Júmys kýni jana kelgen habarlama oqumen bastaldy. Basshynyng ózi jýrgizetin manyzdy jinalys bastalmaq. Onyng ne turaly, nelikten shúghyl ekeni aitylmaghan, biraq mindetti týrde kelu kerek ekeni turaly shaqyru. 

         Aptyghyp búl da jetti. Alyp ghimarattyng 5 myng adam syyatyn zalyna qosymsha oryndar qoyylypty. Tek búl jerde ghana emes, barlyq aimaqtar jiyndy tikeley tamashalau ýshin abyr-sabyrda. Tayly túyaghy qalmay shaqyrtylatyn múnday jiyndar erekshe bir bastama aitylar kezde ghana bolatyny búghan da ayan.

IYә, tabighatyna ýilespey túrsa da, sheneunik bolghan son, shikirening kerek. Qyzmetkerlerdi qoyshy, tipti, kórshing de, alystan tanityn tanysyng da ózinen ózi kishireyip, jalbaqtap, oryndy-orynsyz maqtap jatady. Keyde sonsha jalbaqtaytynday osylargha ne jaqsylyghym ótip edi? dep oilaghanymen, biraq ózining qyzmeti esine sap ete týskende qaytadan qoqilana qalady.

         Tynyshtyq. Bastaldy. Sózdi birden Basshynyng ózi bastady. Alghashynda qosymsha oryndyqtardyng da ýstinde arnayy audarma aspaptary túrghanyna kónil audarmaghan eken. Sóitse... Basshy býgingi jiyndy shet tilinde ótkizbek eken. Pa, shirkin, múnyng shet tilin biletini múnday jaqsy bolar ma?! Janyndyghalyr, qúlaqtaryna audarma aspabyn kiyip, týimeshelerin basa almay, әbigerlenip jatqanda búl jan-jaghyna manghazdana qarap qoyyp, basshy sózin úiyp tyndaugha kirisip ketti.

         «Biz damudyng danghyl jolyna týsken elmiz. Múny dostarymyz týgil, qastarymyz da moyyndady. Biz ekonomikany enserdik, ruhaniyatymyzdy, tarihymyzdy týgendedik. Ghylymda janalyq ashuda birinshilikke shyqtyq. Biraq biz qarap qalmaymyz. Biz әlemde joq tamasha janalyq ashpaqpyz. Ol ne boldy eken, dep barlyghynyz kýtip otyrghanynyz anyq. Sondyqtan, kóp sozbay birden býgingi jiynnyng janalyghyna kósheyin.

Aldaghy 20 jyldyqta «Mәngilik kóktem» jobasyn jýzege asyrmaqpyz. Búl degeniniz nou-hau. Tanghajayyp, sensasiya bolmaq. Býkil respublika aumaghy boyynsha jyl boyynsha 10-25 gradus aralyghynda temperatura saqtalynatyn bolady. Ol ýshin úlan-baytaq jerimizdi týgeldey jabyq etip shyghamyz. Jel-qúiyn, nóser jauyn, qar, suyq degen bizding elimizde bolmaydy. Jasandy aspan arqyly jylu jýielerin jýrgizemiz. Jastyqtyn, mәngilikting simvoly bolatyn jyl mezgili bizde ýzdiksiz bolady. Jyl on eki ay tamyljyghan kóktemdik tabighat bizding elimizding odan әri damuyna ýlken әser beredi. Turisterdi tartu ýshin de taptyrmas amal bolady...»

Ol ózi 1 saghatqa juyq bayandama jasady. Odan song basqarushy bar, atqarushy bar jer-kókke syighyzbay maqtay jóneldi.

Barlay qarap edi, aldynghy oryndyqtaghylardyng jýzinde tandanys ta, súrau da joq. Múnyng shekesi solqyldap, qúlaghy yzyndap әketip barady. Ekonomist retinde ketetin qyruar qarjynyng sifrlary kóz aldynan tizbektelip ótip jatyr. Onyng ornyna shyndyghynda әli toyyp tamaq ishpeytin, jarytyp kiyinbeytin ýisiz-kýisiz halyqqa nege jaghday jasamaymyz degen oilar qaraday basyp barady.

Sauda bólimin ústap túrghan búl túrmaq, kez-kelgen qarapayym esepshining ózining kózi de atyzday bolmay ma? Minbege atyp shyghyp qazirgi shyndyqty, naqty esepterdi aitqysy da kelip ketti. Biraq... Ózining kim ekeni esine týskennen pәpigi basylyp qaldy. Isi týskender múnyng kim ekenin jaqsy biledi. Biraq ózi kózge týse bergisi kelmeydi. Endi... biraz... neler bar ghoy... IYә, ol qazir kimde joq qoy deysin? Jiynda kóterilgen taqyryp búl ýshin mýlde týsiniksiz. Tipti múny qabyldau ýshin aqymaq bolu kerek shyghar. Biraq, jogharghy jaq ne aitsa sol. Kónedi de. Býirekten siraq shygharatynday kim edi búl... Aqyry oiyn túsap, tilin tistep otyryp qaldy.

«Ne bolsa da, jospar jasalyndy, jobagha qarsylyq joq. Endi ózgelerden búryn erekshe iydeyalar tauyp, kózge týsetin kez keldi. Myna aqyldy basty istetpesem bolmas, bir orynda óspey 5 jyl boyy otyrmyn» degen oimen jiynnan song da, júmysynda da, ýige kelgenge deyin «Mәngilik kóktem» sózin búdan búryn da  bir jerden estigenin oilaumen boldy. Shay ýstinde әieli:

– Júmys, júmys dep shapqylaghanyndy qoyyp bir uaq otbasyna da kónil bólsenshi. Osy jolghy demalysynda «Mәngilik kóktem» araldaryna baryp qydyryp qaytayyqshy. Mening ózing biletin qúrbym... – dey bergende,

– O, mening oiymdy oqyp qoyghanbysyn?  «Mәngilik kóktemnin» ýlgisin sodan qalyptaugha bolady ghoy. Tez tauyp kórsetshi – dep degbirsizdendi.

Ishtey, «eng aldymen ertennen júmysqa bara salysymen el basshysynyng jobasyna qatysty kóp oilanghanymnyn, tolghanghanymnyng dәleli retinde osy turaly sóz qozghap baryp óz jinalysymdy ashamyn. Keshegi alghan tapsyrmalardyng oryndalu ýlgisin jasaymyn. Ony týgeldey diskige jazyp bas kensege jiberemin» degedi de, óz-ózine riza bolyp myrs etti..

– Mine, qarashy qanday keremet kórinister.

– Esime endi týsti. Mәngilik kóktem araly – Teneriyfe emes pe?

– IYә.

Onyng jana iydeyalary birden joghary jaqqa jetti. Basshy әkimshiliginen shaqyrtu alysymen, sol jaqqa qústay úshty. Kanardaghy Mәngilik kóktem araldarynyng kóshirmesin jasau Basshygha da qatty únaghan. Mәngilik kóktemning simvoly Pinsoli asuli qúsynyng mýsinin kórnekti jerlerge ornatu, búl qústardy әkelip jersindirudi aitqanda Basshy toqta degendey qolyn kóterip: «Endi osynyng bas-kózi ózinsin. IYdeyang jetip artylady eken. Sendey isker jigitterdi tartuymyz kerek. «Mәngilik kóktem» jobasyn basqarushy bolasyn. Búl bizdin, bizding ghana emes ata-babalarymyzdyng armany bolatyn. Senimdi aqtaytynyna senemin» – dedi.

Júmysyn shymshyqtan aumaytyn, kishkene balanyng júdyryghynday ghana kókpenbek týstegi «mәngilik kóktem» belgisi Pinsoli asuli qúsynyng mýsinin qaptatyp tastaudan bastady. Onyng әser kýshi bolatyny sózsiz.

«Mәngilik kóktemning belgisine arnalghan ólen-jyrlar da tuynday bastaghanyna tyndarman qauym ózderiniz kuәsizder. Jasandy aspanymyzdyng ómirimizdi jenildetip, әleuetimizdi nyghaytyp, ómirimizdi úzartyp jatqany dýnie jýzining qyzyghushylyghyn tudyryp otyr. Jastyqtyn, súlulyqtyng belgisi kóktem ózgelerdi saghyndyratyn bolsa bizde ol – Mәngilik. Tamasha emes pe? Mәngilik kóktem» jobasyn tolyq ayaqtap shyqqan mezetten bastap biz býkil shyghynymyzdy turister esebinen ótey alamyz. Al endi myna qyzyq zertteulerge qúlaq týriniz – elimizdegi ghalymdar «Mәngilik kóktem» jobasyn jýzege asyrushy diyrektor úsynghan kóktem simvoly «Pinsoli asuli» qúsynyng týp otany bizding jerimiz ekenin zerttep bilipti. Endigi sózdi sol kisilerding óz auzynan estisek...» radionyng dausyn basty. Ózi jayly maqtau estigen jaghymdy bolghanymen, basqa bir nәrsege alandasa oilana almaytyn әdeti bar.

Ol kóligining jyldamdyghyn barynsha arttyra týsip, «Taghy qanday jana bastama kótersem eken. Mol qarjyny ózime qaray qúyatyn jipting úshyn qalay tarqatsam eken?» degen oilargha sýngip ketti.

«Mәngilik kóktem» qúrylyys auqymdy, jan-jaqty. Ári uaqytynan búryn oryndalyp jatty. Óitpegende she, elding býkil qarjysy osy baghytqa qúiylyp jatqan son. Basynda búl qalay bolady eken dep ózi de kýdik keltirgen edi. Onysy beker bolghan eken. Kim shataspaydy deysin? Al halyqtyng dәl búnday alysty oilaytyn basshylary túrghanda alandaularyna esh negiz joqtay kórindi.

Degenmen, jasandynyng aty jasandy ghoy. Jasandy aspan ózining astyndaghy býkil tirshilik iyelerin de jasandygha ainaldyryp jibergendey. Jaraydy, túrmys týzu bolsa oghan da kóner edik. Biraq eginge jer jyrtylyp dәn egilgenmen, ol jayqalyp jemis bermedi. Qys boyy jaughan qalyng qar, babymen erip jerding terengi qabattaryna deyin sinip ylghaldandyrushy edi. Jel men borannyng da óz qyzmeti bar eken ghoy. Jemis-jiydek tozandanbady, shóp jayqalyp óspedi. Jan-januar men ósimdik, jybyrlaghan jәndikterding de qansha týri klimat ózgerisine shyday almay basqa jaqtargha ketkeni ketti. Ketpegeni joyyldy. Qyruar qarjymen «Mәngilik kóktem» araldarynan әkelingen jan-januar, aghashtar men shópter de jersinbedi.

Býkil tútynatyn tauar shetelden  әkelinetin boldy. Bar óndiris toqtady. Qymbatshylyqtan búrynghydan da jýdeu tirshilik oryn aldy. «Mәngilik kóktem» halyqty mәngirtip, ashqúrsaq, baspanasyz, shetelden kelgenderge alaqan jayyp qana otyratyn, kýni ýshin shet tilde sóileytin tobyrgha ainaldyryp bara jatqanyn «aytatyndar» da shygha bastapty. Basshy ózine búl aqpar jetkende tekserudi tapsyrdy. Búlardyng toby búryn berip kelgen jalghan aqparattarynan endi kelip ainysa, tayaqtyng eki úshy da ózderine tiyetindikten, «aytqyshtardyn» sózderin jalghan etip, el arasyna irtki salushylardy qatang jazalau kerektigin aityp baqty. Amaldyng joqtyghynan...

***

Býgin 20 jyl búryn bastalghan auqymdy jobany iygerilgendigi turaly esep jiyny bolmaq. Búl joly oryndyqtarda audarmany tyndaugha arnalghan aspaptar joq. Óitkeni,  aradaghy jiyrma jylda sheneunikter tegis shet tilinde sóilesetin edi. «Mәngilik kóktem» jobasynyng әlemdegi birden-bir tanghajayyp bolghandyghy turaly sózderin Basshynyng ózi bayanday bastaghan edi. Kenet joyqyn bir gýril estildi de, ile-shala ghimarattyng tóbesi opyrylyp qúlady. Ayghay-shu, birin-biri iytermeley qashqan qalyng nópir. Kýnnen bólingen alyp meteorit «Mәngilik kóktem» jasap túrghan jasandy aspannyng da, zәulim ghimarattardyng da byt-shytyn shyghardy. Búl «mәngilik» úghymynyng búl dýniyege tiyesili emes ekendigin úghyndyrghan belgi edi...

***

Ózi siyaqtylardy jogharylatqan, olargha maqtau sózderi men qúrmetin arnaghan, erekshe aqyl iyesi sanap, qara júmystyng qanday týrin bolsa da isteytin, sonda da toyynyp tamaq ishpeytin qarapayym adamdar ózgeden emes, tura búdan «mәngilikterdin» esebin alatynday otyrghan oryndyghynyng astyna kirip, býrise týsti... 

Abai.kz