Preziydent Núrsúltan Nazarbaev ózining «Núrly Jol – bolashaqqa bastar jol» atty Jana ekonomikalyq sayasat turaly Joldauyn ekonomikany daghdarys kezeninde túraqtandyru men ósimin qamtamasyz etu ýshin Últtyq qordan bólinetin ishki investisiya kólemi turaly bayandaudan bastady. «Búl qarajattar, naqty aitqanda, kóliktik, energetikalyq, industriyalyq jәne әleumettik infraqúrylymdardy, shaghyn jәne orta biznesti damytugha baghyttalady» dedi Elbasy.

Jana jobalar – jarqyn bolashaq kepili

Búghan deyin ekonomikalyq ósim men júmyspen qamtudy qoldau ýshin 2014-2015 jyldargha 500 milliard tengeden eki transh boyynsha bir trillion tenge bólu turaly sheshim qabyldanghan bolatyn. Búl turaly Preziydent ýstimizdegi jyldyng aqpan aiynda bolghan Ýkimetting keneytilgen otyrysynda jariyalady. Endi sonyng 500 mlrd. tengeni qúraytyn ekinshi transhy 2015 jyly bólinbekshi. Búl auqymdy qarajattyng qayda júmsaluy kerektigin Elbasy jana Joldauynda naqtylap berdi. Sonyng ishinde shaghyn jәne orta biznesti, sonymen qatar iri kәsipkerlikti jenildikpen nesiyeleuge qosymsha 100 mlrd. tenge bólinetin boldy. «Búl tamaq jәne himiya ónerkәsibindegi, mashina jasaudaghy, sonday-aq qyzmet kórsetuler salasyndaghy jobalardy jýzege asyrudy qamtamasyz etetin bolady» dedi Memleket basshysy. Ekinshiden, Elbasy bank sektoryn sauyqtyrudy manyzdy mindetterding biri retinde atady. Ol ýshin «jaman» nesiyelerdi satyp alyp jәne Problemaly nesiyeler qoryn azaytugha qosymsha 250 mlrd. tenge bólinedi. Ýshinshiden, Elbasy 81 mlrd. tengeni 2015 jyly «qúrghaq porttyn» birinshi kesheni qúrylysyn ayaqtaugha, «Qorghas-Shyghys qaqpasy» jәne Atyrau men Tarazdaghy «Últtyq industriyalyq múnay-himiya tehnoparki» arnayy ekonomikalyq aimaqtarynyng infraqúrylymdaryn salugha baghyttalatynyn aitty. Atyraulyqtar búl janalyqqa quanyp qalatyny anyq. Óitkeni, Preziydentting 2007 jyldyng ayaghyndaghy Jarlyghymen qúrylghan búl arnayy ekonomikalyq aimaqtyng infraqúrylymyn jetildiru manyzdy mindetterding biri bolyp otyr. Halyqaralyq standarttargha say, bәsekege qabiletti múnay ónimderin shygharudy kózdeytin búl tehnoparkting negizgi mindetterining qataryna kómirtegi shiykizatyn týpkilikti óndey alatyn kombinattar men óndiris oshaqtaryn salu jәne iske qosu kiredi. Osy maqsattardy iske asyru ýshin biznes-josparlar, tehnika-ekonomikalyq negizdemeler, jobalyq-smetalyq qújattamalar jәne t.b. әzirleydi. Sonymen qatar, múnay-himiya óndirisining tiyimdi júmys isteuin qamtamasyz etu ýshin osy zamanghy joghary tehnologiyaly infraqúrylym jasaydy. Osy isterge qajetti mólsherdegi qarajat bolmaghandyqtan búl júmystar birshama bayau jýrgizilude bolatyn. Oghan Parlament deputattary retinde nazar audarudy bizder de Ýkimetten ótingen edik. Endi Preziydentting jana Joldauyna sәikes qajetti qarajat qarastyrylyp otyr.

Jana Joldauda 500 mlrd. tengelik ekinshi transh qarjylandyratyn nysandar qatarynda EKSPO-2017 kesheni qúrylysy da aityldy. Oghan osy uaqytqa deyin 25 mlrd. tenge bólingen, 2015 jyly soghan qosymsha 40 mlrd. tenge bólinetin boldy. Búl – Qazaqstannyng ataghyn aiday әlemge shygharatyn dýniyejýzilik asa manyzdy shara. Sondyqtan, onyng asa joghary dengeyde ótkiziluin barsha qazaqstandyqtardyng qalaytyny sózsiz. Osy qatarda Preziydent kórmege deyin Astananyng kólik infraqúrylymyn jetildiru mәselesine de qatty kónil bólip otyr. Jana Joldauda Elbasy Astananyng әuejayyna 2015 jyly jana terminal qúrylysy men jana úshu-qonu jolaghyn salu ýshin 29 mlrd. tenge bólinetinin jariyalady. Búl әuejaydyng qabyldau qabiletin 2017 jyly 7,1 mln. adamgha deyin úlghaytady eken. Al, qazir ol 3,5 mln. jolaushy ghana qabylday alady. Toghyz joldyng torabynda

Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng biylghy Joldauyndaghy basty erekshelikterding biri – onda jol mәselesine qatty nazar audaryldy. «Qazir de qaynaghan tirshilik kýre joldardyng boyynda. Jol – shyn mәninde, ómirding ózegi, baquatty tirlikting qaynar kózi. Barlyq aimaqtar temir jolmen, tasjolmen, әue jolymen ózara tyghyz baylanysuy kerek», dedi Preziydent.

Qazir halyqtyng kóbi jaqsy avtomobilider alugha qol jetkizip, eng alys degen aimaqtardyng ózine jeke kóligimen barghysy kelip otyr. Sonday zamanda óte ózekti bolyp otyrghan mәselening biri osy tas jol edi. Biraq, búl mәsele óniraralyq nemese aimaqtararalyq dengeyde ghana sheshilip qoymay, ónirishilik dengeyde de jalghasyn tapsa tiyimdi bolady. Al, búl iske ónir basshylarynyng belsendiligi qajet. Bizding elimizde qalalar arasyna jetu onay bolghanymen, audandardaghy eldi mekenderge jetu әli kýnge ózekti mәselening biri bolyp keledi.

Elbasy Astanany toghyz jol toghysqan torap retinde jasampazdyq ruhyn taratatyn ómir-tamyrgha ainalugha tiyis ekenin atap ótti. Barlyq uaqytta da ekonomikanyng órleui jolgha tikeley qatysty ekeni sózsiz. Sheteldik investorlar da aqshasyn qúyatyn nysandy izdegende eng birinshi kezekte jol mәselesin eskeredi. Alayda, osy jol mәselesi elimizding barlyq aimaqtarynda da tolyq sheshimin tappay keledi. Sonyng bir mysaly – bizding Atyrau oblysy. Áriyne, auyzdy qu shóppen sýrtuge de bolmaydy. Songhy on jyl kóleminde oblysymyzdaghy tas joldar birshama jaqsaryp qaldy. Atap aitqanda, «Atyrau-Oral», «Atyrau-Beyneu» joldaryna asfalit tóseldi. Qala berdi audan ortalyqtary men eldi mekenderge kireberis joldar da janadan salyndy. Endi avtomobili joldary boyynsha 2020 jylgha deyin «Kotyaevka-Atyrau-Aqtau» jәne «Atyrau-Aqtóbe» joldary kýrdeli jóndeuden ótpek. «Atyrau-Inder» tas jolyn kýrdeli jóndeu júmystary da ayaqtalyp keledi. Qazir búl jolda qyzu júmystar jasaluda. Sonday-aq, Mahambet selosy túsynan kópir salu da sheshilu ýstinde. Sonyng ózinde әli de sheshimin kýtetin joldar mәselesi óte kóp.

Barlyq ýlken ekonomikalyq daghdarystar kezinde elding halqyn júmyssyzdyqtan qútqaratyn sala da osy – jol salu. Jol salu arqyly júmyssyzdyq azayyp, halyqtyng әl-auqaty birshama túraqty bolady. Jana Joldauda jol salu mәselesine qatty kónil bólingendigining bir sebebi de sol. Elbasynyng respublikalyq manyzy bar jol qúrylystary qatarynda Astana-Aqtóbe-Atyrau jәne Atyrau-Astrahani baghyttaryndaghy avtojoldar jobasyn jýzege asyru jóninde tapsyrma bergeni bizding atyraulyqtardy qatty quantyp tastady dep aita alamyn. Óitkeni, jogharyda aitqanymday, qazir jekemenshik avtokólikter barynsha kóbeyip keledi, olargha tek sapaly joldar ghana kerek. Osy orayda Atyrau ónirinde eki birdey sapaly joldar jobasynyng jýzege asyryluy, әriyne, quanyshty jayt.

Industriyalyq infraqúrylymdy damytu – basty mindet

Sonymen qatar, Elbasy elding shyghysynda logistikalyq hab jәne batysynda teniz infraqúrylymyn qúrudy jalghastyru qajettigin atap ótti. Osy qatarda Kaspiy portynyng eksporttyq әleuetin arttyru mәselesi de aityldy. Elbasynyng ekonomikany órkendetuge baylanysty bergen tapsyrmalarynyng arasynda industriyalyq infraqúrylymdardy damytu mәselesi manyzdy oryn aldy. «Infraqúrylymdyq jobalardy jýzege asyru – qúrylys materialdaryna, kóliktik-kommunikasiyalyq, energetikalyq jәne túrghyn ýy kommunaldyq salalary ýshin ónimder men qyzmet kórsetulerge ýlken súranys tudyrady» dedi Preziydent. Sayyp kelgende, búl jana júmys oryndarynyng ashylyp, halyqtyng onymen qamtamasyz etiluin arttyrugha әkeletini belgili. Infraqúrylymdar, birinshi kezekte, arnayy ekonomikalyq aimaqtarda týbegeyli sheshiletin boldy. Sonymen birge, Ýkimetke shaghyn jәne orta biznesti damytugha tiyisti jana industriyalyq aimaqtar qúru mәselesin de tapsyrdy. Elimizde kópten beri aitylghanymen, kenjeleu damyp kele jatqan sala – turizm. Elbasy jana Joldauynda osy salanyng infraqúrylymyn damytudy basty mindetterding qataryna engizdi. «Onyng ýstine, búl salada júmys ornyn ashu ónerkәsipke qaraghanda 10 ese arzangha týsedi» dedi ol.

Energetikalyq infraqúrylymdardy damytu mәselesi de Elbasynyng nazarynan tys qalghan joq. Ótken 5 jylda industriyalandyru baghdarlamasy shenberinde búl salada ýlken júmystar jýrgizilgenimen, әli de sheshimin tappay jatqan problemalar bar ekenin atap ótken Preziydent eki jana jobagha nazar audaru kerektigin aitty. Olar «Ekibastúz–Semey–Óskemen» jәne «Semey-Aqtoghay–Taldyqorghan–Almaty» baghyttarynda joghary kerneuli jeliler tartu. Búl qazaqstandyq elektrstansalarynyng elding barlyq ónirlerin tendestirilgen energiyamen qamtamasyz etuine mýmkindik beredi.

Áleumetting әleueti jolynda

Túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghy (TKSh) men su jәne jylumen qamtamasyz etu jelileri infraqúrylymdaryn janghyrtu mәselesi Joldaudyng negizgi taqyryptarynyng biri boldy. Búl is boyynsha iske asyrylatyn jobalardy qarjylandyrugha 2020 jylgha deyingi merzimge jyl sayyn eng kemi 200 mlrd. tengeden 2 trln. tengege deyin qarajat bólinbekshi. Býgingi kýni TKSh-ny janghyrtu jobalaryna investisiya salugha Europa qayta qúru jәne damu banki, Aziya damu banki, Islam damu banki, sonday-aq jeke investorlar qyzyghushylyq tanytyp otyrghanyn atap ótti Elbasy. Sonymen birge, osy mәselede halyqty әleumettik qamsyzdandyru jayy da úmyt qaldyrylmaytyny ataldy. «Tarifterding aitarlyqtay úlghayyna jol bermeu ýshin onday jobalardy memleket qosymsha qarjylandyruy kerek. Osyghan baylanysty janghyrtu qarqynyn jedeldetu ýshin budjette qarastyrylghan qarjygha qosymsha jyl sayyn 100 mlrd. tenge baghyttau útymdy bolady», dedi Preziydent.

«Núrly Jol – bolashaqqa bastar jol» Joldauynda besinshi manyzdy mәsele retinde Elbasy N.Nazarbaev qoljetimdi baspana mәselesin atady. Osy orayda memleket salghan әleumettik jaldamaly baspanalardy túrghyndardyng satyp aluy tikeley, deldaldarsyz jәne nesiyege barynsha tómen payyzben úsynu onyng satyp alu qúnyn arzandatugha mýmkindik beretini aityldy. Sondyqtan, 2015-2016 jyldar ishinde jalgha beriletin túrghyn ýy qúrylysyn qarjylandyrudy qosymsha 180 mlrd. tenge somasynda úlghaytamyz» dedi Elbasy.

Aymaqtarda da qazir múnday túrghyn ýiler qúrylysyn salu qarqyndy jýrgizilude. Sonyng ishinde Atyrau oblysy ýstimizdegi jyldyng 9 aiynda 335,9 myng sharshy metr túrghyn ýidi paydalanugha berdi. «Búl byltyrghy jylmen salystyrghanda 100,1 payyz» delindi oblys әkimi Baqtyqoja Izmúhambetovting esebinde. Sonymen birge, әkim biyl 405 pәterlik 9 jaldamaly ýy paydalanugha beriletindigin aitty. Búdan basqa, jergilikti budjetting esebinen 1458 pәterlik 20 kommunaldyq túrghyn ýy qúrylysy jalghasyn tabatyn kórinedi. Endi búl is býgingiden de joghary qarqynmen damy týsetini sózsiz.

Elbasy jana Joldauynda altynshy tapsyrma etip әleumettik infraqúrylymdardy damytu mәselesin atady. Ásirese, apatty mektepterdi 2017 jylgha deyin týpkilikti joy ýshin qosymsha 70 mlrd. tenge bóludi tapsyrdy. Al, balalar baqshasy tapshylyghyn jon ýshin ýsh jyl boyy qosymsha 20 mlrd. tenge bóludi tapsyrdy. Joldaudaghy songhy, jetinshi tapsyrma shaghyn jәne orta biznes pen iskerlik belsendilikti qoldaugha arnaldy. Búl iske búryn da kýshti qoldau bildirilip, qyruar qarajat bólinip kelgen. Mәselen, osy uaqytqa deyin Últtyq qordan 100 mlrd. tenge bólinip, ol tolyqtay iygerilgen bolatyn. Endi Memleket basshysy ShOB-ty ekonomikalyq ósimning drayveri retinde damytu jәne onyng ýlesin 2050 jylgha deyingi merzimde IJÓ-ning 50 payyzyna deyin úlghaytu mindetin Ýkimetting aldyna qoyyp otyr. Búl iske 2015-2017 jyldar aralyghynda 155 mlrd. tenge nesie qarastyrylatyn boldy. Mine, búl ister qanshama jana júmys oryndarynyng ashyluyna, halqymyzdyng әl-auqatynyng artuyna ózining iygi yqpalyn tiygizeri sózsiz.

Joldau boyynsha qorytyndy sózinde Elbasy N.Nazarbaev: «Núrly Jol» Jana ekonomikalyq sayasaty – әlemning eng joghary damyghan 30 elining qataryna baru jolyndaghy bizding auqymdy qadamymyz», dep atap ótti. Sonymen qatar, ol barlyq jauapty júmystar eldegi etnosaralyq kelisim men túraqtylyq bolghan jaghdayda ghana qoljetimdi bolatynyn aitty. «Auyzbirshilik qashqan, alauyzdyq tasqan jerde eshqashan da jalpyúlttyq iydeyalar jýzege asqan emes» dedi Preziydent. Sondyqtan da, elimizding әrbir sanaly jasy, jigit aghasy, aqsaqaly jayly túrmys pen jasampaz ómirding negizi – beybitshilik pen túraqtylyqtyng saqtaluyna qoldan kelgen kómegimizdi jasaugha mindettimiz.

Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng «Núrly Jol – bolashaqqa bastar jol» atty jana Joldauy el ekonomikasynyng qalypty damuy jәne ósimdi qamtamasyz etuding joldaryn kórsetken jana ekonomikalyq strategiya bolyp otyr. Búl Joldauda Preziydent ekonomikanyng túraqty damuyn qamtamasyz etu ýshin 2015-2017 jyldar aralyghyndaghy kezende jyl sayyn Últtyq qordan qosymsha 3 mlrd. dollargha deyin qarajat bólu turaly sheshim qabyldaghanyn jetkizdi jәne búl qarajattyng tiyimdi júmsaluyn arnayy komissiya qadaghalap otyrmaq.

Jalghas DÝISENGhALIYEV,

QR Parlamenti Mәjilisining deputaty.

Abay.kz