ءبىزدىڭ يدەيامىزدىڭ كۇيرەۋىن قالايتىندار دا از ەمەس
ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنان – ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ كەمەلدەنگەن كوكجيەگىنە
كەشە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جۇمىس ساپارىمەن رەسەي فەدەراتسياسىنا كەلدى. ساپار بارىسىندا ەلباسى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تاقىرىبىندا
لەكتسيا وقىدى.
وسىدان تۋرا جيىرما جىل بۇرىن ءدال وسى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءدال وسىلاي ءسوز سويلەگەن بولاتىن. وندا ەلباسى مەملەكەتتەردىڭ ەۋرازيالىق وداعىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن جاريا ەتكەن ەدى. سول ءسات قازاقستان باسشىسى ءدال وسى مىنبەرگە ءدال وسى تاقىرىپپەن جيىرما جىلدان سوڭ قايتا كوتەرىلەدى دەگەن ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەن شىعار. سەبەبى، بۇل شىنىمەن دە، سول كەزدە ەندى عانا تاۋەلسىزدىگىن الىپ جاتقان تمد ەلدەرى ءۇشىن تىم تىڭ يدەيا بولاتىن. بىرەۋلەر بۇل مۇمكىن ەمەس دەپ بىردەن قارسىلاسسا، ەندى بىرەۋلەر يدەيانىڭ يگىلىكتى بولارىنا كۇدىكپەن قاراعان. ال ءبىز سياقتى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاس بۋىنى سول كەزدەرى مۇنىڭ بايىبىنا دا بارا الماعانبىز. ال ەندى، مىنە، اراعا جيىرما جىل سالىپ، اتالعان يدەيانىڭ ومىرشەڭدىگىن ءوزىمىز كورىپ، كورەگەندىلىكتەن تۋىنداعان ۇتىمدى ۇسىنىستىڭ جيىرما جىلعى جۇزەگە اسىرىلعان جىلناماسىن جيىستىرىپ، سوڭعى نۇكتەسىن قويار شەشۋشى كەزەڭ الدىنداعى كەزدەسۋدىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز.
ءيا، وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ۇسىنىلعان ۇسىنىس سودان بەرگى جيىرما جىلعى جەمىسىن جيىپ-تەرىپ، الداعى كەمەل كەلەشەككە قاراي قانات سەرمەگەلى تۇر. لايىم، بولاشاعى جەمىستى بولعاي.
ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى عالىمدار كەڭەسىنىڭ ءماجىلىس زالىندا مىنبەردەگى مەملەكەت باسشىسىن كورىپ وتىرىپ، ىشتەي وسىلاي تىلەكتەستىك ايتتىق.
زالعا كىسى قاراسى كوپ جينالعان ەكەن. تىڭداۋشىلاردىڭ دەنى – عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، قىسقاسى، رەسەيدىڭ بەتكە ۇستارلارى. ءتىپتى، ولاردىڭ اراسىندا وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى ءسوزدى تىڭداعاندار دا بار. ەندى ءبىرازى ستۋدەنتتەر. سول زالدا تاريحي ءساتتىڭ كۋاسى بولىپ، ەلباسى ءسوزىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعان ءبىزدى دە ماقتانىش سەزىمى كەرنەگەنىن جاسىرا المايمىز.
م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ۆيكتور سادوۆنيچي قىسقاشا ءسوز سويلەدى. ول قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى سويلەگەن ءسوزىن ەسكە الىپ، ونىڭ ۇسىنىسىنىڭ بۇگىنگى ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ ءوتتى. بۇل يدەيانىڭ ءوزى باسقارىپ وتىرعان م.ۆ.لومونوسوۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جاريا بولعانىن ماقتان تۇتاتىنىن ايتىپ، ن.ءا.نازارباەۆقا العىسىن جەتكىزدى. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جەتىستىكتەرىنە توقتالىپ، بۇل رەتتە قازاقستان باسشىسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ەلدەر اراسىنداعى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ بۇگىندە ءتيىمدى جۇزەگە اسۋىنا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا يدەياسى ايرىقشا اسەر ەتىپ وتىرعانىن باسا ايتتى. قازاقستان باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ەاو قۇرۋ يدەياسى ەۋرازيالىقتىڭ ءىس جۇزىندەگى جاڭا كەزەڭىنىڭ باستاۋى بولعانىن العا تارتتى.
قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ماسكەۋگە وسىدان ەكى اي بۇرىن عانا كەلىپ، جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەس وتىرىسىنا قاتىسىپ كەتكەن بولاتىن. ال ەرتەڭ وسىنداي وتىرىس بەلارۋس استاناسى – مينسكىدە وتەدى دەپ جوسپارلانعان. الداعى مامىر ايىنىڭ اياعىندا استانادا كەڭەس وتىرىسىنىڭ قورىتىندى جيىنى ءوتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى شارتقا قول قويىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ەندەشە، قازىر ەۋرازيا وداعىن قۇرۋدىڭ سوڭعى شەشۋشى كەزەڭدەرى. ال وسىنداي ءتۇيىندى تۇستا ونىڭ كەمەل كەلەشەكتەگى كەلبەتى قالاي بولار ەكەن دەگەن ويعا كوز جۇگىرتىپ، يدەيا ۇسىنىلعان ورىندا يدەيا ۇسىنۋشىنىڭ كورەگەندىگىنە تاعى ءبىر سۇيەنۋ، ارينە، ورىندى.
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وسىدان 20 جىل بۇرىن ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە سويلەگەن سوزىنە تاعى كوز جۇگىرتتىك. ەرەكشە ايتا كەتەرلىگى، ءدال كەشە بىرقاتار رەسەي باسىلىمدارى وسى ءسوزدى سول قالپىندا جاريالاپتى. بۇل دا بولسا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كورەگەندىگىن مويىنداپ، وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ايتىلعان يدەيانىڭ بۇگىندە قالاي دالەلدەنىپ، قالاي جۇزەگە اسقانىن ايتقىسى كەلگەندەرى بولار دەپ پايىمدادىق. ءيا، ول كەزدەرى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر وزدەرىنىڭ اراسىنداعى كوپتەگەن قارىم-قاتىناس پروبلەمالارىن شەشۋ جولىندا كوپتەگەن كەدەرگىلەرگە ۇشىراعانى بەلگىلى. وسى تۇرعىدا ولارعا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ مۇلدە جاڭا ستراتەگياسىن قۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. وزگەرگەن جاڭا الەمگە ساي جاڭاشا قاعيداتتار قارالۋى ءتيىس ەدى. وسى ساتتە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانى دامىتۋ جانە تەرەڭدەتۋ باعىتىنداعى ۇسىنىسى دەر كەزىندە ايتىلعان يدەيا بولعانى ءسوزسىز.
سونىمەن، بۇل يدەيا نەنى مەڭزەگەن ەدى؟ وندا مەملەكەتتەردىڭ ەۋرازيالىق وداعى ءار قاتىسۋشى ەلدىڭ ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مۇددەسى جۇزەگە اسىرىلاتىن تەڭ قۇقىقتى تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ وداعى بولۋى ءتيىس جانە ارقايسىسىنىڭ جيىنتىق الەۋەتى تولىقتاي پايدالانىلۋى قاجەتتىگى ايتىلدى. بۇعان قوسا، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنان ايىرماشىلىعى، بىرلەسۋ نەگىزى باسقا ەمەس، ەكونوميكالىق ءوزارا بايلانىستار بولۋى شارت دەلىندى. ءوڭىر مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق، كەدەندىك، ساۋدا جانە الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق كەڭىستىك قۇرۋ جولىمەن جۇزەگە اسۋى تيىستىگى، ال مۇنىڭ ءبارى ەگەمەندىككە نۇقسان كەلمەيتىندەي، مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ، ءوز ەلىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىم ءتارتىبىن ايقىنداعان ءار حالىقتىڭ قۇقىنا قۇرمەتپەن قاراۋ جاعدايىندا جۇرگىزىلۋى كەرەكتىگىنە باسىمدىق بەرىلدى. سونىمەن قاتار، ەۋرازيا مەملەكەتتەرى ينتەگراتسياسىنىڭ باستى ماقساتتارى رەتىندە تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، ءوڭىردى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارىلدى. يدەيا ۇسىنۋشىنىڭ پايىمىنشا، ەۋرازيا حالقى باسەكەلەستەر ەمەس، كەرىسىنشە، وداقتاستار دەلىنگەن بولاتىن.
ن.ءا.نازارباەۆتىڭ كەشەگى ءدارىسى دە ءوزى ۇسىنعان جيىرما جىل بۇرىنعى يدەيانىڭ زاڭدى جالعاسى سياقتى بولدى. وزەكتىلىگىن جويماعان ومىرشەڭ ۇسىنىستىڭ بۇگىنگە دەيىنگى بەدەرىن باعامداپ، الداعى بولاشاعىنا باعىت سىلتەگەن باعدارشام ىسپەتتى دەسە دە بولاتىنداي.
ەندى ەلباسى سوزىنە قۇلاق تۇرەيىك.
قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار!
مەن ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىن سوڭعى ونجىلدىقتاردا ممۋ-دە جۇزەگە اسقان وراسان وزگەرىستەرمەن قۇتتىقتايمىن.
مەنى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى رەتىندە سىزدەردىڭ عىلىمي جەڭىستەرىڭىز، الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم بەرۋدەگى شەپتەرىڭىزدى نىعايتقاندارىڭىز قۋانتادى.
مەن وسىدان 14 جىل بۇرىن ۆلاديمير پۋتين استانادا م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ-ءدىڭ فيليالىن اشۋ تۋرالى يدەيامدى قولداعانىنا تەرەڭ قاناعات سەزىمىندەمىن.
وسى جىلى استاناداعى فيليال ءوزىنىڭ مىڭىنشى تالىمگەرىنە ديپلوم تاپسىرىپ ۇلگەرەدى.
بۇل – ايتۋلى وقيعا!
بۇگىندە ممۋ ديپلومى بار ماماندار قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىندا، عىلىمىندا جانە باسقا دا باعىتتاردا تابىستى جۇمىس ىستەپ ءجۇر.
سوندىقتان ممۋ-ءدىڭ قازاقستاندىق فيليالىنىڭ قالىپتاسۋىنا قاتىسقانداردىڭ بارىنە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن.
قىمباتتى دوستار!
جيىرما جىل بۇرىن، ممۋ قابىرعاسىندا مەن العاش رەت جاڭا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىك – ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى يدەيانى ۇسىندىم.
ونىڭ تۇجىرىمداماسى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنا بىردەي جاقىن جانە تۇسىنىكتى شىندىققا نەگىزدەلدى. ورتاق تاريح، ءوزارا ەكونوميكالىق تارتىمدىلىق، مادەنيەتتەردىڭ تىعىز ءوزارا بايلانىسى مەن ادامداردىڭ جاقىنداسۋعا ۇمتىلىسى ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزعا كوپقىرلى مەملەكەتارالىق بايلانىستاردىڭ جاڭا ۇلگىسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مەن ەۋرازيالىق وداق تەك ەركىندىك، تەڭ قۇقىقتىلىق، ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارى مەن ءار قاتىسۋشى ەلدىڭ پراگماتيكالىق مۇمكىندىكتەرىن ەسەپكە العاندا عانا مۇمكىن دەگەن ۇستانىمدا بولىپ كەلدىم جانە سونىڭ بەرىك جاقتاۋشىسى بولىپ قالا بەرەمىن.
بۇل باستاما قازىر ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا دەپ اتالىپ جۇرگەن جاڭا تاريحي ۇدەرىس ءۇشىن قادام باسار نۇكتەگە اينالدى.
بىرىنشىدەن، سول ۋاقىتتاعى تمد-داعى كوپتەگەن ساياساتكەرلەر ءۇشىن تۇسىنىكسىز جانە لايىقتى باعالانباعان مەنىڭ يدەيام بۇگىن ىسكەر توپتاردا جانە قوعامدىق-گۋمانيتارلىق دەڭگەيدە كەڭ قاجەتتىلىككە اينالدى.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانى نارلەندىرەتىن كوپتەگەن بىرلەسكەن الاڭدار پايدا بولدى جانە جەمىستى جۇمىس ىستەپ تۇر.
بۇل ەۋرازيا دامۋ بانكى، ەۋرازيا ىسكەرلىك كەڭەسى، ەۋرازيالىق مەديا-فورۋم، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ اسسوتسياتسياسى جانە تاعى باسقالار.
18 جىل بۇرىن استانادا ءبىز العاش اشقان نىسانداردىڭ ءبىرى لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى بولدى.
بۇگىندە بۇل – ورتالىق ازياداعى جەتەكشى جوعارى وقۋ ورنى.
لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆ رەسەي مەملەكەتىنىڭ ەۋرازيالىق جولىنىڭ تاعدىرشەشتىلىگىن الدىن الا بىلگەن كورەگەن ورىس ينتەللەكتۋالدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
بۇعان اسا كورنەكتى ويشىلدار ك.لەونتەۆتىڭ، د.دانيلەۆسكي مەن باسقا دا كوپتەگەن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى ايعاق بولا الادى.
بۇل تۋرالى رەسەيدىڭ تاريحى، گەوگرافياسى، مادەنيەتى، ەكونوميكاسى دا ايتادى.
بۇگىندە «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا» تۇسىنىگى ساياساتكەرلەر، ەكونوميستەر، جۋرناليستەر مەن قوعامدىق ورتا بەلسەندى پايدالانىپ جۇرگەن برەند بولىپ وتىر.
ەكىنشىدەن، قازىرگى زامانعى ەۋرازيالىق باستاما ەشقاشان شىندىقتان الشاق بولماعانىن ەرەكشە اتاپ كورسەتكىم كەلەدى.
ءبىرىنشى كەزەكتە، ول تاۋەلسىزدىك پەن ساياسي ەگەمەندىك ينتەگراتسيالىق ۇدەرىسكە قاتىسۋشى بارلىق مەملەكەتتەر ءۇشىن باسىمدىققا يە ەكەنىن اركەز ەسەپكە الىپ كەلدى.
سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، ونىڭ ءمانى اۋەلدەن قازاقستاننىڭ، رەسەيدىڭ، بەلارۋستىڭ، سونداي-اق، ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى باسقا دا ەلدەردىڭ قاراپايىم ازاماتتارىنىڭ مۇددەلەرى تۋرالى شىنايى قامقورلىقتا جاتقان ەدى.
1998 جىلى مەن «قاراپايىم ادامدارعا قاراي قاراپايىم ون قادام» باعدارلاماسىن ۇسىندىم.
وسى جىلدار ىشىندە ونىڭ بارلىق نەگىزگى ەرەجەلەرى ءىس جۇزىندە ورىندالدى.
كەدەن وداعى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى بىرلەسكەن شەكارالار ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ازاماتتارى كەدەرگىسىز كەسىپ ءوتۋ ءۇشىن، جۇكتەر مەن تاۋارلار، ۆاليۋتا قارجىلارىن الىپ ءوتۋ ءۇشىن ءمولدىر بولدى.
2009 جىلدان بەرى قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك جانە كەدەن وداعى ارىپتەستەرىمەن تاۋار اينالىمى 88 پايىزعا ارتىپ، 24,2 ميلليارد دوللارعا جەتتى.
ءبىزدىڭ رەسەي مەن بەلارۋسكە ەكسپورتىمىز 63 پايىزعا ءوستى، ونىڭ ىشىندە وڭدەلگەن تاۋارلاردى شىعارۋ 2 ەسەگە ۇلعايدى.
ءبىز رەسەيلىك جانە بەلارۋستىك كومپانيالارمەن بىرلەسكەن كاسىپورىندار اشۋدامىز.
ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدە جوعارى، ورتا جانە كاسىپتىك ءبىلىم تۋرالى ديپلومداردى ءوزارا تانۋ تۋرالى كەلىسىم جۇمىس ىستەيدى.
جىل سايىن قازاقستاننىڭ، رەسەيدىڭ جانە بەلارۋستىڭ، سونداي-اق، باسقا دا بىرقاتار تمد ەلدەرىنىڭ ونداعان مىڭ ازاماتتارى ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدىڭ جوو-لارىندا وقۋعا، ەڭبەككە ورنالاسۋعا جانە جەدەل مەديتسينالىق كومەك الۋعا تەڭدەي قۇقىقتاردى پايدالانادى.
ءبىر مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنىڭ باسقا قاتىسۋشى ەلدىڭ اۋماعىندا شاعىن جانە ورتاق بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن جاعدايلار كەڭەيىپ كەلەدى.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى، ءتۋريزمدى جەمىستى دامىتۋ ءۇشىن كوپتەگەن باسىمدىقتار بەرەدى.
وسىنىڭ بارلىعى ميلليونداعان ادامدار ءۇشىن ناقتى تيىمدىلىك.
جانە بۇگىندە وسىنىڭ بارلىعى بولماۋى ىقتيمال ەكەنىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس.
ۇشىنشىدەن، ەۋرازيالىق باستاما بۇكىل تمد كەڭىستىگىندە ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ سيپاتىن وزگەرتىپ، سەرپىندىلىك بەردى.
وسىلايشا ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى قۇرىلدى.
2000 جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قوعامداستىق بەكىتىلدى.
تۇتاستاي العاندا، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ قىزمەتى مەن ونىڭ قۇرىلىمدىق بۋىندارى ناقتىراق بولا ءتۇستى.
ونىڭ شەڭبەرىندە 40-قا جۋىق سالالىق مەملەكەتارالىق ورگاندار جۇمىس ىستەيدى.
تورتىنشىدەن، حح جانە ءححى عاسىرلاردىڭ توعىسىندا ەۋرازيالىق باستاماسى حالىقارالىق قاتىناستارعا، ونىڭ ىشىندە ونىڭ العاشقى كەزىندەگى گەوگرافيالىق الاڭىنان تىس جەرلەرگە دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى.
ارقاۋلىق ەۋرازيالىق قاعيداتتار شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرۋدا جانە قىزمەتىندە قولدانىلدى.
ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستە دە وسىنداي پراگماتيكالىق نەگىزدەگى ۇدەرىس 20 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تابىستى جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
2010 جىلى ەقىۇ-نىڭ استانا سامميتىندە مەن ەۋرازياداعى قاۋىپسىزدىكتىڭ ورتاق قۇرلىقتىق تۇعىرناماسىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇمىستى باستاۋدى ۇسىندىم.
سەنىم، تەڭ قۇقىقتىلىق جانە ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ول ەۋروپالىق جانە ازيالىق ولشەمدەردى قوسا العان بولار ەدى.
بۇل ۇستانىم ەقىۇ-نىڭ «قاۋىپسىزدىك قوعامداستىعى جولىندا» دەپ اتالعان استانا دەكلاراتسياسىندا كورىنىس تاپتى.
بەسىنشىدەن، ەۋرازيالىق يدەياسى قازىر، ءححى عاسىردىڭ ەكىنشى ونجىلدىعىنىڭ ورتاسىندا ناقتى گەوەكونوميكالىق جانە گەوساياسي سۇلباعا يە بولىپ كەلەدى.
جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەس پەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا تابىستى جۇمىس ىستەپ تۇر.
قازاقستان، بەلارۋس جانە رەسەي ءبىرتۇتاس كەدەن كودەكسىن قولدانىپ، وزدەرىنىڭ ماكروەكونوميكالىق ساياساتتارىن ۇيلەستىرىپ وتىر.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ يدەياسىنىڭ 20 جىلدىعىندا استانادا وسى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىك قۇرۋ تۋرالى تاريحي شارتقا قول قويىلۋى جوسپارلانۋىنىڭ نىشاندىق ءمانى بار.
وداق جۇمىسىنا قاتىسۋعا بىرقاتار باسقا دا ەلدەر قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى وتە جوعارى.
تەك قاتىسۋشى ءۇش ەل ەكونوميكاسىنىڭ جيىنتىق كولەمى 2,2 تريلليون دوللاردى قۇرايدى.
ءۇش ەل شىعارعان ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ جالپى كولەمى 1,5 تريلليون اقش دوللارىنا جۋىقتادى.
جيىنتىق ءىجو-ءنىڭ ءوسىمى تۇرىندەگى ينتەگراتسيالىق تيىمدىلىكتىڭ پەرسپەكتيۆاسى 2030 جىلعا قاراي شامامەن 900 ميلليارد دوللاردى قۇراي الادى.
وسىلايشا، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا بىزگە كەلە جاتقان ءۇشىنشى جاھاندىق يندۋستريالىق رەۆوليۋتسيا الدىندا ورتاق ستراتەگيالىق باسىمدىقتى قامتاماسىز ەتەدى.
ول الەمدىك قۇرىلىس پاراديگماسىنىڭ كوپقىرلىلىق جاعىنا قاراي اۋىسۋى درامالىق اكتىسى جاعدايىندا ءجۇرىپ جاتىر.
قازىرگى جاھاندىق تۇراقسىزدىق – تەك ەكونوميكانىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ، جاھاندىق ساياساتتىڭ داعدارىسى.
ولاردىڭ الدىندا G-8 جانە G-20 دارمەنسىزدىك تانىتۋدا.
ناق سوندىقتان 2012 جىلى مەن G-GLOBAL باستاماسىن ىلگەرىلەتتىم.
وعان 160 ەل ينتەراكتيۆتى قاتىسۋدا.
G-GLOBAL الەمنىڭ ءححى عاسىرداعى ىرگەلى قاعيداتتارىن: ەۆوليۋتسيانى; ادىلەتتىلىكتى، تەڭدىكتى، كونسەنسۋستى; جاھاندىق تولەرانتتىلىق پەن سەنىمدى; جاھاندىق ترانسپارەنتتىلىكتى; سىندارلى كوپقىرلىلىقتى قامتيدى.
مەن ەگەر حالىقارالىق قۇقىقتا، سىرتقى ساياسي پراكتيكادا، مەملەكەتارالىق قاتىناستار تاسىلىندە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جۇرەتىن بولسا، وندا قازىرگى جاھاندىق سىن-قاتەرلەر ەڭسەرىلەتىن بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.
سوندىقتان، ءبىزدىڭ G-GLOBAL قاعيداتتارى تۋرالى ۇسىنىستارىمىز الەمدىك قوعامداستىققا بۇگىندە قاي كەزدەگىدەن دە پايدالى.
مەن ولاردىڭ الەمنىڭ دامۋىنا سىندارلى سيپات بەرۋگە قابىلەتتى ەكەنىنە سەنىمدىمىن.
تۇتاستاي العاندا، بۇگىن ءبىز ەۋرازيالىق ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستىڭ وراسان زور وڭ ءرولى مەن ناقتى ناتيجەلەرىن كورىپ وتىرمىز.
ينتەگراتسيانى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ – تەك جاڭا مۇمكىندىكتەر عانا ەمەس، ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدىڭ قازىرگى جانە بولاشاق بۋىن ازاماتتارىنىڭ الدىنداعى ورتاق پارىزىمىز.
قىمباتتى دوستار!
جيىرما جىل بۇرىن مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋعا اپاراتىن ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ يادروسىن ناق قازاقستان مەن رەسەي قۇراۋى تيىستىگىن ايتقان بولاتىنمىن.
ءححى عاسىردىڭ باسىندا ەۋرازيالىق ينتەگراتسيالىق دامۋدىڭ جاڭا سەرپىن العانىندا ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ماڭىزدى ءرولىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.
2010 جىلى ونى دميتري مەدۆەدەۆ قولدادى.
قازاقستان مەن رەسەيدىڭ قاتىناسى اركەز ارىپتەستىكتىڭ ۇلگى تۇتار مىسالى بولىپ كەلدى جانە بولىپ قالىپ وتىر.
وتكەن 2013 جىل ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ءۇشىن سەرپىندى جىل بولدى.
ەكاتەرينبۋرگتە ءححى عاسىرداعى ىزگى كورشىلەستىك جانە وداقتاستىق تۋرالى بىرەگەي شارتقا قول قويىلدى.
بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز سەنىمدى نەگىزدە ءوزارا ءىس-قيمىل تانىتپايتىن سالا ءىس جۇزىندە جوق.
ونەركاسىپتىك كووپەراتسيا ۇدەرىسى، ونىڭ ىشىندە وڭىرارالىق دەڭگەيدە دە ءجۇرىپ جاتىر.
ەنەرگەتيكالىق ارىپتەستىك، عارىش سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تابىستى دامىپ كەلەدى، مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى ءوزارا ءىس-قيمىل كەڭەيە تۇسۋدە.
رەسەي – قازاقستاننىڭ اسا ءىرى ساۋدا ارىپتەسى.
وتكەن جىلى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 24 ميلليارد دوللاردى قۇرادى.
بۇل – ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ بارلىق تاريحىنداعى رەكوردتى كورسەتكىش.
ول كوپ جاعدايدا كەدەن وداعى مەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى.
جالپى، وتكەن جىل ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىز ءۇشىن وڭاي جىل بولعان جوق.
وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا اسكەري-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى ەكىجاقتى شارت جاسالدى.
اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىستىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى.
وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىندە ءبىز رەسەيمەن حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىندا تىعىز ءوزارا ءىس-قيمىل تانىتۋدامىز.
سەنىم، تەڭ قۇقىقتىلىق، ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق پەن وداقتاستىق – ءبىز ۇرپاقتان-ۇرپاققا ءارى قاراي دا بەرۋگە مىندەتتى بولىپ تابىلاتىن قازاقستاندىقتار مەن رەسەيلىكتەردىڭ ورتاق قۇندىلىقتارى.
قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار!
الەم ءالى دە تولىقتاي ايىعا قويماعان جاھاندىق قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىس پلانەتانىڭ ءتۇرلى ارەالدارىنىڭ وڭىرلەنۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتتى.
ول سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك امەريكادا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا، پارسى شىعاناعى ءسۋبوڭىرى مەن اراب-مۇسىلمان الەمىندە، اۆستراليا مەن وكەانيادا، باتىس افريكادا ءجۇرىپ جاتىر.
ءبىز مەملەكەتارالىق ەكونوميكالىق-قارجىلىق قاتىناستاردا ورتاق الگوريتمدەرگە يە ءىرى وڭىرلىك جۇيەلەر قالاي قالىپتاسۋدا ەكەنىن كورىپ وتىرمىز.
ءححى عاسىردا وڭىرلىك ينتەگراتسيا ءتۇرلى جاھاندىق تاۋەكەلدەرگە قارسى تۇرۋدا ماڭىزدى فاكتور بولاتىنى ايدان انىق.
قازىر، جالپىعا ورتاق جاھاندانۋ جاعدايىندا، بۇل – مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق جانە وركەنيەتتى دامۋىنداعى، ولاردىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋداعى تۇبەگەيلى ماسەلە.
بۇگىن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى ايتقاندا، ساراپشىلار مەن ساياساتكەرلەردىڭ بازبىرەۋلەرى الەمدىك قوعامدىق پىكىردى كەڭەس وداعىنىڭ ميفتىك «رەينكارناتسياسىمەن» قورقىتادى.
مۇنداي پىكىرلەر شىندىقتان الىس جاتىر جانە نەگىزسىز دەپ ەسەپتەيمىن.
بىرىنشىدەن، بۇگىن كەڭەستىك ۇلگى بويىنشا رەينتەگراتسيا ءۇشىن، ءتىپتى، ينستيتۋتتىق بازا دا جوق.
بارلىعى ءتۇپ-تۇقيانىمەن تاريح قويناۋىنا كەتكەن.
ەكىنشىدەن، پوستكەڭەستىك كەڭىستىك حالىقتارى وزدەرىنىڭ جەكە مەملەكەتتىلىگىن قۇردى.
ۇشىنشىدەن، مەنشىكتىڭ قازىرگى جۇيەسى، ءبىزدىڭ قوعامدارىمىزدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمى مەن ەكونوميكالىق قالپى كەڭەستىك ارحايكادان تىم الىسقا ۇزاپ كەتتى.
جانە مۇندا ءبىز رەسەي جانە بەلارۋس باسشىلىعىمەن ءبىر پىكىردەمىز.
الايدا، قازىرگى دۇنيەدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان بىرنەشە وڭىرلىك ينتەگراتسيالىق جوبالار بار ەكەنىن بايقاماۋ دا قيىن.
بىراق ولاردىڭ بىردە-ءبىرى قالىپتاستىرىلىپ جاتقان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق سياقتى سانقيلى باعالاۋلارعا يە ەمەس.
اشىق ايتايىن، مۇنداي تەرىس باعالاۋلاردان مەن، ءبىر جاعىنان، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جاھاندىق ەكونوميكالىق گراۆيتاتسيادا باسقا ورتالىقتارعا ايتارلىقتاي كۇشتى باسەكەلەس بولاتىنداي الەۋەتكە يە دەگەن قاۋىپتى بۇركەمەلەۋ ارەكەتىن كورەمىن.
ءىس جۇزىندە، قۇقىق تىلىمەن ايتقاندا، اڭگىمە ءبىزدىڭ جاڭا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىگىمىزدىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە-اق جاھاندىق اۋقىمداعى ادىلەتسىز باسەكە ءادىس-ءتاسىلى تۋرالى بولىپ وتىر.
نەلىكتەن ولار ەۋروپالىق جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاردىڭ وراسان زور جاقىنداسۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ايتپايدى؟
بۇل جەردە پايدا اركىمگە دە ايقىن.
ەكىنشى جاعىنان، ءتۇرلى اقىلعا قونبايتىن اڭگىمەلەر اعىنى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ الەۋەتى مەن پەرسپەكتيۆالارىن تەك ناقتىلاي تۇسەدى.
جيىرما جىل بۇرىن، ەۋرازيالىق وداق جوباسىن ۇسىنا وتىرىپ، مەن ەكونوميكالىق پراگماتيكا ونىڭ تابىستىلىعىن ايقىندايتىنىن الدىن الا بولجاعان ەدىم.
قاشاندا «اۋەلى – ەكونوميكا، سوسىن ساياسات» بەلگىلى فورمۋلاسىنىڭ شىنايى جاقتاۋشىسى بولدىم جانە بولىپ كەلەمىن.
بۇل قاعيدات ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ىشكى دە، سىرتقى دا ساياساتىنا تەڭدەي تاراپ، جالپىعا ورتاق سيپاتقا يە بولىپ وتىر.
مۇنداي قادام قازاقستان دامۋىنىڭ بارلىق سالاسىندا – ەكونوميكالىق رەفورمالاردان حالىقارالىق ارەنادا ارىپتەستەرمەن پراگماتيكالىق قاتىناستار قالىپتاستىرۋعا دەيىنگى ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ دايەكتىلىگىن قامتاماسىز ەتتى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ ءبىزدىڭ ەلىمىز بۇرالاڭسىز جانە تۇسىنىكسىز قيمىلدارسىز، الەۋمەتتىك سىلكىنىستەرسىز جانە ىشكى جانجالدارسىز دامىپ كەلەدى.
ءبىز قاشاندا لايىقتى ارىپتەس بولىپ قالۋدامىز، فليۋگەر سەكىلدى ءوزىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي باسىمدىقتارىمىزدى اۋىستىرمايمىز.
اشىعىن ايتقاندا، تمد-نىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە وسىنداي كەشەندى ساياسات ءتۇزىپ، وسىنداي تۇراقتى دامۋعا قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولمادى.
بۇگىن، بۇكىل دۇنيەجۇزى ۋكراينا تۋرالى ايتىپ جاتقاندا، مەن دە بۇل ماسەلەنى اينالىپ وتە المايمىن.
سىزدەر مەنىڭ ۋكراينادا وقىعانىمدى، ۋكراين حالقىنىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قاراي المايتىنىمدى بىلەسىزدەر.
مەن وسى ەلدە بولعان سىلكىنىستەردى جۇرەگىم قان جىلاي وتىرىپ قابىلدايمىن.
ۋكراينا بۇرىنعى وداقتا ءوزىنىڭ ونەركاسىپتىك الەۋەتى، يندۋستريالىق بازاسى بويىنشا ەكىنشى بولاتىن.
ول ءوز بەتىنشە سەنىمدى دامۋ ءۇشىن باسقا بارلىق رەسپۋبليكالارعا قاراعاندا العاشقى مۇمكىندىكتەرى ايتارلىقتاي كوپ ەل ەدى.
الايدا، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەكى ون جىلىندا بۇل ەلدە ەكونوميكامەن جانە قاراپايىم ادامداردىڭ ءال-اۋقاتىمەن اينالىسقاندار از بولدى، ەسەسىنە ساياساتپەن كوپ اۋەستەندى.
قازىرگى ۋكراينا داعدارىسىنىڭ باستى سەبەبىن وسىدان كورەمىن.
ءبىز باۋىرلاس ۋكراين حالقىنا تۇراقتىلىقتى، كەلىسىم مەن بىرلىكتى جەدەل قالپىنا كەلتىرۋدى تىلەيمىز.
قانداي جاعدايدا دا ۋكرايناعا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزبەن ساۋدا قاتىناسى ءتيىمدى.
مۇنى ەستەن شىعارماۋ كەرەك.
مەملەكەتتىڭ ينتەگراتسياعا قاتىسۋى ۇلتتىق ەكونوميكانى يندۋستريالاندىرۋ، ادامداردى جۇمىسپەن قامتۋ، بيزنەستى دامىتۋعا وڭتايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن ىنتالاندىرۋشى قىزمەتىن اتقارۋى ءتيىس.
حالىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن، ءبىرىنشى كەزەكتە، تيىن-تەبەن ءۇشىن جاتجۇرتتا ەمەس، ءوز ەلىندە ادامدارعا ادال دا ادىلەتتى ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرەتىن ينتەگراتسيا عانا تابىستى بولادى.
ەكونوميكا مەن ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتى ماسەلەلەرى قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قاتىسۋى تۇرعىسىنان باسىمدىققا يە.
ءبىز بولاشاقتا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتان ەلىمىزدىڭ يننوۆاتسيالىق سەرپىندىلىگى مەن جەدەل دامۋى ءۇشىن وراسان مۇمكىندىكتەر كورەمىز.
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قازاقستاندا دامۋدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى ۇزاق مەرزىمدى جاڭا ستراتەگياسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
ءبىز «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىن مەرزىمىنەن بۇرىن جۇزەگە اسىردىق جانە ەندى ءوز الدىمىزعا جاڭا – ءححى عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ بىرىنە اينالۋ ماقساتىن قويدىق.
ءبىز بۇل ماقساتقا جالپى ەۋرازيالىق گەوەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ ەگەمەن جانە لايىقتى بولىگى رەتىندە قول جەتكىزبەك نيەتتەمىز.
ءبىزدىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بويىنشا ارىپتەستەرىمىزگە جوعارى مەجە – 2050 جىلعا قاراي الەمدەگى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر كوشباسشىلارىنىڭ العاشقى ۇشتىگىنە ەنۋ مەجەسىن قويۋدى ۇسىنامىن.
بۇل جەردە رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى.
سوندىقتان ءبىزدىڭ بىرلەستىكتىڭ دامۋى ەكونوميكالىق پراگماتيزم; تەڭدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك، دامۋدىڭ ەۆوليۋتسيالىلىعى مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اشىقتىعى قاعيداتتارىندا ارقاۋلىق الۋى ءتيىس.
قازاقستان جاڭا بيىكتىككە جولدى جوعارى قارقىنمەن باستايدى.
وتكەن جىلى ءبىز باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ جاھاندىق يندەكسىندە 50-ءشى ەلگە اينالدىق.
بيزنەستى جۇرگىزۋ جەڭىلدىگى رەيتينگى بويىنشا ءبىز 50-ءشى ورىن الدىق جانە بۇل كورسەتكىشتى جاقسارتۋدامىز.
2013 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا ءىجو 6 پايىزعا ءوستى.
ەلدىڭ جيىنتىق حالىقارالىق رەزەرۆتەرى قازىردىڭ وزىندە شامامەن 100 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى.
قازاقستاندا ايقىن جاڭعىرتۋ مىندەتتەرى العا قويىلىپ، جۇزەگە اسىرىلۋدا.
بۇل، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكانى ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋ.
ونىڭ شەڭبەرىندە 4 جىلدا 780 جاڭا كاسىپورىندار سالىنىپ، 250-دەن استام ءونىمنىڭ جاڭا تۇرلەرى يگەرىلدى.
بۇگىندە الەمنىڭ 111 ەلى قازاقستاندىق كاسىپورىنداردىڭ دايىن ونىمدەرىن ساتىپ الۋدا.
ءبىز جىل سايىن، ەلەكتر ەنەرگياسى، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جانە «جاسىل تەحنولوگيالار» سالاسىنداعى جوبالاردى قوسا العاندا، جۇزدەگەن جاڭا يننوۆاتسيالىق كاسىپورىنداردى ىسكە قوسۋدامىز.
ءبىز تمد-دا ءبىرىنشى بولىپ «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ ستراتەگياسىن قابىلدادىق.
بىزدە مۇناي-گاز شيكىزاتى، مۇناي-حيمياسى، تۋريزم، تەرەڭ وڭدەۋ سياقتى يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەر دامۋدا.
قازاقستاندا بۇرىن ەشقاشان بولماعان ەكونوميكانىڭ جاڭا سالالارى – اۆتوموبيل جانە اۆياقۇرىلىس، تەپلوۆوزدار مەن ۆاگوندار، جەر سەرىگى، ەلەكترونيكا جانە باسقا دا كوپتەگەن سالالارعا نەگىز قالاندى.
ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىنىڭ وڭىرلىك ورتالىعى رەتىندە اگرارلىق سەكتور ىرعاقتى دامۋدا.
2015 جىلى «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» كولىك ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى – بۇل ءبىزدىڭ اۋماق ارقىلى وتەتىن جانە رەسەي مەن بەلارۋستە سالىنىپ جاتقان 2700 شاقىرىم.
ءوز كورشىلەرىمىزبەن بىرگە ءبىز قىتاي مەن وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا، يران مەن پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە شىعاتىن جاڭا تەمىر جول ماگيسترالدارىن سالىپ، اياقتادىق.
بىزدە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ماڭىزدى وزگەرىستەر جۇزەگە اسۋدا.
بۇكىل الەم بويىنشا جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردە 20 مىڭعا جۋىق جاس قازاقستاندىقتار ءبىلىم الۋدا.
وزىق حالىقارالىق جوو-لاردىڭ 10 مىڭ تۇلەگى قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەكونوميكادا، مەملەكەتتىك قىزمەتتە، وندىرىستە، مەكتەپتەردە، جوو-لار مەن اۋرۋحانالاردا جۇمىس ىستەيدى.
استانادا الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭا ۋنيۆەرسيتەت اشىلدى، بارلىق وڭىرلەردە 20 ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەر سالىندى.
جۇرەكتى جانە باسقا دا ورگانداردى اۋىستىرۋ جونىنەن وپەراتسيالار، دىڭگەكتى جاسۋشالارمەن ەمدەۋ جانە باسقا دا يننوۆاتسيالار قازاقستاندىق مەديتسينانىڭ شىندىعىنا اينالدى.
قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ارتۋدا.
بۇل وسى سالالارعا ەلەۋلى مەملەكەتتىك قارجى سالۋدىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولىپ وتىر.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مەن ارقاشاندا «ەۋرازيالىقتار مەكتەبى» عىلىمي مۇراسىنا، اسىرەسە، لەۆ گۋميلەۆتىڭ بىرەگەي تاريحي تۇجىرىمداماسىنا ەرەكشە قۇرمەتپەن قارادىم.
بۇل باعىت بىزگە كوپتەگەن ۋاقىتتان وزىق يدەيالار قالدىردى.
ءححى عاسىردا ولاردى تەرەڭدەتىپ وقۋ ەرەكشە كوكەيكەستىلىككە يە بولۋدا.
بىراق جاپپاي جاھاندانۋ جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز ءۇشىن ەڭ قۇندىسى سول، گۋميلەۆ ەڭبەكتەرى بارلىق حالىقتارعا ءوزىمىزدىڭ بىرەگەي تاريحي-مادەني كودىمىزدى جانە ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ ەۋرازيالىق ەكەنىمىزدى ماقتان تۇتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى!
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا – بىزگە ەكى مىڭجىلدىق بەلەسىندە تاريحي پروگرەستىڭ وبەكتيۆتى قادامىن اشقان ۇلى مۇمكىندىك.
قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار!
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق يدەياسى قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ، سونىڭ ىشىندە عىلىمي قوعامداستىقتىڭ قولداۋىمەن ناقتىلى ءىس-قيمىلداردىڭ ەگجەي-تەگجەيلى باعدارلاماسىنا اينالدى.
ەۋرازەق، تمد-نىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ قاتىسۋىنداعى ەركىن ساۋدا ايماعى، قازاقستان، بەلارۋس جانە رەسەيدىڭ كەدەن وداعى، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك – بۇل ءبىزدىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىمىزدىڭ دايەكتى جەمىسى.
ءححى عاسىردا ءبىز سىعىمدالعان تاريحي ۋاقىت فەنومەنىنىڭ كۋاسى بولدىق.
بۇل بۇكىل جاھاندانعان الەم بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان سىن-قاتەرلەردىڭ ءبىرى.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ كوپتەگەن ناقتى ماسەلەلەرىن بىزگە مەيلىنشە شەكتەۋلى مەرزىمدەردە شەشۋگە تۋرا كەلەدى.
سالىستىرۋ ءۇشىن ەۋروپاداعى ينتەگراتسيا ۇدەرىسىندە، كەدەن وداعىن قۇرۋعا – 11 جىل، ورتاق رىنوك قۇرۋ ءۇشىن – 34 جىل، ەكونوميكالىق جانە ۆاليۋتالىق وداق ءۇشىن 40 جىل قاجەت بولدى.
بىراق وندا وزگەشە تاريحي جاعداي، تاۋەكەلدەر مەن سىن-قاتەرلەردىڭ باسقاداي جۇيەسى بولدى.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيادا بۇگىندە ەشقانداي دا «ۋاقىت بايلىعى» جوق.
كەدەن وداعى تەك 2011 جىلدان باستاپ قانا جۇمىس ىستەي باستادى.
بىزگە ءححى عاسىرداعى تۋىنداپ كەلە جاتقان جانە بۇلتارتپاس كەڭ اۋقىمدى تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر جانە وزگە دە سىن-قاتەرلەر سالدارى رەتىندەگى جاھاندىق ەكونوميكانىڭ تسەيتنوتى جاعدايىندا ءىس-قيمىل جاساۋعا تۋرا كەلەدى.
ەۋرازيالىق وداقتىڭ، بۇگىندە ەۋرووداق باستان كەشىپ وتىرعانداي، الەمدىك ەكونوميكاداعى ءتۇرلى داعدارىستى احۋالدارمەن بەتپە-بەت كەلۋى مۇمكىن.
داعدارىستى احۋالدار ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىزدا دا پايدا بولۋى مۇمكىن.
ۋكراينالىق جاعداي – ءبىز ءۇشىن جاقسى ۋاقىت ەمەس.
ءبىزدىڭ يدەيامىزدىڭ كۇيرەۋىن قالايتىندار دا از ەمەس.
سوندىقتان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعاندا وسى سىن-قاتەرلەردى بارىنشا ەسكەرۋگە ءتيىسپىز.
بۇل فاكتورلار ءبىزدىڭ شەشىمدەرىمىزدە قانداي دا ءبىر «بۇلدىر ساعىم» كوزقاراستار تۋىنداتۋعا ءتيىس ەمەس.
وكىنىشكە قاراي، ساراپتامالىق دەڭگەيدە الاڭداتارلىق «شىدامسىزدىقتار»، اشىق ايتقاندا، بولاشاق ەكونوميكالىق وداقتى داعدىلى قالىپپەن «تەزىرەك قالقيتۋعا» ۇمتىلۋشىلىق بار.
ارينە، مازمۇنعا نۇقسان كەلتىرە وتىرىپ.
مەن مۇنداي قارادۇرسىن كوزقاراستاردىڭ جاقتاۋشىسى ەمەسپىن.
ءبارى دە گەوەكونوميكالىق نەمەسە گەوساياسي كونيۋنكتۋرالاردىڭ جاڭا وزگەرىستەرى جاعدايىندا ەرىپ كەتۋى مۇمكىن اقشاڭقان تۇسپەن جارقىلداعان اقشاقار سوعىپ جاتپاعانىمىزدى ءتۇسىنۋى كەرەك.
شىنايىلىق ءۇشىن ەسكە سالا كەتەيىن، تمد-داعى جەكەلەگەن ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر تۋرالى بۇدان دەيىن دە «جىلدام شەشىمدەر» قابىلدانعان بولاتىن.
بۇرىنىراقتا، سوناۋ 90-شى جىلدارى، جالپى ۆاليۋتالىق، كەدەن جانە ەكونوميكالىق جانە باسقا دا كەڭىستىكتەر قۇرۋ تۋرالى ءتۇرلى پىشىمدەردەگى كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى.
سولار قازىر قايدا؟ ولار كىمنىڭ ەسىندە؟
ولار تەك ءتىپتى، تاريح وقۋلىقتارىندا دا كورىنىس تاپپاعان تابىسسىز تالپىنىستار كۇيىندە قالدى.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جاعدايىندا ءبىزدىڭ مۇنداي قاتەلىكتەر مەن بوس ۇرانداتۋشىلىققا قۇقىمىز جوق.
اشىق ايتايىن، بۇگىندە كەز كەلگەن اسىعىستىق نەمەسە جەتە ويلاسپاۋشىلىق ونى ىسكەر توپتار مەن ميلليونداعان ادامداردىڭ قولداۋىنان ايىرا وتىرىپ، ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ تۇبىنە جەتۋى مۇمكىن.
قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ۇدەرىسىندەگى بىرقاتار قاعيداتتى ۇستانىمدارىنىڭ نەگىزىندە ءدال وسىنداي سەنىم جاتىر.
بيىل ءبىز ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋدىڭ تاريحي بەلەسىنە شىعامىز.
سونىمەن بىرگە، بۇگىن ودان ارعى ستراتەگيالىق ءىس-قيمىلداردى كەم دەگەندە 15-20 جىل العا بەلگىلەي وتىرىپ، كوكجيەكتەن ءارى كوز تاستاۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەڭ الدىمەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءححى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى باستى ميسسياسىنىڭ ەكى ماڭىزدى اسپەكتىدەن تۇراتىنىن ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور.
بىرىنشىدەن، الەمدەگى شەشۋشى ەكونوميكالىق ماكرووڭىرلەردىڭ ءبىرى بولۋ.
ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەۋىنشە، قازىرگى جۇزجىلدىقتا «ەكونوميكالىق تارتىلىستىڭ» الەمدىك ورتالىعى شىعىسقا، ازياعا، سونىڭ ىشىندە، بولاشاق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اۋماعىنا قاراي اۋىسادى.
ءبىز الەمنىڭ ەڭ ءىرى ءوندىرۋشى ماسسيۆتەرى – ەۋرووداق پەن ازيا-تىنىق مۇحيتى ءوڭىرى اراسىندا ورنالاسقانبىز.
بۇل شىعىس پەن باتىستىڭ، ەۋروپا پەن ازيانىڭ اراسىنداعى گەوەكونوميكالىق كوپىر رەتىندە بىزگە تابيعي باسەكەلەستىك ارتىقشىلىعىن بەرەدى.
سونىمەن بىرگە، ءبىر ارەالدان ەكىنشىسىنە تاۋارلار مەن تەحنولوگيالاردى بەرۋدە انشەيىن دەلدال بولىپ قالا المايمىز.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بىردەن ترانسۇلتتىق بيزنەس ءۇشىن جاھاندىق يننوۆاتسيالار مەن تارتىلىستاردىڭ جاڭا ورتالىعى رەتىندە قۇرىلۋى ءتيىس.
ەكىنشىدەن، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ميسسياسى ءاربىر قاتىسۋشى ەلدىڭ الەمنىڭ نەعۇرلىم دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنا ەنۋىن قامتاماسىز ەتۋىندە.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق حالىقتار مەن بۇكىل ۇلتتىق ەكونوميكالار ءۇشىن اۋىرتپالىق ەمەس، يگىلىك بولۋى ءتيىس.
بىزدە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ، ەكونوميكانىڭ ونىمدىلىگى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ وسۋىنە تيگىزەتىن ىقپالىن ولشەيتىن ينديكاتورلاردىڭ ايقىن جۇيەسى بولۋى كەرەك.
تەك وسىنداي كوزقاراستى ۇستانا وتىرىپ قانا، ءبىز «ەۋرازيالىق تاڭداۋدىڭ» تارتىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ تاعدىرشەشتى ماقساتتارىنا قاتىستى كەز كەلگەن كۇماندى ءبىرجولا تەرىسكە شىعارا الامىز.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ بۇكىل ۇدەرىسى ءدال وسىناۋ ماڭىزدى ەكى بىرەگەي وركەنيەتتى ميسسيانى شەشۋگە فۋنكتسيالىق جانە پراكتيكالىق تۇرعىدا باعىندىرىلۋى ءتيىس.
تەك وسىلاي عانا ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ءۇزىلىسسىز تابىسىن جانە ونىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە دەگەن جالپىعا ورتاق قوعامدىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋگە بولادى.
مەنىڭ پايىمداۋىمشا، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ تاياۋداعى 15-20 جىلداعى دامۋ ستراتەگياسىندا كەلەسى باسىمدىقتاردى قاراستىرعان ماڭىزدى.
ءبىرىنشى. ول ۇلتتىق ەكونوميكالار مەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ بۇكىل كەڭىستىگىنىڭ جەدەلدەتىلگەن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالىق سەرپىلىسى ءۇشىن ارقاۋلىق جاعدايلار قالىپتاستىرۋ.
2025 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان ەۋرازيالىق يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدار باعدارلاماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
وندا كۇش پەن قارجىنى شاشىراتىپ الماي، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ بىرلەسكەن نۇكتەلەرىن بەلگىلەۋ، نەعۇرلىم پەرسپەكتيۆالى باعىتتار بويىنشا بىرقاتار يندۋستريالىق كونسورتسيۋمدار قۇرۋ ماڭىزدى.
ماسەلەن، مينەرالدى رەسۋرستاردى تەرەڭدەتىپ قايتا وڭدەۋدە، اەروعارىش، حيميا، ماشينا جاساۋ، اگرووندىرىس، ەنەرگەتيكا، كولىك سالالارىندا.
ءبىزدىڭ يننوۆاتسيالار سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن تەڭبە-تەڭ نەگىزدەگى ەۋرازيالىق يننوۆاتسيالىق كەڭەس تاعايىنداۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
ەكىجاقتى، سونداي-اق كوپجاقتى نەگىزدە بىرلەسكەن عىلىمي-زەرتتەۋ كلاستەرلەر قۇرۋ قاجەت.
ناقتى جوبالار ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ، باسەكەگە قابىلەتتى ونىمدەر شىعارىپ، جۇمىس ورىندارىن قۇرىپ، ۇلتتىق بيۋدجەتتەرگە اۋدارىمداردى ۇلعايتۋى ءتيىس.
ەكىنشى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اۋماعى، بۇكىل ەۋرازيا اۋقىمىندا، جالپىقۇرلىقتىق ينفراقۇرىلىمنىڭ وزىق بۋىنىنا اينالۋى كەرەك.
بۇل جەردە بىرقاتار جوبالاردى ازىرلەپ، جۇزەگە اسىرۋ ماڭىزدى.
ماسەلەن، ءبىرتۇتاس ەۋرازيالىق تەلەكوممۋنيكاتسيالار جەلىسىن قۇرۋ، مينسك – ماسكەۋ – استانا – الماتى باعىتى بويىنشا جۇردەك تەمىر جول ماگيسترالىن سالۋ، قازىرگى بار، اسىرەسە، باتىستا – ەۋروپالىق، شىعىستا – قىتايلىق كولىك جۇيەلەرىنە شىعاتىن اۆتوموبيل جانە تەمىر جولدار جەلىسىن جاڭعىرتۋ، سونداي-اق، «ەۋرازيا» ارناسىنىڭ «كاسپي-قارا تەڭىز» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ.
كەلىسىلگەن جانە بىركەلكى تاريفتەر بويىنشا بۇكىل ۇلتتىق ەكونوميكالاردى گازبەن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي ىشكى گاز تاسىمالداۋ جەلىسىن قۇرۋدىڭ بولاشاق ەۋرازيالىق ەكونوميكانىڭ بەرىكتىگى ءۇشىن ماڭىزى زور.
ەنەرگەتيكا كەشەنىن تەرەڭ ينتەگراتسيالاۋدىڭ جول كارتاسى رەتىندە بىرلەسكەن «ەۋرازيالىق ەنەرگەتيكا» باعدارلاماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋ قاجەت.
سونداي-اق، ءبىز رەسەيمەن بىرلەسىپ، بىزدە اەس سالۋعا ءتيىسپىز.
ءۇشىنشى. جالپىەۋرازيالىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرۋ ەكەنى مەن ءۇشىن بارىنشا اشىق ماسەلە.
بۇل مۇمكىن دەگەن ەكونوميكالىق سيپاتتاعى بارلىق جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە يكەمدى جاۋاپ بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەسى.
قارجىلىق جانە سەرۆيستىك قولداۋ ينستيتۋتتارىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەۋرازيالىق دامۋ بانكى ارقاۋىندا قۇرۋعا بولادى.
ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ اقپاراتتىق-ساراپتامالىق جانە عىلىمي-تاجىريبەلىك ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋ قاجەت.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق مەحانيزمدەرىن قالىپتاستىرۋ ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ وزىق ساراپشىلارى مەن عىلىمي الەۋەتتەرىنىڭ كۇشىن تارتۋ نۇكتەسىنە، مۇددەلەردى ۇيلەستىرۋ كوزقاراستارىن بەلگىلەۋ الاڭىنا اينالۋى ءتيىس.
ۇلتتىق اگرارلىق سالالاردىڭ عىلىمي-تاجىريبەلىك الەۋەتىن بىرىكتىرە الاتىنداي ەۋرازيالىق اگرارلىق اكادەميا تاعايىنداۋ ورىندى بولماق.
اگرارلىق سەكتورداعى كووپەراتسيا ازىق-تۇلىك ەكسپورتىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەدى، سونىمەن بىرگە، ول ءبىزدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەر اراسىندا باسەكەلەستىك تۋعىزباۋى كەرەك.
ءتورتىنشى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ماقساتتارى ونىڭ قۇقىقتىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق تەتىكتەرىنە ايرىقشا تالاپتار قويادى.
ولار قاتاڭ قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن، سونىمەن بىرگە، كەز كەلگەن وزگەرىستەرگە تيىسىنشە ارەكەت ەتە الاتىنداي جەتكىلىكتى يكەمدىلىككە يە قۇرال بولىپ تابىلۋى ءتيىس.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ورگاندارىن باسقارۋ قۇرىلىمى مەن تاسىلدەرى وزگە ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمداردان الىنعان انشەيىن ءبىر كوشىرمە بولماۋى ءتيىس ەكەنى بەلگىلى.
مەنەدجمەنتتىڭ ءبىزدىڭ بىرلەستىگىمىزدىڭ ەرەكشە ميسسياسىنا جاۋاپ بەرەتىندەي يننوۆاتسيالىق مودەلدەرىن ىزدەۋ قاجەت.
بۇل ولاردى بيۋروكراتيادان جانە ۇلتتىق مەملەكەتتىك اپپاراتتار شەنەۋنىكتەرىنىڭ قاجەت ەمەس سينەكۋراسىنا اينالۋىنان قورعايدى.
سىزدەر مەنىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ۇلتۇستىلىك ورگانىن ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ءدال جۇرەگىندە ورىن تەپكەن استانادا ورنالاستىرۋدى ۇسىنعانىمدى بىلەسىزدەر.
بۇل جەردە ەشقانداي استام ويلاۋشىلىق جوق.
بۇل ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن جۇكتەمە.
مەن مۇنى، بىرىنشىدەن، بۇكىل ەكونوميكالىق كەڭىستىكتى رەتتەۋ الگوريتمىن تەڭدەستىرۋ قاجەتتىلىگى بويىنشا نەگىزدەدىم.
ەكىنشىدەن، رەسەي ء«بارىن ءوزى ءۇشىن قۇرۋدا» دەگەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قاتىستى بارلىق سىرتقى كۇمانداردى جويۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ءۇشىن.
باسقا نۇسقا رەتىندە مەن وسىدان جيىرما جىل بۇرىن گەوگرافيالىق جاعىنان ەۋروپا مەن ازيا تۇيىسەتىن وڭىردە ورنالاسقان قالانى وداقتىڭ ورتالىعى جاساۋعا شاقىرعانىمدى ەسكە سالا كەتپەكپىن.
قازاقستاندىق اتىراۋ، اقتوبە نەمەسە رەسەيلىك ەكاتەرينبۋرگ قالالارىنىڭ كانديداتۋرالارىن قاراستىرۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.
بىراق استانا بۇل ءرول ءۇشىن اناعۇرلىم دايىن.
بۇگىن مۇنداي تاڭداۋدى مەن قوسىمشا جاڭا ەۋرازيالىق اگلومەراتسيا، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا اۋماعىنىڭ ورتالىق بولىگىندە جاڭا ءوسۋ ورتالىعىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىمەن دايەكتەيمىن.
ول ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اكىمشىلىك ورتالىعىنىڭ ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ شەتكى نۇكتەلەرىنەن شامامەن بىردەي الشاقتىعى نەگىزىندە بۇكىل رەتتەۋشى تەتىكتەردى بەكەمدەي الار ەدى.
بەسىنشى. مەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ ءبىزدىڭ حالىقتارىمىز اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىنىنا جانە ولاردى نەعۇرلىم تەرەڭدەتە تۇسەتىنىنە سەنىمىم مول.
ءححى عاسىر مادەني سەگمەنتتى ءىجو وسۋىندە قوماقتى پايىزدار اكەلەتىن ۇلتتىق ەكونوميكالاردىڭ ءسوزسىز ماڭىزدى قۇرامداسىنا اينالدىرادى.
بۇل تۋريزم، سونىڭ ىشىندە تاريحي-مادەني ەكولوگيالىق جانە مەديتسينالىق تۋريزم.
بۇل يننوۆاتسيالىق-يندۋستريالىق دامۋ مەن باسقارۋ جۇيەسى ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى.
بۇل ەكونوميكانىڭ كوڭىل كوتەرۋ، سپورت سەكتور جانە اقپاراتتىق ءونىم ءوندىرىسى.
سونىمەن بىرگە، مادەني-گۋمانيتارلىق ينتەگراتسيا ۇدەرىسىنىڭ قانداي دا ءبىر سەگمەنتتىڭ ۇستەمدىگىنەن ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى رۋحاني-مادەني الۋاندىلىقتى جويىپ جىبەرمەۋى دە ماڭىزدى.
مەن ءبىزدىڭ كەز كەلگەن ەلىمىزدە مادەنيەتتىڭ ۇلتتىق مازمۇنىنىڭ ەروزياسىنا جول بەرۋگە بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن.
سوندىقتان مۇشە مەملەكەتتەردىڭ مەكتەپتەرى مەن جوو-لارىندا ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ تاريحىمىزدى، ادەبيەتىمىزدى، مادەني مۇرالار مەن ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋدى ىنتالاندىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
بىزدە بولاشاقتا پايدا بولاتىن ەۋرازيالىق حابار تاراتۋ قۇرىلىمدارى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىسكە قاتىساتىن بارلىق ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىن پايدالانۋى ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
ول ءبىزدى جاقىنداتا تۇسەدى جانە سەنىمدى ارتتىرادى.
سونداي-اق، استانادا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋ كۇنىن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا كۇنى دەپ جاريالاۋدى ۇسىنامىن.
قىمباتتى دوستار!
ءححى عاسىردا ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا ءجۇرىپ وتۋگە تۋرا كەلەتىن ستراتەگيالىق جولعا قاتىستى مەنىڭ پايىمىم، بۇتىندەي العاندا وسىنداي.
مەن سىزدەرمەن – جاستارمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن عىلىمي ەليتامەن تاعى دا ءوز ويلارىمدى ءبولىسىپ وتىرمىن.
ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلعىسى – قاتىپ قالعان دوگمات ەمەس.
بىزگە ۋاقىتتىڭ كوپتەگەن كۇردەلى سىن-قاتەرلەرىمەن بەتپە-بەت كەلۋگە تۋرا كەلەدى.
ينتەگراتسيالىق تاڭداۋ – «سيقىرلى تاياقشا» ەمەس جانە تاڭعاجايىپتارعا كەپىلدىك بەرە المايدى.
تەك ۋاقىت قانا بارىنشا يلاندىرۋ دارىنىنا يە.
مەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا يدەياسىن جاريالاعاننان كەيىن وتكەن ەكى ونجىلدىق تاجىريبەسى ونى راستاي تۇسەدى.
مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىزدى ساتىسىنا دەگەن مەنىڭ كوزقاراستارىم مەن پايىمداۋلارىمنىڭ عىلىمي توپتار مەن جۇرتشىلىق اراسىندا قولداۋ تاباتىنىنا شىنايى ءۇمىت ارتامىن.
مەن ءححى عاسىردىڭ ۇلى، وركەندەگەن ەۋرازيا ءجۇز جىلدىعى بولاتىنىنا تەرەڭ سەنىمدىمىن.
نازارلارىڭىزعا راحمەت!
ءدارىس وقىلىپ بولعان سوڭ قازاقستان پرەزيدەنتىنە زالدان سۇراقتار قويىلدى. ەندى بىرەۋلەر ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا اۆتورىنا العىستارىن ايتتى.
العاشقى سۇراق عىلىم جايىندا بولدى. عالىمدار تاراپىنان قويىلعان «عىلىم سالاسىن دامىتۋدا قازىر قانداي باعىتتارعا ماڭىزدىلىق بەرگەن دۇرىس، قاي باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋ كەرەك» دەگەن ساۋالعا ەلباسى ءوزىنىڭ جوعارىدا وقىعان دارىسىنە قايتا ورالا وتىرىپ جاۋاپ بەردى. سونىمەن قاتار، بۇگىندە قازاقستاندا ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما جۇمىس ىستەپ جاتقانىن، ال وعان عىلىمنىڭ اسا ماڭىزدى اسەرى بار ەكەندىگىن ايتىپ ءوتتى. بۇگىندە زاۋىت سالۋ وڭاي، ال ونىڭ ءارى قاراي دامۋى ءۇشىن عىلىمي جەتىستىكتەردىڭ بولۋى شارت، دەگەن ەلباسى ەلىمىزدە عىلىمي جاڭالىقتارعا، عىلىمي جاڭاشىلدىقتارعا، يننوۆاتسياعا ماڭىز بەرىلىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ن.نازارباەۆ ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن ورتاق تابيعي رەسۋرستاردى بارىنشا وڭدەۋگە باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى. ياعني، شيكىزاتتى مۇمكىندىگىنشە، سوڭعى ونىمگە دەيىن وڭدەۋ – بۇگىنگى زاماننىڭ تالابى، دەدى ەلباسى. نانوتەحنولوگياعا باسىمدىق بەرىلىپ، روبوتتار جاساپ شىعارۋعا دەيىن بارىنشا زاماناۋي عىلىمعا بەيىمدەلۋگە ءتيىسپىز.
كەلەسى ءبىر سۇراق قويۋشى ەلباسىنىڭ دارىستە ايتىلعان ۇسىنىستارى ءوزىنىڭ دە ويىنان شىققانىن ايتا وتىرىپ، سونىڭ ءبىرى ينتەگراتسيا كۇنىن اتاپ ءوتۋدى جالعىز استانادا عانا ەمەس، بارلىق كەدەن وداعى ەلدەرىنىڭ استانالارىندا دا اتاپ وتسەك قالاي قارايسىز، دەگەن ساۋال جولدادى. ن.ءا.نازارباەۆ مۇنى ءبىراۋىزدان قۇپتايتىنىن ايتتى.
ستۋدەنتتەر تاراپىنان قويىلعان بىرقاتار سۇراقتار پرەزيدەنتتىڭ جەكە ومىرىنە قاتىستى بولدى. ونىڭ ىشىندە قاراپايىم مەتاللۋرگتەن بۇگىنگى بەدەلدى پرەزيدەنت دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلگەن ءومىر جولىنا دا قىزىعۋشىلىق تانىتىلىپ جاتتى. ەلباسىنىڭ تاعىلىمدى ءومىرىن ۇلگى تۇتقان جاس بۋىن قازاقستان باسشىسىنان اقىل-كەڭەس سۇرادى. ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىنىڭ قيىن كەزەڭدەرگە تاپ كەلگەن بالالىق شاعىنان سىر تارقاتا وتىرىپ، ومىردە كەز كەلگەن ادام شىدامدى، ەڭبەكقور بولسا، ءبارىن باعىندىراتىنىن باسا ايتتى. جاستاردى سابىرلى بولۋعا شاقىردى. كوشباسشىلاردىڭ ۇنەمى العى شەپتە ءجۇرۋ كەرەكتىگىن، ءاربىر ادام الدىنا ماقسات قويا ءبىلۋ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتتى.
سۇراق-جاۋاپ اياقتالعان سوڭ م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ۋنيۆەرسيتەتكە كەلگەنى ءۇشىن ءداستۇر بويىنشا ەستەلىك ديپلوم ۇسىندى.
سونىمەن، كەشە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ يدەياسى ەۋرازيالىقتىڭ ءىس جۇزىندەگى جاڭا كەزەڭىنىڭ باستاۋى بولعانى تاعى ءبىر مارتە دالەلدەندى. قازاقستان باسشىسىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تۋرالى ۇسىنىسى سوڭعى 20 جىل بەدەرىندە پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا حالىقارالىق-ساياسي تۇرعىدان جاڭاشا سەرپىن بەردى دەۋگە ابدەن نەگىز بار. ارينە، سوڭعى 20 جىل قازىرگى زامانعى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا بيىگىنە كوتەرىلۋدىڭ قيىن دا تابىستى جىلدارى بولدى. ال الداعى بولاشاق بۇدان دا جارقىن، كەمەلدى بولۋى ءتيىس. وعان ەلباسىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا جونىندەگى جاڭا ۇسىنىستارى جەتەكشى بولارى ءسوزسىز.
دينارا بىتىكوۆا،
«ەگەمەن قازاقستان» – ماسكەۋدەن.
سۋرەتتەردى تۇسىرگەندەر
س.بوندارەنكو، ب.وتارباەۆ.
"ەگەمەن قازاقستان" گازەتى
