Serjant pen soldat, jas әdebiyetshi jәne madaqtama

Ángime әdebiyetke jana kelip jatqan jastar turaly.

Ana jyldary, Kenes odaghy әli tarqamay túrghanda Otan aldyndaghy әskery boryshymdy Vengriyada óteuge tura kelgen.

Jauynger formasyn kiygen alghashqy kýnder. Serjanttar bir top «jastardy», on shaqty últtan qúralghan bizdi, tang demeydi, kesh demeydi, kýnning kózi qyrauda turnikke asyldyryp qoyady. Múzday temir alaqanyndy qaryp bara jatsa da týsuge qaqyng joq. Áskery dayyndyqta kýn sayyn sәl de bolsa algha jyljugha tiyissin. Sonday azapty sәtte qasymyzdan rota komandiyri Prokofiev jay basyp ótip bara jatady. Biz jalynyshty kózben «mynalary jauyzdyq qoy, bizdi arashalap alsanshy» degendey oidy jetkizuge tyrysamyz. Biraq kapitanymyz týkti bayqamaghanday asyqpay óte shyghady. «It eken ghoy» dep ishimizden sybap jylarman biz qalamyz.

Bir kýni sol kisige Aughan soghysynda kórsetken elrigi ýshin «Qyzyl júldyz» ordenin tapsyru rәsimi boldy. Orden tapsyrushy jogharghy shendi ofiyserler gruppa shtabynan arnayy keldi. Sony kezdesuge úlasty. «IYt» komandiyrimiz bir ózi eski «T-34» tankimen bir batalion әskerding dúshpandardyng qorshauynan shyghuyna múryndyq bolghan qaharman ekenin bildik. Sonda komandiyrimiz óz basynan ótken mynaday bir oqighany aityp berdi:

-  Men jas jauyngerlerdi jaqsy týsinemin. Olar meni qatygez dep oilaydy. Biraq búlay bolmasqa mening de qaqym joq.

Aughan barlaushylar vzvodyn basqaryp jýrgenimde bir top «jastar» qaramaghyma týsti. Biri mәskeulik, ziyaly otbasynda ósken aqsausaq bala ekeni kórinip túr. Ony bir serjantqa shynda, qolyna al dep arnayy tabystadym. Serjan janyn qinap jiberse kerek, bir kýni jas jauynger onyng ýstinen shaghym aityp keldi. Men serjanttan әlgi aqsausaqty búdan әri qinau bermeudi ótindim.

Barlaushy komandir barlaugha bararda otryadyn ózi kәmil senetin  jauyngerlerden jasaqtaugha qúqyly. Bólimshelerimiz qanshama ret әskery barlau tapsyrmalaryna shyghyp jatty, biraq sonyng birine de janaghy jas jauynger tartylmady. Óitkeni, oghan eshkim senbeytin. Árdayym kazarmada, ózimen-ózi jýredi de qoyady.

Qazasyz soghys, erliksiz shayqas joq, ot pen oqtyng ortasynda jýrgen qúrdastarynyng kózine týrtki bolghysy kelmedi me, әlde namysy oyandy ma, janaghy soldat bir kýni jattyghudy ózi bastady. Kelesi bir tapsyrma ýstinde búl joryqqa ózi de barghysy keletinin aityp súrandy. Men sheshimdi serjant qabyldaytynyn bildirdim. Serjant ony óz otryadyna aldy. Keyin bildik, sol otryad tauda dúshpandardyng tosqauylyna úshyrap, serjant qatty jaralanypty. Tónirek týgel tau-tas, alyp ketuge tik úshaq qonatynday mýmkin jer joq, jaraly serjantty etekke týsiruge tura kelgen. Sonda janaghy soldat sol bayaghy ózi ýstinen shaghym aitatyn serjantyn óz arqalap jýgiripti. Qansyrap qalghan serjant jauyngeri quat kórsetpegende ajaldyng tyrnaghyna shyrmalghanday eken. Mine, mening senderge qatal bolghym keletini de osynday sebepten. Eger men ayaushylyq tanytsam, әlsizdik kórsetsem, sizder de әlsiz bolyp shyghasyzdar. Al naghyz soghys jaghdayynda ózge týgili ózi alyp jýre almaytyn jauyngerding barynan joghy jaqsy. Býgin qinalsanyzdar, qinala otyryp shyndalasyzdar. Sonda ghana syn sәtte ózdering ýshin de, ózgeler ýshin de jauap bere alatyn bolasyndar.

Biz komandir qataldyghynyng syryn osy әngimeden keyin týsindik. Týsingenimizden bolar, Qúdaygha shýkir, qatarymyzda nashar jauynger bolghan joq.

Búl әngimening jas әdebiyetshilerge ne qatysy bar?

Qatysy mynada. Biz әdebiyetke endi-endi kelip jatqan jastardy maqtaugha, tipti madaqtaugha daghdylanyp bara jatqandaymyz. Býgingi poeziya ósip ketti dep auyz toltyra aitamyz, biraq, qalay óskeni taratyp aityp jatqanymyz jәne shamaly. Esesine әdebiyetti en jaylau qylugha yntyq borkemik jastar qaptauly. Asyly, ondy-soldy ýlestire beretindey emes, jastargha «avans» beruding de belgili bir shegi boluy kerek-ti.

Mine, kezekti bir jas talapker. Biletini tek Múqaghaly ghana. Onda da daqpyrty. Múqaghaly audarghan Dantening «Qúdiretti komediyasyn» (Antika men orta ghasyrlardyng ensiklopediyasy ispetti) bilgisi de kelmeydi. Sanasynyng bir búryshynda Qúday bergen talant bolsa, eshkimdi oqymay-aq, aituly aqyn bolamyn ghoy degen senimi de joq emes. Aytysa ketse, «Esenin de eshtene oqymaghan» deydi ol. «Bibliya men «Óli jandardy» paraqtap jatqa biletin, qaysybir ghylym kandidattarymyz da jaza almaytyn «Mariam bastaularyn» dýniyege әkelgen Esenindi oilanbay-aq, óz dengeyine týsire salady. Oipyr-ay deysin. Áne, sol talapkerdi endigi bir әdeby jiynda  qaysybir belgili aqyn-jazushy kópirte maqtap túrady. Sosyn «Býgingi poeziyamyz ósip ketken» dep keletin әbden jattauryn jegi bolghan týiindi taghy da qaytalaydy. Búny janaghy talapkerge qaratyp aitady.

Ghajap! Osy biz jastarymyzdy bolashaqqa tartar tamyryna balta shauyp jatqan joqpyz ba? Múqaghalidan bastau ap, Júmekennen túshynbaghan, Tólegennen shól basyp, Qadyrmen qorlanbaghan, sosyn Túmanbaydyng túmasyna yntyqpaghan, Júmataymen uanyp, Kenshilikpen oigha batpaghan talapkerding týbi jaryp shyghuy neghaybyl-au! Neghaybyl emes, jaryp shyqpaydy ol. Al, biz maqtaymyz kelip.

Ádebiyet te maydan. Shashy da, saqaly da buryl qatal komandir – qalamger әkeyler. Sizder әdebiyetting әskery tapsyrmasyn oryndaugha  ózderinizben birge jastardan kimderdi senim artyp qatarlarynyzgha alar edinizder? Sizdi, siz ghúmyrynyzdy tikken qazaq әdebiyetin, sizding óziniz de janynyz alqymgha tayanghanday sәt bolsa, ruhany soghystyng qan dalasynan aman alyp shygha alatyn jastar bar ma?

Osy jaghyna da bir sәt nazar audarsanyzdar eken.

«Dayyndyq qalay, talapker?» deytin qatal saualdy ortagha tastaytyn uaqyt jetken sekildi.

Ras emes pe?..

«Qazaq әdebiyeti» gazeti

30.04.2004