Halyqtyng kóp boluy, kóp bolghanda da milliardqa jetui ýlken qasiret. IYә, maldyn, ózge de jabayy hayuannyng kóp boluynan adam sanynyng kóp boluy eng qaterli qorqynysh.  Sebebi, adam shekten tys kóbeygen jerde sanaly da órkeniyetti әreket emes, jabayy hayuannan da tómen tobyrlyq, jirkenishti, lat tirlikter jasalady. Óitkeni, olar «men adammyn, mening ortam adamzat qoghamy» degen týsinikti úmytyp ketken. Olardyng bar oiy tiri qalu ýshin jantalas, qu qúlqyny ýshin ómir sýru.

IYә, bizding negizgi maqsatymyz giganttyq dәrejedegi tobyrlyq ortanyng psihologiyasy men ómir sýru formulasyn zertteu emes. Solar jasaghan birer әreketting saldaryn aitu arqyly ózimizding kim ekenimizdi jәne kim bolu kerektigimiz jayly ózimizshe oy bildiru.

Ótkende internetten qytaylardyng qolda baqqan itterdi jappay qinap, basynan toqpaqtap, qylqyndyryp óltirip jatqan kórinisine tap boldyq. Sosyn shala jansar itterding qyzyl shaqasyn shygharyp, terisin sypyrghan beynesi, ary qaray tau bolyp ýiilgen qazyl ala it ólikteri kórsetildi. Qyzyl shaqa ólikterding ishinde kózderin qinala ashyp, azaptanyp jatqan tirileri de bar eken.  Odan song tyshqan asyryp otyrghan qytaylardy kórdik. Qolyna ýlken pyshaq ústaghan bir әiel, tordaghy kóp tyshqannyng ishinen kez-kelgenin alady da, ayaghy men basyn shauyp qana, ýiip tastap jatyr. Áriyne, ony et ornynda tútynatyn bolar.

Ýndistanda Gang degen ózen baryn bilesizder. Dýniyejýzindegi eng las ózenderding biri. Oghan Jana Dely qalasynyng 60 payyzgha juyq juyndy-shayyndysy tógilip, qoqystary tastalady. Gang ózeni sol aimaqtaghy ýndisterding auyz su kózi. Bir sózben aitqanda osy halyq Gangke oilaryna kelgenin isteydi, siyrlaryn suarady, ózderi ishedi, ólgen adamdaryn órtep kýlin shashady, tipti ólikterdi sol kýii tastay salady, sosyn osy ózendi qasiyetti sanaytyn ýndister ólikter jýzip jýrgen sugha top-tobymen juynady, auyzdaryn shayady t.b. (Ghalamtor jelisindegi Gang ózenining suretin kórenizder barlyq jaygha qanyq bolasyzdar)

IYә, qytaylargha it pen tyshqan jeu týk emes bolar. Sebebi olar kóp, tamaq jetpeydi. Ýndisterge las ózendi qasiyetti sanau zandy shyghar, óitkeni tobyr kóp jerde talgham az, olaryng nanym-senim dengeyi de ózderine say bolmaq. Biz búl sózimiz arqyly eshbir halyqty jamandap, senimine, tirshilik keshu jolyna til tiygizeyik dep otyrghan joqpyz. Biraq shyndyq osy. Olar kóp, qorshaghan ortasy, memleketi olardy asyraugha, basqarugha, qadaghalaugha sharasyz. Jәne de, osynsha tómen dengeyde boluy olardyng kóptiginde de emes, sol halyqqa tәn tabighatynda, jaratylysynda. Jaratushy Tәnir iyemiz jer betindegi әr halyqty әr aluan nәsilmen, týrmen, últpen, tekpen, minezben, bolmyspen jaratqan.

Jogharydaghy jaylardyng bәrin saraptay otyra «qazaq patsha halyq eken ghoy, әr bir qazaq patsha eken» deysing eriksiz. Áriyne, búl sózde emosiyalyq asyra silteu de jatqan bolar, biraq shyndyq osy. Tәnir bizdi tabighattyng erkesi, serisi, tekti de taza ghylyp jaratypty. Bizding ózimiz ghana emes, astymyzgha mingen jylqymyz da aghyndy sudy órley, túnyghyn tandap ishedi. Donyz jýrip ótken jerge túlparyn shaldyrmaytyn Han Kene babamyzdyng tektiligi qazaq halqynyng kim ekenin dәleldep túr. Bizding túrmys-saltymyz, dәstýrimiz, tughan-ósken ortamyz taza. Bizding senimimiz de aspany senim, kóktegi úly jaratushy bir Allagha, Tәnirge senemiz. Qaydaghy bir sugha, bút pen balshyqqa tabynbaymyz.

Álbette, biz ózimizdi qytaylargha, ýndisterge salystyrmaymyz. Europadaghy ózderin órkeniyetti sanaytyn júrt ta bizding kóshpendiler órkeniyetining janynda bir pәs tómen túr. Búl әriyne basqa taqyryp. Ókinishke oray, jerimizde jat el jaulaushylarynyng tabany tiygen uaqytta, qazaqtyng tektik qasiyetine qara kólenke týsti. Biraq, ótken iske opyq jep otyrau beruding esh paydasy joq. Biz ózge eldi órkeniyetti sanaytyn jigersiz, әlsiz sanadan aryluymyz tiyis. Biz eng aldymen Tәnir syilaghan taza ómir-saltymyzdy, tektilik qasiyetimizdi, patsha bolmysymyzdy joghalytpuymyz tiyis. Bizdinshe últ damuynyn, últ biyiktiginin, últ tazalyghynyng kepili - onyng jaratushy boyyna darytqan ózgeshe tabighaty, erekshe jaratylysy. Al, ghylym-tehnika qosymsha faktor. Taza qandy, sergek oily, myghym ruhty halyq ghylym-tehnikanyng shynyn qashan da baghyndyra alady...

IYә, birdi aityp, birge ketpey әngimeni osy arada týiindeyik. Qysqasy, jana Qazaqstannyng jas úrpaghy ortadan kirgen әldebireulerding qúnsyz, teksiz әdetterine әues bolatyn úrpaq emes. Olar basqa halyqtan ózgeshe, ózine ghana tәn taza bolmysyn, patsha bolmysyn izdeytini anyq. Bizding últ kóp ótpey óz tamyryn, týp qazyghyn qayta tabady.

Múrat Almasbekúly

Abai.kz