Mamandardyng payymdauynsha, temeki shegu arqyly biz tek densaulyghymyzdy qúrtyp qana qoymaymyz, el ekonomikasyna da aitarlyqtay soqqy jasaymyz.
Otandastarymyzdyng temeki ónimderin satyp aluy shetel kompaniyalarynyng aiyn onynan tughyzyp túr. Osy sebepti «Temeki týtininen azat Qazaqstan ýshin» últtyq koalisiyasy densaulyq turaly kodeksting shylymgha qatysty tústaryna ishinara ózgeris engizudi úsynady. Búl turaly Almatyda ótken baspasóz mәslihatynda aityldy.
Statistikalyq derekterge qaraghanda, jyl sayyn temeki, spirttik ishimdik siyaqty ziyandy zattardyng saldarynan emdeluge azamattar 5 mlrd AQSh dollarynan astam qarjy júmsaydy eken. Temeki ónimderin shygharatyn kompaniyalardyng Qazaqstannan 2 mlrd AQSh dollarynan astam payda týsiretini belgili boldy. Negizinen, búl ónimning 90 payyzy bizding elge syrttan tasymaldanady. Búl bizding shetel kompaniyalaryn molynan qarjylandyryp otyrghandyghymyzdy kórsetedi.

Mamandardyng payymdauynsha, temeki shegu arqyly biz tek densaulyghymyzdy qúrtyp qana qoymaymyz, el ekonomikasyna da aitarlyqtay soqqy jasaymyz.
Otandastarymyzdyng temeki ónimderin satyp aluy shetel kompaniyalarynyng aiyn onynan tughyzyp túr. Osy sebepti «Temeki týtininen azat Qazaqstan ýshin» últtyq koalisiyasy densaulyq turaly kodeksting shylymgha qatysty tústaryna ishinara ózgeris engizudi úsynady. Búl turaly Almatyda ótken baspasóz mәslihatynda aityldy.
Statistikalyq derekterge qaraghanda, jyl sayyn temeki, spirttik ishimdik siyaqty ziyandy zattardyng saldarynan emdeluge azamattar 5 mlrd AQSh dollarynan astam qarjy júmsaydy eken. Temeki ónimderin shygharatyn kompaniyalardyng Qazaqstannan 2 mlrd AQSh dollarynan astam payda týsiretini belgili boldy. Negizinen, búl ónimning 90 payyzy bizding elge syrttan tasymaldanady. Búl bizding shetel kompaniyalaryn molynan qarjylandyryp otyrghandyghymyzdy kórsetedi.
Qazir QR Parlament Senatynda «Halyq densaulyghy men densaulyq saqtau jýiesi turaly» jana kodeks qaralyp jatyr. Últtyq koalisiya búl kodekske óz úsynystaryn engizudi jón kórip otyr. Birinshiden, olar temeki kompaniyalarynyng eldegi is-sharalargha demeushilik kórsetuine tyiym salu qajet dep esepteydi. «Búl kompaniyalardyng jarnamalary jastardyng sanasyn ulap jatyr. Temeki jarnamalaryn kórgen jas mindetti týrde ony paydalanyp kórgisi keledi. Sondyqtan jastardy temeki ataulydan aulaq ústaghan jón», – deydi atalghan koalisiyanyng atqarushy diyrektory Jәmila Sadyqova. Ekinshi úsynys boyynsha, koalisiya temeki qoraptaryna shylymnyng ziyandylyghyn eskertetin grafikalyq suretter beyneleuge qol jetkizbek. Ol suretter qoraptyng ýstingi bóligin jәne barlyq qoraptyng kem degende 50 payyzyn alyp jatuy kerek. Álemdik tәjiriybe búl әdisting tiyimdi ekendigin kórsetken. «Mәselen, Kanadada búl suretter qoraptyng 60 payyz bóligin alyp jatyr. Tayland eli osynday qorapty grafikalyq bezendiru jaghynan halyqaralyq Blumierg jýldesine ie boldy. Búl jaghynan sonday-aq Avstraliya elin ýlgi etip alsaq bolady», – deydi J.Sadyqova. Ýshinshiden, temekini satatyn oryndar men onyng qoljetimdiligin shekteu qajet. Sebebi ol balalardan qanshalyqty aulaq bolsa, soghúrlym bolashaghymyz qauipsiz.
Jiyngha qatysushylardyng aituynsha, býginde әsirese halyqtyng belsendi toby sanalatyn 30-35 jastaghy azamattar temeki epiydemiyasynyng qúrbanyna ainaluda. Sonday-aq nikotinge tәueldi jastardyng da sany azaymay otyr. Koalisiya ókilderi keltirgen mәlimet boyynsha, Qazaqstanda 13-15 jas aralyghynda 140 mynnan astam jasóspirim temeki shegedi eken. Aramyzda tipti segiz jastan bastap temeki tarta bastaghan balalar da bar. Osy jaghdaylardy eskerip, «Temeki týtininen azat Qazaqstan ýshin» últtyq koalisiya ókilderi 31 mamyrdan bastap «Balalar ókpesining tazalyghy ýshin» әleumettik sharasyn úiymdastyrudy josparlap otyr. Oghan barlyq qazaqstandyqtar qatysa alady. Sharadan týsken qarjy koalisiya esepshotyna audarylyp, ol keyinnen temekiden zardap shekkenderding densaulyghyn týzeuge júmsalady.
Temeki óndirisine qatysty dәrigerler men ekologtardyng shyryldap jýrgeni bir búl emes. Búghan elimizdegi shylym óndirushi sheteldik kәsiporyndardyng da eti ýirenip ketken. Biz pikirin bilmek bolghan «Filip Morris Kazahstan» óndiristik kompaniyasy JShS-nyng syrtqy korporativtik baylanystar jónindegi Aydos esimdi ókili osynday synay tanytty. «Uran óndirisi de adamzatqa ziyan, biraq últtyq atom kompaniyasynyng júmysyn eshkim toqtatqan emes. Sol siyaqty bizding de әreketimizge bireu kedergi bola alady dep oilamaymyn», – deydi ol.

Núrmúhammed Mamyrbekov
«Alash ainasy» gazeti 28 mamyr 2009 jyl