جۇمىس كۇنى جاڭا كەلگەن حابارلاما وقۋمەن باستالدى. باسشىنىڭ ءوزى جۇرگىزەتىن ماڭىزدى جينالىس باستالماق. ونىڭ نە تۋرالى، نەلىكتەن شۇعىل ەكەنى ايتىلماعان، بىراق مىندەتتى تۇردە كەلۋ كەرەك ەكەنى تۋرالى شاقىرۋ. 

         اپتىعىپ بۇل دا جەتتى. الىپ عيماراتتىڭ 5 مىڭ ادام سىياتىن زالىنا قوسىمشا ورىندار قويىلىپتى. تەك بۇل جەردە عانا ەمەس، بارلىق ايماقتار جيىندى تىكەلەي تاماشالاۋ ءۇشىن ابىر-سابىردا. تايلى تۇياعى قالماي شاقىرتىلاتىن مۇنداي جيىندار ەرەكشە ءبىر باستاما ايتىلار كەزدە عانا بولاتىنى بۇعان دا ايان.

ءيا، تابيعاتىڭا ۇيلەسپەي تۇرسا دا، شەنەۋنىك بولعان سوڭ، شىكىرەيۋىڭ كەرەك. قىزمەتكەرلەردى قويشى، ءتىپتى، كورشىڭ دە، الىستان تانيتىن تانىسىڭ دا وزىنەن ءوزى كىشىرەيىپ، جالباقتاپ، ورىندى-ورىنسىز ماقتاپ جاتادى. كەيدە سونشا جالباقتايتىنداي وسىلارعا نە جاقسىلىعىم ءوتىپ ەدى؟ دەپ ويلاعانىمەن، بىراق ءوزىنىڭ قىزمەتى ەسىنە ساپ ەتە تۇسكەندە قايتادان قوقيلانا قالادى.

         تىنىشتىق. باستالدى. ءسوزدى بىردەن باسشىنىڭ ءوزى باستادى. العاشىندا قوسىمشا ورىندىقتاردىڭ دا ۇستىندە ارنايى اۋدارما اسپاپتارى تۇرعانىنا كوڭىل اۋدارماعان ەكەن. سويتسە... باسشى بۇگىنگى جيىندى شەت تىلىندە وتكىزبەك ەكەن. پا، شىركىن، مۇنىڭ شەت ءتىلىن بىلەتىنى مۇنداي جاقسى بولار ما؟! جانىندىعالىر، قۇلاقتارىنا اۋدارما اسپابىن كيىپ، تۇيمەشەلەرىن باسا الماي، ابىگەرلەنىپ جاتقاندا بۇل جان-جاعىنا ماڭعازدانا قاراپ قويىپ، باسشى ءسوزىن ۇيىپ تىڭداۋعا كىرىسىپ كەتتى.

         ء«بىز دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەن ەلمىز. مۇنى دوستارىمىز تۇگىل، قاستارىمىز دا مويىندادى. ءبىز ەكونوميكانى ەڭسەردىك، رۋحانياتىمىزدى، تاريحىمىزدى تۇگەندەدىك. عىلىمدا جاڭالىق اشۋدا بىرىنشىلىككە شىقتىق. بىراق ءبىز قاراپ قالمايمىز. ءبىز الەمدە جوق تاماشا جاڭالىق اشپاقپىز. ول نە بولدى ەكەن، دەپ بارلىعىڭىز كۇتىپ وتىرعانىڭىز انىق. سوندىقتان، كوپ سوزباي بىردەن بۇگىنگى جيىننىڭ جاڭالىعىنا كوشەيىن.

الداعى 20 جىلدىقتا «ماڭگىلىك كوكتەم» جوباسىن جۇزەگە اسىرماقپىز. بۇل دەگەنىڭىز نوۋ-حاۋ. تاڭعاجايىپ، سەنساتسيا بولماق. بۇكىل رەسپۋبليكا اۋماعى بويىنشا جىل بويىنشا 10-25 گرادۋس ارالىعىندا تەمپەراتۋرا ساقتالىناتىن بولادى. ول ءۇشىن ۇلان-بايتاق جەرىمىزدى تۇگەلدەي جابىق ەتىپ شىعامىز. جەل-قۇيىن، نوسەر جاۋىن، قار، سۋىق دەگەن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولمايدى. جاساندى اسپان ارقىلى جىلۋ جۇيەلەرىن جۇرگىزەمىز. جاستىقتىڭ، ماڭگىلىكتىڭ سيمۆولى بولاتىن جىل مەزگىلى بىزدە ۇزدىكسىز بولادى. جىل ون ەكى اي تامىلجىعان كوكتەمدىك تابيعات ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋىنا ۇلكەن اسەر بەرەدى. تۋريستەردى تارتۋ ءۇشىن دە تاپتىرماس امال بولادى...»

ول ءوزى 1 ساعاتقا جۋىق بايانداما جاسادى. ودان سوڭ باسقارۋشى بار، اتقارۋشى بار جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاي جونەلدى.

بارلاي قاراپ ەدى، الدىڭعى ورىندىقتاعىلاردىڭ جۇزىندە تاڭدانىس تا، سۇراۋ دا جوق. مۇنىڭ شەكەسى سولقىلداپ، قۇلاعى ىزىڭداپ اكەتىپ بارادى. ەكونوميست رەتىندە كەتەتىن قىرۋار قارجىنىڭ تسيفرلارى كوز الدىنان تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتىر. ونىڭ ورنىنا شىندىعىندا ءالى تويىپ تاماق ىشپەيتىن، جارىتىپ كيىنبەيتىن ءۇيسىز-كۇيسىز حالىققا نەگە جاعداي جاسامايمىز دەگەن ويلار قاراداي باسىپ بارادى.

ساۋدا ءبولىمىن ۇستاپ تۇرعان بۇل تۇرماق، كەز-كەلگەن قاراپايىم ەسەپشىنىڭ ءوزىنىڭ كوزى دە اتىزداي بولماي ما؟ مىنبەگە اتىپ شىعىپ قازىرگى شىندىقتى، ناقتى ەسەپتەردى ايتقىسى دا كەلىپ كەتتى. بىراق... ءوزىنىڭ كىم ەكەنى ەسىنە تۇسكەننەن پاپىگى باسىلىپ قالدى. ءىسى تۇسكەندەر مۇنىڭ كىم ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بىراق ءوزى كوزگە تۇسە بەرگىسى كەلمەيدى. ەندى... ءبىراز... نەلەر بار عوي... ءيا، ول قازىر كىمدە جوق قوي دەيسىڭ؟ جيىندا كوتەرىلگەن تاقىرىپ بۇل ءۇشىن مۇلدە تۇسىنىكسىز. ءتىپتى مۇنى قابىلداۋ ءۇشىن اقىماق بولۋ كەرەك شىعار. بىراق، جوعارعى جاق نە ايتسا سول. كونەدى دە. بۇيرەكتەن سيراق شىعاراتىنداي كىم ەدى بۇل... اقىرى ويىن تۇساپ، ءتىلىن تىستەپ وتىرىپ قالدى.

«نە بولسا دا، جوسپار جاسالىندى، جوباعا قارسىلىق جوق. ەندى وزگەلەردەن بۇرىن ەرەكشە يدەيالار تاۋىپ، كوزگە تۇسەتىن كەز كەلدى. مىنا اقىلدى باستى ىستەتپەسەم بولماس، ءبىر ورىندا وسپەي 5 جىل بويى وتىرمىن» دەگەن ويمەن جيىننان سوڭ دا، جۇمىسىندا دا، ۇيگە كەلگەنگە دەيىن «ماڭگىلىك كوكتەم» ءسوزىن بۇدان بۇرىن دا  ءبىر جەردەن ەستىگەنىن ويلاۋمەن بولدى. شاي ۇستىندە ايەلى:

– جۇمىس، جۇمىس دەپ شاپقىلاعانىڭدى قويىپ ءبىر ۋاق وتباسىڭا دا كوڭىل بولسەڭشى. وسى جولعى دەمالىسىڭدا «ماڭگىلىك كوكتەم» ارالدارىنا بارىپ قىدىرىپ قايتايىقشى. مەنىڭ ءوزىڭ بىلەتىن قۇربىم... – دەي بەرگەندە،

– و، مەنىڭ ويىمدى وقىپ قويعانبىسىڭ؟  «ماڭگىلىك كوكتەمنىڭ» ۇلگىسىن سودان قالىپتاۋعا بولادى عوي. تەز تاۋىپ كورسەتشى – دەپ دەگبىرسىزدەندى.

ىشتەي، «ەڭ الدىمەن ەرتەڭنەن جۇمىسقا بارا سالىسىمەن ەل باسشىسىنىڭ جوباسىنا قاتىستى كوپ ويلانعانىمنىڭ، تولعانعانىمنىڭ دالەلى رەتىندە وسى تۋرالى ءسوز قوزعاپ بارىپ ءوز جينالىسىمدى اشامىن. كەشەگى العان تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋ ۇلگىسىن جاسايمىن. ونى تۇگەلدەي ديسكىگە جازىپ باس كەڭسەگە جىبەرەمىن» دەگەدى دە، ءوز-وزىنە ريزا بولىپ مىرس ەتتى..

– مىنە، قاراشى قانداي كەرەمەت كورىنىستەر.

– ەسىمە ەندى ءتۇستى. ماڭگىلىك كوكتەم ارالى – تەنەريفە ەمەس پە؟

– ءيا.

ونىڭ جاڭا يدەيالارى بىردەن جوعارى جاققا جەتتى. باسشى اكىمشىلىگىنەن شاقىرتۋ الىسىمەن، سول جاققا قۇستاي ۇشتى. كانارداعى ماڭگىلىك كوكتەم ارالدارىنىڭ كوشىرمەسىن جاساۋ باسشىعا دا قاتتى ۇناعان. ماڭگىلىك كوكتەمنىڭ سيمۆولى پينسول اسۋل قۇسىنىڭ ءمۇسىنىن كورنەكتى جەرلەرگە ورناتۋ، بۇل قۇستاردى اكەلىپ جەرسىندىرۋدى ايتقاندا باسشى توقتا دەگەندەي قولىن كوتەرىپ: «ەندى وسىنىڭ باس-كوزى ءوزىڭسىڭ. يدەياڭ جەتىپ ارتىلادى ەكەن. سەندەي ىسكەر جىگىتتەردى تارتۋىمىز كەرەك. «ماڭگىلىك كوكتەم» جوباسىن باسقارۋشى بولاسىڭ. بۇل ءبىزدىڭ، ءبىزدىڭ عانا ەمەس اتا-بابالارىمىزدىڭ ارمانى بولاتىن. سەنىمدى اقتايتىنىڭا سەنەمىن» – دەدى.

جۇمىسىن شىمشىقتان اۋمايتىن، كىشكەنە بالانىڭ جۇدىرىعىنداي عانا كوكپەڭبەك تۇستەگى «ماڭگىلىك كوكتەم» بەلگىسى پينسول اسۋل قۇسىنىڭ ءمۇسىنىن قاپتاتىپ تاستاۋدان باستادى. ونىڭ اسەر كۇشى بولاتىنى ءسوزسىز.

«ماڭگىلىك كوكتەمنىڭ بەلگىسىنە ارنالعان ولەڭ-جىرلار دا تۋىنداي باستاعانىنا تىڭدارمان قاۋىم وزدەرىڭىز كۋاسىزدەر. جاساندى اسپانىمىزدىڭ ءومىرىمىزدى جەڭىلدەتىپ، الەۋەتىمىزدى نىعايتىپ، ءومىرىمىزدى ۇزارتىپ جاتقانى دۇنيە ءجۇزىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. جاستىقتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى كوكتەم وزگەلەردى ساعىندىراتىن بولسا بىزدە ول – ماڭگىلىك. تاماشا ەمەس پە؟ ماڭگىلىك كوكتەم» جوباسىن تولىق اياقتاپ شىققان مەزەتتەن باستاپ ءبىز بۇكىل شىعىنىمىزدى تۋريستەر ەسەبىنەن وتەي الامىز. ال ەندى مىنا قىزىق زەرتتەۋلەرگە قۇلاق ءتۇرىڭىز – ەلىمىزدەگى عالىمدار «ماڭگىلىك كوكتەم» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋشى ديرەكتور ۇسىنعان كوكتەم سيمۆولى «پينسول اسۋل» قۇسىنىڭ ءتۇپ وتانى ءبىزدىڭ جەرىمىز ەكەنىن زەرتتەپ ءبىلىپتى. ەندىگى ءسوزدى سول كىسىلەردىڭ ءوز اۋزىنان ەستىسەك...» راديونىڭ داۋسىن باستى. ءوزى جايلى ماقتاۋ ەستىگەن جاعىمدى بولعانىمەن، باسقا ءبىر نارسەگە الاڭداسا ويلانا المايتىن ادەتى بار.

ول كولىگىنىڭ جىلدامدىعىن بارىنشا ارتتىرا ءتۇسىپ، «تاعى قانداي جاڭا باستاما كوتەرسەم ەكەن. مول قارجىنى وزىمە قاراي قۇياتىن ءجىپتىڭ ۇشىن قالاي تارقاتسام ەكەن؟» دەگەن ويلارعا سۇڭگىپ كەتتى.

«ماڭگىلىك كوكتەم» قۇرىلىىس اۋقىمدى، جان-جاقتى. ءارى ۋاقىتىنان بۇرىن ورىندالىپ جاتتى. ويتپەگەندە شە، ەلدىڭ بۇكىل قارجىسى وسى باعىتقا قۇيىلىپ جاتقان سوڭ. باسىندا بۇل قالاي بولادى ەكەن دەپ ءوزى دە كۇدىك كەلتىرگەن ەدى. ونىسى بەكەر بولعان ەكەن. كىم شاتاسپايدى دەيسىڭ؟ ال حالىقتىڭ ءدال بۇنداي الىستى ويلايتىن باسشىلارى تۇرعاندا الاڭداۋلارىنا ەش نەگىز جوقتاي كورىندى.

دەگەنمەن، جاساندىنىڭ اتى جاساندى عوي. جاساندى اسپان ءوزىنىڭ استىنداعى بۇكىل تىرشىلىك يەلەرىن دە جاساندىعا اينالدىرىپ جىبەرگەندەي. جارايدى، تۇرمىس ءتۇزۋ بولسا وعان دا كونەر ەدىك. بىراق ەگىنگە جەر جىرتىلىپ ءدان ەگىلگەنمەن، ول جايقالىپ جەمىس بەرمەدى. قىس بويى جاۋعان قالىڭ قار، بابىمەن ەرىپ جەردىڭ تەرەڭگى قاباتتارىنا دەيىن ءسىڭىپ ىلعالداندىرۋشى ەدى. جەل مەن بوراننىڭ دا ءوز قىزمەتى بار ەكەن عوي. جەمىس-جيدەك توزاڭدانبادى، ءشوپ جايقالىپ وسپەدى. جان-جانۋار مەن وسىمدىك، جىبىرلاعان جاندىكتەردىڭ دە قانشا ءتۇرى كليمات وزگەرىسىنە شىداي الماي باسقا جاقتارعا كەتكەنى كەتتى. كەتپەگەنى جويىلدى. قىرۋار قارجىمەن «ماڭگىلىك كوكتەم» ارالدارىنان اكەلىنگەن جان-جانۋار، اعاشتار مەن شوپتەر دە جەرسىنبەدى.

بۇكىل تۇتىناتىن تاۋار شەتەلدەن  اكەلىنەتىن بولدى. بار ءوندىرىس توقتادى. قىمباتشىلىقتان بۇرىنعىدان دا جۇدەۋ تىرشىلىك ورىن الدى. «ماڭگىلىك كوكتەم» حالىقتى ماڭگىرتىپ، اشقۇرساق، باسپاناسىز، شەتەلدەن كەلگەندەرگە الاقان جايىپ قانا وتىراتىن، كۇنى ءۇشىن شەت تىلدە سويلەيتىن توبىرعا اينالدىرىپ بارا جاتقانىن «ايتاتىندار» دا شىعا باستاپتى. باسشى وزىنە بۇل اقپار جەتكەندە تەكسەرۋدى تاپسىردى. بۇلاردىڭ توبى بۇرىن بەرىپ كەلگەن جالعان اقپاراتتارىنان ەندى كەلىپ اينىسا، تاياقتىڭ ەكى ۇشى دا وزدەرىنە تيەتىندىكتەن، «ايتقىشتاردىڭ» سوزدەرىن جالعان ەتىپ، ەل اراسىنا ىرتكى سالۋشىلاردى قاتاڭ جازالاۋ كەرەكتىگىن ايتىپ باقتى. امالدىڭ جوقتىعىنان...

***

بۇگىن 20 جىل بۇرىن باستالعان اۋقىمدى جوبانى يگەرىلگەندىگى تۋرالى ەسەپ جيىنى بولماق. بۇل جولى ورىندىقتاردا اۋدارمانى تىڭداۋعا ارنالعان اسپاپتار جوق. ويتكەنى،  اراداعى جيىرما جىلدا شەنەۋنىكتەر تەگىس شەت تىلىندە سويلەسەتىن ەدى. «ماڭگىلىك كوكتەم» جوباسىنىڭ الەمدەگى بىردەن-ءبىر تاڭعاجايىپ بولعاندىعى تۋرالى سوزدەرىن باسشىنىڭ ءوزى بايانداي باستاعان ەدى. كەنەت جويقىن ءبىر گۇرىل ەستىلدى دە، ىلە-شالا عيماراتتىڭ توبەسى وپىرىلىپ قۇلادى. ايعاي-شۋ، ءبىرىن-ءبىرى يتەرمەلەي قاشقان قالىڭ ءنوپىر. كۇننەن بولىنگەن الىپ مەتەوريت «ماڭگىلىك كوكتەم» جاساپ تۇرعان جاساندى اسپاننىڭ دا، ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ دا بىت-شىتىن شىعاردى. بۇل «ماڭگىلىك» ۇعىمىنىڭ بۇل دۇنيەگە تيەسىلى ەمەس ەكەندىگىن ۇعىندىرعان بەلگى ەدى...

***

ءوزى سياقتىلاردى جوعارىلاتقان، ولارعا ماقتاۋ سوزدەرى مەن قۇرمەتىن ارناعان، ەرەكشە اقىل يەسى ساناپ، قارا جۇمىستىڭ قانداي ءتۇرىن بولسا دا ىستەيتىن، سوندا دا تويىنىپ تاماق ىشپەيتىن قاراپايىم ادامدار وزگەدەن ەمەس، تۋرا بۇدان «ماڭگىلىكتەردىڭ» ەسەبىن الاتىنداي وتىرعان ورىندىعىنىڭ استىنا كىرىپ، بۇرىسە ءتۇستى... 

Abai.kz