1988 jyly mektepte oqyp jýrgen kezimde әkem Kenes: «Janar Ayjanova degen jas qyz qazaqtyng qara dombyrasymen sahnagha shyghyp, qúiqyljytyp Shәkәrim Qúdayberdiúlynyng «Anadan alghash tughanda» dep atalatyn әnin salghanda,  kórermender úiyp tyndady, rizashylyghyn bildirip gýl syilady» dep maqtaghany әli kýnge esimde.

   Arada 26 jyl ótipti. Marqúm әkem maqtaghan Janar Ayjanova Aygýl Imanbaevamen birigip «KTK» telearnasynan «Toy Bast star» degen baghdarlamany jýrgizip jýr.

15 nauryz  kýni keshqúrym telearnany qosqanym sol edi, әlgi baghdarlama jýrip jatyr eken. Sahnagha bir jigit әn aityp shyqty, artynan eki qyz kelip basynan bir tabaq borshty qúiyp jiberdi, artynan bir qyz kelip basynan eki litr «kolany» asyqpay qúidy. Jigit eshqanday qarsylyq kórsetpey, odan beter tamaqtyng ýstine sekirip biylep, ólenin jalghastyra berdi.  Odan keyin sayqymazaqtyng kiyiminde bir jigit shyghyp, óleng aityp túrghan jigitting betine qolyndaghy tortyn jaqty. Qyzyl sary boyaudy qúidy, qústyng jýnin ýstine tókti. Zalda otyrghan paryqsyz kórermenmen qosyla Janar men Aygýl betterin basyp, әbden kýldi kýldi. «Kola» qúighan qyz әn salghan jigitke «alghys hat» tapsyrdy.

  Aygýl men Janar jigitke «Bәrekeldi, jaraysyn, naghyz jigit ekensin» dep aityp jatty. Búl ne toyynghandyq pa, әlde azghyndaghandyq pa? Qalay týsinuge bolady? Tamaqtyng ýstine by biylep, óleng aitu әlemning birde bir elinde joq. 1931-32 jyldary asharshylyqtan 4 million qazaq qynaday qyrylyp edi... Al biz astyng ýstinde asyr salyp biylep jýrmiz.

     Býgingi qazaq telearnalaryn bet-auzyn qisandatqan jәrkelesh әzilkeshter, kýlmeytin nәrsege kýldiremin dep ózi de әure bolatyn, júrtty da әurege salatyn sayqymazaqtar basyp aldy. «Janalyqtardan» kóretinimiz qyz zorlau, sәby óltiru, kólik apaty, adam tonau. Osynyng bәri qazaqty oisyz, týiiksiz, jabayy, azghyn últqa ainaldyru ýshin әdeyi jasalyp otyr ma degen de oigha ketetin boldyq. Álgindey baghdarlamagha qatysushy jigitter men qyzdar da ónkey ózimizding qarakózder. Osy baghdarlamany elimizding milliondaghan jastary kórdi, olar kimderdi ýlgi tútyp, kimderge qarap ósetini týsiniksiz. Baghdarlamagha qatysushylar men keyipkerlerding bәri derlik ata-ananyng tәrbiyesin kórmegen, ústazdyng aldynda bolmaghanday әserde bolasyn. Birese oryssha, birese qazaqsha sóileydi. Sahnadaghy mәdeniyet, inabat  degennen júrday. Ne bolsa soghan qol  shapalaqtap, betaldy yrjalaqtay beredi,  shetinen oisyz jastar, tipti mәz-mәiram. Qazir býkil qazaq osynday arzanqol әjuagha mәz bolatyn últqa ainalyp bara jatqan siyaqty. Ádebi, mәdeny talghamnan júrday bop barady.

    Osynday «Shoulardy» oilap tauyp jýrgen baghdarlamashylardyng maqsaty -  qazaq halqyn topas, dýbәrә, nadan,  mәdeniyetten júrday etip kórsetu siyaqty. Búlar býginde kózi ashyq, kónili oyau  qazaqtyng ar-namysyn taptap, narazylyghyn tudyryp otyr. 2013 jyldyng qarasha aiynyng 23 júldyzynda ótken qúryltayda Dulat Isabekov aghamyz «qazaqty azghyndatu ýshin qúpiya instituttar óte jaqsy júmys istep jatyr» dep edi, biraq eshkim oghan qúlaq aspady. Mynau solardyng jymysqy sayasaty sekildi.

   Ótkende qazaqtyng kiyeli últtyq tamaghy — etine tiyisip, «Beshbarmaq shou» dep bir býldirip edi, endi «Toy best star» - atynyng ózinen shoshyp edik.

    Eger telearnalarda beriletin habar-oshar, әrtýrli kórsetilimderdi iriktep, súryptap otyrudy qolgha almasa, qazaq ózin-ózi óz telearnalary arqyly-aq qúrtatyny sózsiz. Jәne telearna basshylaryn tezdetip ana tilin, ata-baba dәstýrin, últtyq ruhty birinshi oryngha qoyatyn adamdardan taghayyndaytyn kýn tudy.

Júmamúrat  Shәmshi

tariyh  ghylymdarynyn  kandidaty

Abai.kz