolatynday.

Endi Elbasy sózine qúlaq týreyik.

Qúrmetti kezdesuge qaty­su­shy­lar!

Men uniyversiytet újymyn son­­ghy onjyldyqtarda MMU-de jý­zege asqan orasan ózgeristermen qúttyqtaymyn.

Meni uniyversiytetting qúrmetti professory retinde sizderding ghy­lymy jenisteriniz, әlemdik ghylym men bilim berudegi shepterinizdi ny­ghaytqandarynyz quantady.

Men osydan 14 jyl búryn Vla­­dimir Putin Astanada M.V.Lo­­mo­nosov atyndaghy MMU-ding fiy­lialyn ashu turaly iydeyamdy qol­daghanyna tereng qanaghat sezi­­mindemin.

Osy jyly Astanadaghy filial ózining mynynshy tәlimgerine diyp­­lom tapsyryp ýlgeredi.

Búl – aituly oqigha!

Býginde MMU diplomy bar ma­mandar Qazaqstannyng ekonomika­synda, ghylymynda jәne basqa da baghyttarda tabysty júmys is­tep jýr.

Sondyqtan MMU-ding qazaq­stan­dyq filialynyng qalyp­ta­suyna qatysqandardyng bәrine riy­zashylyghymdy bildiremin.

Qymbatty dostar!

Jiyrma jyl búryn, MMU qa­byrghasynda men alghash ret ja­na integrasiyalyq birlestik – Eu­raziyalyq Ekonomikalyq Odaq qúru turaly iydeyany úsyndym.

Onyng tújyrymdamasy bizding elderimizding barlyq azamattaryna birdey jaqyn jәne týsinikti shyndyqqa negizdeldi. Ortaq tariyh, ózara eko­no­miy­kalyq tartymdylyq, mәde­niyet­terding tyghyz ózara baylanysy men adamdardyng jaqyn­dasugha úm­tylysy bizding halyq­tary­myz­gha kópqyrly memleketaralyq bay­lanystardyng jana ýlgisin qúrugha mýmkindik beredi.

Men Euraziyalyq Odaq tek er­kindik, teng qúqyqtylyq, ózara tiyim­dilik qaghidattary men әr qa­tysushy elding pragmatikalyq mým­kindikterin esepke alghanda ghana mýmkin degen ústanymda bolyp keldim jәne sonyng berik jaqtaushysy bolyp qala beremin.

Búl bastama qazir Euraziyalyq integrasiya dep atalyp jýrgen jana tarihy ýderis ýshin qadam basar nýktege ainaldy.

Birinshiden, sol uaqyttaghy TMD-daghy kóptegen sayasatkerler ýshin týsiniksiz jәne layyqty baghalanbaghan mening iydeyam býgin isker toptarda jәne qoghamdyq-guma­nitarlyq dengeyde keng qa­jet­tilikke ainaldy.

Euraziyalyq integrasiyany nәr­lendiretin kóptegen birlesken alandar payda boldy jәne jemisti júmys istep túr.

Búl Euraziya Damu banki, Eura­ziya Iskerlik kenesi, Euraziyalyq Me­dia-forum, Euraziya uniyver­siy­tetterining assosiasiyasy jәne taghy basqalar.

18 jyl búryn Astanada biz al­ghash ashqan nysandardyng biri Lev Nikolaevich Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti boldy.

Býginde búl – Ortalyq Aziya­daghy jetekshi joghary oqu orny.

Lev Nikolaevich Gumiylev Re­sey memleketining euraziyalyq jo­lynyng taghdyrsheshtiligin aldyn ala bilgen kóregen orys iyn­tel­lektualdarynyng biri bolyp tabylady.

Búghan asa kórnekti oishyldar K.Leontievtin, D.Daniylevskiy men basqa da kóptegen ghalymdardyng en­bekteri aighaq bola alady.

Búl turaly Reseyding tarihy, geografiyasy, mәdeniyeti, ekonomikasy da aitady.

Býginde «euraziyalyq integrasiya» týsinigi sayasatkerler, ekonomister, jurnalister men qoghamdyq orta belsendi paydalanyp jýrgen brend bolyp otyr.

Ekinshiden, qazirgi zamanghy euraziyalyq bastama eshqashan shyndyqtan alshaq bolmaghanyn erekshe atap kórsetkim keledi.

Birinshi kezekte, ol tәuel­sizdik pen sayasy egemendik inte­gra­siyalyq ýderiske qatysushy barlyq memleketter ýshin basymdyqqa ie ekenin әrkez esepke alyp keldi.

Sonymen bir mezgilde, onyng mәni әuelden Qazaqstannyn, Re­seydin, Belarusitin, sonday-aq, Euraziya kenistigindegi bas­qa da el­derding qarapayym aza­mat­ta­rynyng mýddeleri turaly shynayy qamqorlyqta jatqan edi.

1998 jyly men «Qarapayym adamdargha qaray qarapayym on qadam» baghdarlamasyn úsyndym.

Osy jyldar ishinde onyng bar­lyq negizgi erejeleri is jýzinde oryndaldy.

Keden odaghy memleketteri ara­syndaghy birlesken shekaralar bizding elderimizding azamattary ke­dergisiz kesip ótu ýshin, jýkter men tauarlar, valuta qarjylaryn alyp ótu ýshin móldir boldy.

2009 jyldan beri Qazaqstannyng Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik jәne Keden odaghy әriptesterimen tauar ainalymy 88 payyzgha artyp, 24,2 milliard dollargha jetti.

Bizding Resey men Belarusike eksportymyz 63 payyzgha ósti, onyng ishinde óndelgen tauarlardy shygharu 2 esege úlghaydy.

Biz reseylik jәne belarusitik kompaniyalarmen birlesken kәsip­oryndar ashudamyz.

Bizding elderimizde joghary, orta jәne kәsiptik bilim turaly diyp­lom­dardy ózara tanu turaly ke­lisim júmys isteydi.

Jyl sayyn Qazaqstannyn, Reseyding jәne Belarusitin, son­day-aq, basqa da birqatar TMD el­derining ondaghan myng azamattary bizding memleketterimizding JOO-larynda oqugha, enbekke ornalasugha jәne jedel medisinalyq kómek alugha tendey qúqyqtardy paydalanady.

Bir memleketting azamattarynyng basqa qatysushy elding aumaghynda shaghyn jәne ortaq biznes jýrgizu ýshin jaghdaylar keneyip keledi.

Euraziyalyq integrasiya mә­de­niy-gumanitarlyq baylanystardy, turizmdi jemisti damytu ýshin kóptegen basymdyqtar beredi.

Osynyng barlyghy miyl­lion­da­ghan adamdar ýshin naqty tiyim­dilik.

Jәne býginde osynyng bar­lyghy bolmauy yqtimal ekenin elestetuding ózi mýmkin emes.

Ýshinshiden, euraziyalyq bas­tama býkil TMD kenistiginde inte­grasiyalyq ýderisterding sipatyn ózgertip, serpindilik berdi.

Osylaysha Újymdyq qauip­siz­­dik turaly shart úiymy qú­ryl­dy.

2000 jyly Euraziyalyq eko­no­­mikalyq qoghamdastyq beki­tildi.

Tútastay alghanda, Tәuelsiz Mem­­leketter Dostastyghynyng qyz­meti men onyng qúrylymdyq buyn­dary naqtyraq bola týsti.

Onyng shenberinde 40-qa juyq salalyq memleketaralyq organdar júmys isteydi.

Tórtinshiden, HH jәne HHI gha­syrlardyng toghysynda eura­ziyalyq bastamasy halyqaralyq qaty­nastargha, onyng ishinde onyng alghashqy kezindegi geogra­fiyalyq alanynan tys jerlerge de aitarlyqtay yqpal etti.

Arqaulyq euraziyalyq qa­ghiy­dattar Shanhay yntymaqtastyq úiymyn qúruda jәne qyzmetinde qoldanyldy.

Aziyadaghy ózara is-qimyl jәne senim sharalary jónindegi keneste de osynday pragmatikalyq negizdegi ýderis 20 jyldan astam uaqyttan beri tabysty jýrgizilip keledi.

2010 jyly EQYÚ-nyng Astana sammiytinde men Euraziyadaghy qauipsizdikting ortaq qúrlyqtyq túghyrnamasyn qalyptastyru boyynsha júmysty bastaudy úsyndym.

Senim, teng qúqyqtylyq jә­ne ózara tiyimdilik qaghidattaryna negizdelgen ol europalyq jәne aziya­lyq ólshemderdi qosa alghan bolar edi.

Búl ústanym EQYÚ-nyng «Qauipsizdik qoghamdastyghy jolynda» dep atalghan Astana dek­larasiyasynda kórinis tapty.

Besinshiden, euraziyalyq iydeya­sy qazir, HHI ghasyrdyng ekinshi on­jyldyghynyng ortasynda naqty geoekonomikalyq jәne geosayasy súlbagha ie bolyp keledi.

Joghary Euraziyalyq eko­no­mikalyq kenes pen Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya tabys­ty júmys istep túr.

Qazaqstan, Belarusi jә­ne Re­sey Birtútas Keden ko­deksin qol­danyp, ózderining makro­eko­no­miy­kalyq sayasattaryn ýilestirip otyr.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúru iydeyasynyng 20 jyl­dyghynda Astanada osy inte­gra­­siyalyq birlestik qúru turaly ta­rihy shartqa qol qoyyluy jos­parlanuynyng nyshandyq mәni bar.

Odaq júmysyna qatysugha bir­qatar basqa da elder qyzy­ghushy­lyq tanytyp otyr.

Euraziyalyq integrasiyanyng ekonomikalyq әleueti óte joghary.

Tek qatysushy ýsh el ekono­miy­­kasynyng jiyntyq kólemi 2,2 trillion dollardy qúraydy.

Ýsh el shygharghan ónerkәsip óni­mining jalpy kólemi 1,5 trillion AQSh dollaryna juyqtady.

Jiyntyq IJÓ-ning ósimi tý­rin­degi integrasiyalyq tiyimdilikting perspektivasy 2030 jylgha qaray shamamen 900 milliard dollardy qúray alady.

Osylaysha, euraziyalyq integrasiya bizge kele jatqan Ýshinshi ja­handyq industriyalyq revolusiya aldynda ortaq strate­giyalyq basymdyqty qamtamasyz etedi.

Ol әlemdik qúrylys para­diyg­­masynyng kópqyrlylyq ja­ghyna qaray auysuy dramalyq aktisi jaghdayynda jýrip jatyr.

Qazirgi jahandyq túraqsyzdyq – tek ekonomikanyng ghana emes, sonday-aq, halyqaralyq qú­qyq­tyn, jahandyq sayasattyng dagh­darysy.

Olardyng aldynda G-8 jәne G-20 dәrmensizdik tanytuda.

Naq sondyqtan 2012 jyly men G-GLOBAL bastamasyn il­ge­ri­lettim.

Oghan 160 el interaktivti qa­ty­suda.

G-GLOBAL әlemning HHI gha­syr­­daghy irgeli qaghidattaryn: evo­lu­siyany; әdilettilikti, ten­dikti, konsensusty; jahandyq tole­ranttylyq pen senimdi; jahandyq transparenttilikti; syndarly kópqyrlylyqty qamtidy.

Men eger halyqaralyq qú­qyq­­ta, syrtqy sayasy praktikada, mem­leketaralyq qatynastar tәsi­linde týbegeyli ózgerister jýretin bol­sa, onda qazirgi jahandyq syn-qater­ler enseriletin bolady dep esepteymin.

Sondyqtan, bizding G-GLOBAL qaghidattary turaly úsy­nys­ta­ry­myz әlemdik qoghamdastyqqa bý­ginde qay kezdegiden de paydaly.

Men olardyng әlemning damuyna syndarly sipat beruge qabiletti ekenine senimdimin.

Tútastay alghanda, býgin biz eu­ra­ziyalyq integrasiyalyq ýderis­ting orasan zor ong róli men naqty nәtiyjelerin kórip otyrmyz.

Integrasiyany odan әri teren­detu – tek jana mýmkin­dik­ter ghana emes, bizding memle­ket­terimizding qazirgi jәne bolashaq buyn azamattarynyng aldyndaghy ortaq paryzymyz.

Qymbatty dostar!

Jiyrma jyl búryn men Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaq qúrugha aparatyn integrasiyalyq ýderisterding yadrosyn naq Qa­zaq­stan men Resey qúrauy tiyistigin aitqan bolatynmyn.

HHI ghasyrdyng basynda eura­ziyalyq integrasiyalyq damudyng jana serpin alghanynda Vladimir Putinning manyzdy rólin atap ótu qajet.

2010 jyly ony Dmitriy Med­vedev qoldady.

Qazaqstan men Reseyding qaty­nasy әrkez әriptestikting ýlgi tú­tar mysaly bolyp keldi jәne bolyp qalyp otyr.

Ótken 2013 jyl bizding el­de­rimiz ýshin serpindi jyl boldy.

Ekaterinburgte HHI ghasyr­daghy izgi kórshilestik jәne odaq­tastyq turaly biregey shartqa qol qoyyldy.

Býginde bizding elderimiz senimdi negizde ózara is-qimyl tanytpaytyn sala is jýzinde joq.

Ónerkәsiptik kooperasiya ýderisi, onyng ishinde óniraralyq den­geyde de jýrip jatyr.

Energetikalyq әriptestik, gharysh salasyndaghy yntymaq­tastyq tabysty damyp keledi, mәdeniy-gumanitarlyq saladaghy ózara is-qimyl keneye týsude.

Resey – Qazaqstannyng asa iri sauda әriptesi.

Ótken jyly bizding elderimizding arasyndaghy tauar ainalymy 24 milliard dollardy qúrady.

Búl – bizding qarym-qaty­na­symyzdyng barlyq tarihyndaghy rekordty kórsetkish.

Ol kóp jaghdayda Keden odaghy men Birtútas ekonomikalyq kenis­tikting arqasynda mýmkin boldy.

Jalpy, ótken jyl bizding ekonomikalarymyz ýshin onay jyl bolghan joq.

Ótken jyldyng sonynda Ás­ke­riy-teh­nikalyq ynty­maq­tas­­tyq tu­raly ekijaqty shart ja­saldy.

Áue shabuylyna qarsy qor­gha­nys­tyng birtútas jýiesi júmys isteydi.

Ónirlik qauipsizdikti qamta­masyz etu mәselelerinde biz Re­seymen halyqaralyq úiymdar ayasynda tyghyz ózara is-qimyl tanytudamyz.

Senim, teng qúqyqtylyq, óza­ra tiyimdi yntymaqtastyq pen odaq­tastyq – biz úrpaqtan-úrpaq­qa әri qaray da beruge mindetti bolyp tabylatyn qazaqstandyqtar men reseylikterding ortaq qún­dylyqtary.

Qúrmetti kezdesuge qaty­sushylar!

Álem әli de tolyqtay aiygha qoy­maghan jahandyq qarjy-ekono­mikalyq daghdarys planetanyng týrli arealdarynyng ónirlenu ýderisin jedeldetti.

Ol Soltýstik jәne Ontýstik Amerikada, Ontýstik-Shyghys Aziyada, Parsy shyghanaghy subóniri men arab-músylman әleminde, Avstraliya men Okeaniyada, Batys Afrikada jýrip jatyr.

Biz memleketaralyq ekono­miy­kalyq-qarjylyq qatynastarda ortaq algoritmderge ie iri ónirlik jýieler qalay qalyptasuda ekenin kórip otyrmyz.

HHI ghasyrda ónirlik integrasiya týrli jahandyq tәuekelderge qarsy túruda manyzdy faktor bolatyny aidan anyq.

Qazir, jalpygha ortaq ja­han­danu jaghdayynda, búl – memle­ketterding ekonomikalyq jәne órke­niyetti damuyndaghy, olar­dyng jahandyq bәsekege qabi­let­tiligin arttyrudaghy týbegeyli mәsele.

Býgin, Euraziyalyq ekono­mikalyq odaq turaly aitqanda, sarapshylar men sayasatkerlerding bәzbireuleri әlemdik qoghamdyq pikirdi Kenes Odaghynyng miftik «reinkarnasiyasymen» qor­qytady.

Múnday pikirler shyndyqtan alys jatyr jәne negizsiz dep esepteymin.

Birinshiden, býgin kenestik ýlgi boyynsha reintegrasiya ýshin, tipti, instituttyq baza da joq.

Barlyghy týp-túqiyanymen tarih qoynauyna ketken.

Ekinshiden, postkenestik kenis­tik halyqtary ózderining jeke memlekettiligin qúrdy.

Ýshinshiden, menshikting qazirgi jýiesi, bizding qoghamdarymyzdyng әleumettik qúrylymy men eko­nomikalyq qalpy kenestik arhaiy­kadan tym alysqa úzap ketti.

Jәne múnda biz Resey jәne Be­larusi basshylyghymen bir pikirdemiz.

Alayda, qazirgi dýniyede jýzege asyrylyp jatqan birneshe ónirlik integrasiyalyq jobalar bar ekenin bayqamau da qiyn.

Biraq olardyng birde-biri qalyptastyrylyp jatqan Eura­ziyalyq ekonomikalyq odaq siyaqty sanqily baghalaulargha ie emes.

Ashyq aitayyn, múnday teris baghalaulardan men, bir jaghynan, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq jahandyq ekonomikalyq gravitasiyada basqa ortalyqtargha aitar­lyqtay kýshti bәsekeles bolatynday әleuetke ie degen qauipti býrkemeleu әreketin kóremin.

Is jýzinde, qúqyq tilimen ait­qanda, әngime bizding jana inte­grasiyalyq birlestigimizding qa­lyptasu kezeninde-aq jahandyq auqymdaghy әdiletsiz bәseke әdis-tәsili turaly bolyp otyr.

Nelikten olar Europalyq jәne Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtardyng orasan zor jaqyn­dasu perspektivalary turaly aitpaydy?

Búl jerde payda әrkimge de aiqyn.

Ekinshi jaghynan, týrli aqylgha qonbaytyn әngimeler aghyny euraziyalyq integrasiyanyng әleu­eti men perspektivalaryn tek naqtylay týsedi.

Jiyrma jyl búryn, Eura­ziyalyq Odaq jobasyn úsyna otyryp, men ekonomikalyq pragma­tika onyng tabystylyghyn ai­qyn­­daytynyn aldyn ala bol­jaghan edim.

Qashanda «Áueli – ekonomika, sosyn sayasat» belgili for­mulasynyng shynayy jaqtaushysy boldym jәne bolyp kelemin.

Búl qaghidat bizding elimizding ishki de, syrtqy da sayasatyna tendey tarap, jalpygha ortaq sipatqa ie bolyp otyr.

Múnday qadam Qazaqstan damuynyng barlyq salasynda – ekonomikalyq reformalar­dan halyqaralyq arenada әriptes­termen pragmatikalyq qatynastar qalyptastyrugha deyingi ekono­mikalyq reformalardyng dәiek­tiligin qamtamasyz etti.

Tәuelsizdikting alghashqy kýn­­derinen bastap bizding elimiz búra­lansyz jәne týsiniksiz qimyl­darsyz, әleumettik silkinis­tersiz jәne ishki janjaldarsyz damyp keledi.

Biz qashanda layyqty әriptes bolyp qaludamyz, fluger sekil­di ózimizding syrtqy sayasy basym­dyqtarymyzdy auystyrmaymyz.

Ashyghyn aitqanda, TMD-nyng kóptegen elderine osynday keshendi sayasat týzip, osynday túraqty damugha qol jetkizu mým­kin bolmady.

Býgin, býkil dýniyejýzi Uk­raiy­na turaly aityp jatqanda, men de búl mәseleni ainalyp óte al­maymyn.

Sizder mening Ukrainada oqy­ghanymdy, ukrain halqynyng taghdyryna beyjay qaray almaytynymdy bilesizder.

Men osy elde bolghan silki­nis­terdi jýregim qan jylay otyryp qabyldaymyn.

Ukraina búrynghy Odaqta ózi­ning ónerkәsiptik әleueti, iyn­dus­triyalyq bazasy boyynsha ekinshi bolatyn.

Ol óz betinshe senimdi damu ýshin basqa barlyq respub­liy­ka­lar­gha qaraghanda alghashqy mým­kin­dik­teri aitarlyqtay kóp el edi.

Alayda, tәuelsizdikting eki on jy­lynda búl elde ekonomikamen jәne qarapayym adamdardyng әl-auqatymen ainalysqandar az boldy, esesine sayasatpen kóp әuestendi.

Qazirgi Ukraina daghda­ry­synyng basty sebebin osydan kóremin.

Biz bauyrlas ukrain hal­qyna túraqtylyqty, kelisim men birlikti jedel qalpyna keltirudi tileymiz.

Qanday jaghdayda da Ukraiy­nagha bizding elderimizben sauda qa­tynasy tiyimdi.

Múny esten shygharmau kerek.

Memleketting integrasiyagha qa­tysuy últtyq ekonomikany indus­triyalandyru, adamdardy júmyspen qamtu, biznesti da­mytugha ontayly jaghday jasau ýshin yntalandyrushy qyzmetin atqaruy tiyis.

Halyqtardyng әl-auqatyn art­tyrudy qamtamasyz etetin, birinshi kezekte, tiyn-teben ýshin jatjúrtta emes, óz elinde adam­dargha adal da әdiletti enbek etu ýshin jana mýmkindikter beretin integrasiya ghana tabysty bolady.

Ekonomika men azamattardyng әl-auqaty mәseleleri Qazaq­stannyng euraziyalyq integrasiyagha qaty­suy túrghysynan basym­dyqqa iye.

Biz bolashaqta Euraziyalyq ekono­mikalyq odaqtan elimizding inno­vasiyalyq serpindiligi men jedel damuy ýshin orasan mým­kindikter kóremiz.

Ózderiniz biletindey, Qazaq­standa damudyng 2050 jylgha deyingi úzaq merzimdi jana stra­te­giyasy jýzege asyrylyp jatyr.

Biz «Qazaqstan-2030» Stra­tegiyasyn merziminen búryn jýzege asyrdyq jәne endi óz aldymyzgha jana – HHI ghasyrdyng ortasyna qaray әlemdegi eng da­my­ghan 30 elding birine ainalu maq­satyn qoydyq.

Biz búl maqsatqa jalpy eura­ziyalyq geoekonomikalyq kenis­tikting egemen jәne layyqty bó­ligi retinde qol jetkizbek niyet­temiz.

Bizding Euraziyalyq ekono­miy­kalyq odaq boyynsha әriptes­terimizge joghary meje – 2050 jylgha qaray әlemdegi integra­siyalyq birlestikter kóshbas­shy­larynyng alghashqy ýshtigine enu mejesin qongdy úsynamyn.

Búl jerde Resey ekonomiy­kasynyng róli óte manyzdy.

Sondyqtan bizding birlestikting damuy ekonomikalyq pragmatizm; tendik pen jauapkershilik, damudyng evolusiyalylyghy men Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng ashyqtyghy qaghidattarynda arqaulyq aluy tiyis.

Qazaqstan jana biyiktikke joldy joghary qarqynmen bastaydy.

Ótken jyly biz Bәsekege qabilettilikting jahandyq indek­sinde 50-shi elge ainaldyq.

Biznesti jýrgizu jenildigi reytingi boyynsha biz 50-shi oryn aldyq jәne búl kórsetkishti jaqsartudamyz.

2013 jyldyng qorytyndysy boyynsha Qazaqstanda IJÓ 6 payyzgha ósti.

Elding jiyntyq halyqaralyq rezervteri qazirding ózinde shamamen 100 milliard dollardy qúraydy.

Qazaqstanda aiqyn jan­ghyrtu mindetteri algha qoyylyp, jýzege asyryluda.

Búl, eng aldymen, ekonomikany ýdemeli industriyalandyru.

Onyng shenberinde 4 jylda 780 jana kәsiporyndar salynyp, 250-den astam ónimning jana týrleri iygerildi.

Býginde әlemning 111 eli qazaq­standyq kәsiporyndardyng dayyn ónimderin satyp aluda.

Biz jyl sayyn, elektr energiya­sy, energiya ýnemdeu jәne «jasyl tehnologiyalar» salasyndaghy jobalardy qosa alghanda, jýz­degen jana innovasiyalyq kәsiporyndardy iske qosudamyz.

Biz TMD-da birinshi bolyp «Jasyl ekonomikany» damytu Strategiyasyn qabyldadyq.

Bizde múnay-gaz shiykizaty, múnay-himiyasy, turizm, tereng óndeu siyaqty innovasiyalyq klasterler damuda.

Qazaqstanda búryn eshqashan bolmaghan ekonomikanyng jana salalary – avtomobili jәne aviaqúrylys, teplovozdar men vagondar, Jer serigi, elektronika jәne basqa da kóptegen salalargha negiz qalandy.

Azyq-týlik óndirisining ónirlik ortalyghy retinde agrarlyq sektor yrghaqty damuda.

2015 jyly «Batys Europa – Batys Qytay» kólik dәlizining qúrylysy ayaqtalady – búl bizding aumaq arqyly ótetin jәne Resey men Belarusite salynyp jatqan 2700 shaqyrym.

Óz kórshilerimizben birge biz Qytay men Ontýstik-Shyghys Aziyagha, Iran men Parsy shyghanaghy elderine shyghatyn jana temir jol magistralidaryn salyp, ayaqtadyq.

Bizde bilim beru salasynda manyzdy ózgerister jýzege asuda.

Býkil әlem boyynsha jetekshi uniyversiytetterde 20 myngha juyq jas qazaqstandyqtar bilim aluda.

Ozyq halyqaralyq joo-lardyng 10 myng týlegi qazirding ózinde bizding ekonomikada, memlekettik qyzmette, óndiriste, mektepterde, joo-lar men auruhanalarda júmys isteydi.

Astanada әlemdik dengeydegi jana uniyversiytet ashyldy, barlyq ónirlerde 20 intel­lek­tualdyq mektepter salyndy.

Jýrekti jәne basqa da organdardy auystyru jóninen operasiyalar, dingekti jasushalarmen emdeu jәne basqa da innovasiyalar qazaqstandyq medisinanyng shyndyghyna ainaldy.

Qazaqstandyqtardyng ómir sýru úzaqtyghy artuda.

Búl osy salalargha eleuli mem­lekettik qarjy salu­dyng arqasynda mýmkin bolyp otyr.

Ózderiniz bilesizder, men әrqashanda «euraziyalyqtar mek­tebi» ghylymy múrasyna, әsirese, Lev Gumiylevting biregey tarihy tújyrymdamasyna erekshe qúr­metpen qaradym.

Búl baghyt bizge kóptegen ua­qyttan ozyq iydeyalar qaldyrdy.

HHI ghasyrda olardy terendetip oqu erekshe kókeykestilikke ie boluda.

Biraq jappay jahandanu jaghdayynda ómir sýrip jatqan biz ýshin eng qúndysy sol, Gumiylev enbekteri barlyq halyqtargha ózimizding biregey tarihiy-mәdeny kodymyzdy jәne bizding bәrimizding euraziyalyq ekenimizdi maqtan tútugha mýmkindik beredi!

Euraziyalyq integrasiya – bizge eki mynjyldyq belesinde tarihy progresting obektivti qadamyn ashqan úly mýmkindik.

Qúrmetti kezdesuge qaty­sushylar!

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq iydeyasy qalyng júrtshy­lyqtyn, sonyng ishinde ghylymy qoghamdastyqtyng qoldauymen naq­tyly is-qimyldardyng egjey-teg­­jeyli baghdarlamasyna ainaldy.

EurAzEQ, TMD-nyng kóptegen elderining qatysuyndaghy erkin sauda aimaghy, Qazaqstan, Be­larusi jәne Reseyding Keden odaghy, Birtútas ekonomikalyq ke­nistik – búl bizding birlesken júmysymyzdyng dәiekti jemisi.

HHI ghasyrda biz syghymdalghan tarihy uaqyt fenomenining kuәsi boldyq.

Búl býkil jahandanghan әlem betpe-bet kelip otyrghan syn-qaterlerding biri.

Euraziyalyq integrasiyanyng kóptegen naqty mәselelerin bizge meylinshe shekteuli merzimderde sheshuge tura keledi.

Salystyru ýshin Europadaghy integrasiya ýderisinde, keden odaghyn qúrugha – 11 jyl, ortaq rynok qúru ýshin – 34 jyl, ekonomikalyq jәne valutalyq odaq ýshin 40 jyl qajet boldy.

Biraq onda ózgeshe tarihy jaghday, tәuekelder men syn-qa­ter­lerding basqaday jýiesi boldy.

Euraziyalyq integrasiyada býginde eshqanday da «uaqyt baylyghy» joq.

Keden odaghy tek 2011 jyldan bastap qana júmys istey bastady.

Bizge HHI ghasyrdaghy tuyndap kele jatqan jәne búltartpas keng auqymdy tehnologiyalyq ózgerister jәne ózge de syn-qaterler saldary retindegi jahan­dyq ekonomikanyng seytnoty jaghdayynda is-qimyl jasaugha tura keledi.

Euraziyalyq odaqtyn, býginde Euroodaq bastan keship otyrghanday, әlemdik ekonomikadaghy týrli daghdarysty ahualdarmen betpe-bet kelui mýmkin.

Daghdarysty ahualdar bizding ekonomikalarymyzda da payda boluy mýmkin.

Ukrainalyq jaghday – biz ýshin jaqsy uaqyt emes.

Bizding iydeyamyzdyng kýireuin qalaytyndar da az emes.

Sondyqtan Euraziyalyq ekono­mikalyq odaq turaly kelisimge qol qoyghanda osy syn-qaterlerdi barynsha eskeruge tiyispiz.

Búl faktorlar bizding sheshim­derimizde qanday da bir «búldyr saghym» kózqarastar tuyndatugha tiyis emes.

Ókinishke qaray, saraptamalyq dengeyde alandatarlyq «shy­dam­syzdyqtar», ashyq aitqanda, bolashaq ekonomikalyq odaqty daghdyly qalyppen «tezirek qalqitugha» úmtylushylyq bar.

Áriyne, mazmúngha núqsan kel­tire otyryp.

Men múnday qaradýrsin kózqa­rastardyng jaqtaushysy emespin.

Bәri de geoekonomikalyq nemese geosayasy koniunkturalardyng jana ózgeristeri jaghdayynda erip ketui mýmkin aqshanqan týspen jarqyldaghan aqshaqar soghyp jatpaghanymyzdy týsinui kerek.

Shynayylyq ýshin eske sala keteyin, TMD-daghy jekelegen integrasiyalyq birlestikter turaly búdan deyin de «jyldam sheshimder» qabyldanghan bolatyn.

Búrynyraqta, sonau 90-shy jyldary, jalpy valutalyq, keden jәne ekonomikalyq jәne basqa da kenistikter qúru turaly týrli pishimderdegi kelisimderge qol qoyyldy.

Solar qazir qayda? Olar kimning esinde?

Olar tek tipti, tarih oqulyq­tarynda da kórinis tappaghan tabyssyz talpynystar kýiinde qaldy.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq jaghdayynda bizding mún­day qatelikter men bos úran­da­tushylyqqa qúqymyz joq.

Ashyq aitayyn, býginde kez kelgen asyghystyq nemese jete oilaspaushylyq ony isker toptar men milliondaghan adamdardyng qoldauynan aiyra otyryp, integrasiyalyq ýderisterding týbine jetui mýmkin.

Qazaqstannyng ekonomikalyq odaq qúru turaly kelissózder ýderisindegi birqatar qaghidatty ústanymdarynyng negizinde dәl osynday senim jatyr.

Biyl biz Euraziyalyq ekono­mikalyq odaq turaly Kelisimge qol qoidyng tarihy belesine shyghamyz.

Sonymen birge, býgin odan arghy strategiyalyq is-qimyldardy kem degende 15-20 jyl algha belgiley otyryp, kókjiyekten әri kóz tas­taudyng manyzy zor.

Eng aldymen, Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng HHI ghasyrdyng birinshi jartysyndaghy basty missiyasynyng eki manyzdy aspektiden túratynyn týsinuding manyzy zor.

Birinshiden, әlemdegi sheshushi ekonomikalyq makroónirlerding biri bolu.

Sarapshylardyng esepteuinshe, qazirgi jýzjyldyqta «ekono­miy­kalyq tartylystyn» әlem­dik ortalyghy Shyghysqa, Aziya­gha, sonyng ishinde, bolashaq ekono­mikalyq odaqtyng aumaghyna qaray auysady.

Biz әlemning eng iri óndirushi massivteri – Euroodaq pen Aziya-Tynyq múhity óniri arasynda ornalasqanbyz.

Búl Shyghys pen Batystyn, Europa pen Aziyanyng arasyndaghy geoekonomikalyq kópir retin­de bizge tabighy bәsekelestik artyq­shylyghyn beredi.

Sonymen birge, bir arealdan ekinshisine tauarlar men tehnologiyalardy berude әnsheyin deldal bolyp qala almaymyz.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq birden transúlttyq biznes ýshin jahandyq innovasiyalar men tartylystardyng jana orta­lyghy retinde qúryluy tiyis.

Ekinshiden, Euraziyalyq integrasiyanyng manyzdy qúramdas missiyasy әrbir qatysushy elding әlemning neghúrlym damyghan mem­leketterining qataryna enuin qam­tamasyz etuinde.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq halyqtar men býkil últtyq ekonomikalar ýshin auyrtpalyq emes, iygilik boluy tiyis.

Bizde euraziyalyq inte­gra­siya­nyng halyqtyng әl-auqatynyn, ekonomikanyng ónimdiligi men bәsekege qabilettiligining ósuine tiygizetin yqpalyn ólsheytin indikatorlardyng aiqyn jýiesi boluy kerek.

Tek osynday kózqarasty ústana otyryp qana, biz «euraziyalyq tandaudyn» tartymdylyghyn qamtamasyz etip, Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng tagh­dyrsheshti maqsattaryna qatysty kez kelgen kýmәndi birjola teriske shyghara alamyz.

Euraziyalyq integrasiyanyng býkil ýderisi dәl osynau manyzdy eki biregey órkeniyetti missiyany sheshuge funksiyalyq jәne praktikalyq túrghyda ba­ghyn­dyryluy tiyis.

Tek osylay ghana euraziyalyq integrasiyanyng ýzilissiz tabysyn jәne onyng maqsattary men mindetterine degen jalpygha ortaq qoghamdyq qoldaudy qam­tamasyz etuge bolady.

Mening payymdauymsha, Eu­raziyalyq ekonomikalyq odaq­­tyng tayaudaghy 15-20 jyldaghy damu strategiyasynda kelesi basym­dyqtardy qarastyrghan manyzdy.

BIRINShI. Ol últtyq ekonomiy­kalar men euraziyalyq integra­siyanyng býkil kenistigining jedel­detilgen innovasiyalyq tehno­logiyalyq serpilisi ýshin arqaulyq jaghdaylar qalyptastyru.

2025 jylgha deyingi kezenge ar­nalghan Euraziyalyq innova­siyalyq-tehnologiyalyq ózara is-qimyldar baghdarlamasyn әzirlep, qabyldau manyzdy dep sanaymyn.

Onda kýsh pen qarjyny shashyratyp almay, ekonomikalyq ósimning birlesken nýktelerin belgileu, neghúrlym perspektivaly baghyttar boyynsha birqatar industriyalyq konsorsiumdar qúru manyzdy.

Mәselen, miyneraldy resurs­tardy terendetip qayta óndeude, aerogharysh, himiya, mashina jasau, agroóndiris, energetika, kólik salalarynda.

Bizding innovasiyalar sala­syndaghy yntymaqtastyghymyzdyng mәselelerimen ainalysatyn tenbe-teng negizdegi Euraziyalyq innovasiyalyq Kenes taghayyndau manyzdy dep sanaymyn.

Ekijaqty, sonday-aq kópjaqty negizde birlesken ghylymiy-zertteu klasterler qúru qajet.

Naqty jobalar ekonomikalyq integrasiyanyng qozghaushy kýshi­ne ainalyp, bәsekege qabiletti ónimder shygharyp, júmys oryndaryn qúryp, últtyq budjetterge audarymdardy úlghaytuy tiyis.

EKINShI. Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng aumaghy, býkil Euraziya auqymynda, jal­py­­qúrlyqtyq infra­qú­ry­lymnyng ozyq buynyna ainaluy kerek.

Búl jerde birqatar jobalardy әzirlep, jýzege asyru manyzdy.

Mәselen, Birtútas Eura­ziyalyq Telekommunikasiyalar Jelisin qúru, Minsk – Mәskeu – Astana – Almaty baghyty boyynsha jýrdek temir jol magiys­tralin salu, qazirgi bar, әsirese, batysta – europalyq, shy­ghysta – qytaylyq kólik jýielerine shyghatyn avtomobili jәne temir joldar jelisin janghyrtu, sonday-aq, «Euraziya» arnasynyng «Kaspiy-Qara teniz» jobasyn jýzege asyru.

Kelisilgen jәne birkelki tarifter boyynsha býkil últtyq ekonomikalardy gazben qamtamasyz etetin Biregey ishki gaz tasymaldau jelisin qúrudyng bolashaq euraziyalyq ekonomikanyng beriktigi ýshin manyzy zor.

Energetika keshenin tereng integrasiyalaudyng jol kartasy retinde birlesken «Euraziyalyq energetika» baghdarlamasyn әzirlep, qabyldau qajet.

Sonday-aq, biz Reseymen birlesip, bizde AES salugha tiyispiz.

ÝShINShI. Jalpyeuraziyalyq ekonomikanyng negizin shaghyn jәne orta biznes qúru ekeni men ýshin barynsha ashyq mәsele.

Búl mýmkin degen ekonomikalyq sipattaghy barlyq jahandyq syn-qaterlerge iykemdi jauap berudi qamtamasyz etuding eng manyzdy mәselesi.

Qarjylyq jәne servistik qoldau instituttaryn júmys istep túrghan Euraziyalyq damu banki arqauynda qúrugha bolady.

Euraziyalyq integrasiyanyng aqparattyq-saraptamalyq jә­ne ghylymiy-tәjiriybelik infra­qú­rylymyn qúru qajet.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq mehanizmderin qalyptastyru bizding elderimizding ozyq sarapshylary men ghylymy әleuet­terining kýshin tartu nýkte­sine, mýddelerdi ýilestiru kózqa­rastaryn belgileu alanyna ainaluy tiyis.

Últtyq agrarlyq salalardyng ghylymiy-tәjiriybelik әleuetin biriktire alatynday Euraziyalyq agrarlyq akademiya taghayyndau oryndy bolmaq.

Agrarlyq sektordaghy kooperasiya azyq-týlik eksportyna quatty serpin beredi, sonymen birge, ol bizding auylsharuashylyq tauar óndirushiler arasynda bәsekelestik tughyzbauy kerek.

TÓRTINShI. Euraziyalyq ekonomikalyq odaq maqsat­tary onyng qúqyqtyq jәne úiym­dastyrushylyq tetikterine airyqsha talaptar qoyady.

Olar qatang qaghidattargha negizdelgen, sonymen birge, kez kelgen ózgeristerge tiyisinshe әre­ket ete alatynday jetkilikti iykem­di­likke ie qúral bolyp tabyluy tiyis.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq organdaryn basqaru qúry­lymy men tәsilderi ózge inte­grasiyalyq qúrylymdardan alynghan әnsheyin bir kóshirme bolmauy tiyis ekeni belgili.

Menedjmentting bizding bir­lestigimizding erekshe missiyasyna jauap beretindey innovasiyalyq modeliderin izdeu qajet.

Búl olardy burokratiyadan jәne últtyq memlekettik apparattar sheneunikterining qajet emes siynekurasyna ainaluynan qorghaydy.

Sizder mening Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng últýs­tilik organyn Euraziya qúrly­ghynyng dәl jýreginde oryn tepken Astanada ornalastyrudy úsynghanymdy bilesizder.

Búl jerde eshqanday astam oilaushylyq joq.

Búl bizding el ýshin jýk­teme.

Men múny, birinshiden, býkil ekonomikalyq kenistikti retteu algoritmin tendestiru qajettiligi boyynsha negizdedim.

Ekinshiden, Resey «bәrin ózi ýshin qúruda» degen euraziyalyq integrasiyagha qatysty barlyq syrtqy kýmәndardy joidyng manyzdylyghy ýshin.

Basqa núsqa retinde men osydan jiyrma jyl búryn geografiyalyq jaghynan Europa men Aziya týiisetin ónirde orna­lasqan qalany odaqtyng ortalyghy jasaugha shaqyrghanymdy eske sala ketpekpin.

Qazaqstandyq Atyrau, Aqtóbe nemese reseylik Ekaterinburg qa­lalarynyng kandidaturalaryn qarastyrugha bolady dep esep­teymin.

Biraq Astana búl ról ýshin anaghúrlym dayyn.

Býgin múnday tandaudy men qosymsha jana euraziyalyq aglomerasiya, euraziyalyq integrasiya aumaghynyng ortalyq bóliginde jana ósu ortalyghyn qúrudyng manyzdylyghymen dәiekteymin.

Ol Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng әkimshilik ortalyghynyng birtútas ekonomikalyq kenistikting shetki nýktelerinen shamamen birdey alshaqtyghy negizinde býkil retteushi tetikterdi bekemdey alar edi.

BESINShI. Men ekonomikalyq integrasiyanyng bizding halyq­tarymyz arasyndaghy mәdeniy-gumanitarlyq bay­la­nystardyng belsendiligin arttyratynyna jәne olardy ne­ghúr­lym teren­dete týsetinine senimim mol.

HHI ghasyr mәdeny segmentti IJÓ ósuinde qomaqty payyz­dar әkeletin últtyq ekono­miy­ka­lardyng sózsiz manyzdy qúram­dasyna ainaldyrady.

Búl turizm, sonyng ishinde ta­rihiy-mәdeny ekologiyalyq jәne medisinalyq turizm.

Búl innovasiyalyq-indus­triya­lyq damu men basqaru jýiesi ýshin airyqsha manyzdy bilim beru qyzmetteri.

Búl ekonomikanyng kónil kóteru, sport sektor jәne aq­parattyq ónim óndirisi.

Sonymen birge, mәdeniy-gumanitarlyq integrasiya ýderi­sining qanday da bir segmentting ýs­temdiginen euraziyalyq kenistiktegi ruhaniy-mәdeny aluandylyqty joyyp jibermeui de manyzdy.

Men bizding kez kelgen eli­mizde mәdeniyetting últtyq mazmúnynyng eroziyasyna jol beruge bolmaydy dep esepteymin.

Sondyqtan mýshe memle­ketterding mektepteri men joo-larynda bir-birimizding tarihymyzdy, әdebiyetimizdi, mәdeny múralar men tildi oqyp-ýirenudi yntalandyrudyng manyzy zor.

Bizde bolashaqta payda bolatyn euraziyalyq habar taratu qúrylymdary integrasiyalyq ýderiske qatysatyn barlyq elderding memlekettik tilderin paydalanuy manyzdy dep sanaymyn.

Ol bizdi jaqyndata týsedi jәne senimdi arttyrady.

Sonday-aq, Astanada Eura­ziyalyq ekonomikalyq odaq qúru turaly Kelisimge qol qoi kýnin Euraziyalyq integrasiya kýni dep jariyalaudy úsynamyn.

Qymbatty dostar!

HHI ghasyrda euraziyalyq integrasiyagha jýrip ótuge tura keletin strategiyalyq jolgha qatysty mening payymym, býtindey alghanda osynday.

Men sizdermen – jastarmen tikeley júmys isteytin ghylymy elitamen taghy da óz oilarymdy bólisip otyrmyn.

Bizding ekonomikalyq odaqtyng qúrylghysy – qatyp qalghan dogmat emes.

Bizge uaqyttyng kóptegen kýrde­li syn-qaterlerimen betpe-bet keluge tura keledi.

Integrasiyalyq tandau – «siy­qyrly tayaqsha» emes jәne tangha­jayyptargha kepildik bere almaydy.

Tek uaqyt qana barynsha ilandyru darynyna iye.

Men euraziyalyq integrasiya iydeyasyn jariyalaghannan keyin ótken eki onjyldyq tәjiriybesi ony rastay týsedi.

Men Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng qalyptasuynyng manyz­dy satysyna degen mening kózqarastarym men payym­­daularymnyng ghylymy toptar men júrtshylyq arasynda qol­­dau tabatynyna shynayy ýmit artamyn.

Men HHI ghasyrdyng úly, órken­degen Euraziya jýz jyl­dyghy bolatynyna tereng senimdimin.

Nazarlarynyzgha rahmet!

Dәris oqylyp bolghan song Qazaq­stan Preziydentine zaldan súraqtar qoyyldy. Endi bireuler Euraziyalyq integrasiya avtoryna alghystaryn aitty.

Alghashqy súraq ghylym jayynda boldy. Ghalymdar tarapynan qoyylghan «ghylym salasyn damytuda qazir qanday baghyttargha manyzdylyq bergen dúrys, qay baghytta yntymaqtastyqty kýsheytu kerek» degen saualgha Elbasy ózining jogharyda oqyghan dәrisine qayta orala otyryp jauap berdi. Sonymen qatar, býginde Qazaqstanda Ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq bagh­darlama júmys istep jatqanyn, al oghan ghylymnyng asa manyzdy әseri bar ekendigin aityp ótti. Býginde zauyt salu onay, al onyng әri qaray damuy ýshin ghylymy jetistikterding boluy shart, degen Elbasy elimizde ghylymy janalyqtargha, ghylymy janashyldyqtargha, innovasiyagha manyz berilip otyrghanyn tilge tiyek etti. N.Nazarbaev ekonomikany damytu ýshin ortaq tabighy resurstardy barynsha óndeuge basymdyq beru kerektigin jetkizdi. Yaghni, shiykizatty mýmkindiginshe, songhy ónimge deyin óndeu – býgingi zamannyng talaby, dedi Elbasy. Nanotehnologiyagha basymdyq berilip, robottar jasap shygharugha deyin barynsha zamanauy ghylymgha beyimdeluge tiyispiz.

Kelesi bir súraq qoiyshy Elbasynyng dәriste aitylghan úsynystary ózining de oiynan shyqqanyn aita otyryp, sonyng biri Integrasiya kýnin atap ótudi jalghyz Astanada ghana emes, barlyq Keden odaghy elderining astanalarynda da atap ótsek qalay qaraysyz, degen saual joldady. N.Á.Nazarbaev múny birauyzdan qúptaytynyn aitty.

Studentter tarapynan qoyyl­ghan birqatar súraqtar Preziydentting jeke ómirine qatysty boldy. Onyng ishinde qarapayym metallurgten býgingi bedeldi Preziydent dengeyine deyin kóterilgen ómir jolyna da qyzyghushylyq tanytylyp jatty. Elbasynyng taghylymdy ómirin ýlgi tútqan jas buyn Qazaqstan basshysynan aqyl-kenes súrady. N.Á.Nazarbaev ózining qiyn kezenderge tap kelgen balalyq shaghynan syr tarqata otyryp, ómirde kez kelgen adam shydamdy, enbekqor bolsa, bәrin baghyndyratynyn basa aitty. Jastardy sabyrly bolugha shaqyrdy. Kóshbasshylardyng ýnemi alghy shepte jýru kerektigin, әrbir adam aldyna maqsat qoya bilu qajettigin tilge tiyek etti.

Súraq-jauap ayaqtalghan song M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetining rektory Núrsúltan Nazarbaevqa uniyversiytetke kelgeni ýshin dәstýr boyynsha estelik diplom úsyndy.

Sonymen, keshe Qazaqstan Preziydentining iydeyasy euraziya­lyqtyng is jýzindegi jana kezenining bastauy bolghany taghy bir mәrte dәleldendi. Qazaqstan basshysynyng euraziyalyq integrasiya turaly úsynysy songhy 20 jyl bederinde postkenestik kenistiktegi ekonomikalyq integrasiyagha halyqaralyq-sayasy túrghydan janasha serpin berdi deu­ge әbden negiz bar. Áriyne, songhy 20 jyl qazirgi zamanghy euraziyalyq integrasiya biyigine kóteriluding qiyn da tabysty jyldary boldy. Al aldaghy bolashaq búdan da jarqyn, kemeldi boluy tiyis. Oghan Elbasynyng euraziyalyq integrasiya jónindegi jana úsynystary jetekshi bolary sózsiz.

Dinara BITIKOVA,

«Egemen Qazaqstan» –  Mәskeuden.

Suretterdi týsirgender

S.BONDARENKO, B.OTARBAEV.

"Egemen Qazaqstan" gazeti