Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 1-bóliminin1- babynda «Qazaqstan Respublikasy ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrady, onyng eng qymbat qazynasy – adam jәne adamnyng ómiri, qúqyqtary men bostandyqtary»,–dep atap kórsetilgen.

Qazaqstanda týrli nanym-senimdi ústanatyn kóptegen etnostar men ondaghan diny konfessiyalar beybit qatar ómir sýrip,onyng sayasy túraqtylyghyna,ekonomikasy men mәdeny damuyna júmyla ýles qosyp keledi. 

Elimiz tәuelsizdigin alyp, óz aldyna derbes memleket bolghannan keyingi negizgi maqsattarynyng biri halqymyzdyng Tәuelsizdik tuy astynda ózara tatu-tәtti әri baqytty ómir sýruin qamtamasyz etu bolsa,qazir Qazaqstanda jasampazdyq pen túraqtylyqty qamtamasyz etetin etnostar men dinderding ózara әrekettesuining әlemdik modeli qalyptasty.

Qazaqstan qazirgi tanda kýlli әlemge ózining dinaralyq kelisim men últaralyq tatulyqtyng qasiyetti ordasy ekenin әigili etti. Din elimizdegi birlikting ruhany tiregi bolyp,halyqtyng yntymaghy men tynyshtyghy ýshin qyzmet etetin ózining negizgi mindetin minsiz atqarghanynyng nәtiyjesinde Qazaqstan osynday biyikterge qol jetkizgeni anyq.        

Qazirgi uaqytta elimizdegi konfessiyalar – Qazaqstan músylmandar diny basqarmasy, Qazaqstan Respublikasyndaghy Mitropolit okrugi, Qazaqstandaghy Riym–Katoliktik shirkeui, Qazaqstandaghy Iudaizm, Qazaqstandaghy Buddizm  beybitshilik pen kelisimdi jәne qoghamdyq túraqtylyqty qamtamasyz etude. Olar  mәdeniyetter men dәstýrlerding jәne kózqarastardyng әr aluandyghyna qaramastan, Qazaqstannyng ósip-órkendeui jolynda, beybitshilik pen tatulyq ýshin mәdeni, diny is-sharalardy «Beybitshilik pen kelisim sarayynda»kelise otyryp jýzege asyruda.

Respublikamyzda kópetnikalyq jәne konfessionaldy Qazaqstan halqynyng diny mýddesin bildiretin 18 konfessiyanyng ókilderi beybit qatar ómir sýredi jәne ózara әrekettesedi.

Qazaqstandaghy dinder diny tәjiriybelerimen jәne qorshaghan ortagha degen kózqarastarymen erkeshelenetin, әr týrli senimderdi ústanatyn әr týrli úlystar, til, mәdeny jәne әleumettik toptaghy adamdarmen qamtylghan.

Ishki túraqtylyghy bekem Qazaqstan qazirgi әlemdik damudyng kýrdeli,qarama-qayshylyqqa toly,irgeli mәselelerin sheshuding asa manyzdy  әdisi retinde órkeniyetter ýnqatysuyn úiymdastyru ýshin ýsh jyl sayyn Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezin ótkizip otyrudy dәstýrge ainaldyrdy.

Din basshylarynyn2003 jyly bolghan alghashqy Sezinde el Preziydenti N.Nazarbaev:«Materialdyq iygilikpen mýldem baylanysty emes,adam ýshin basym jәne negizgi bolyp qala beretin dau tudyrmas qúndylyqtar bar. Olardyng bastysy–ruhaniyat,imandylyq. Olardyng negizgi kózi әr halyqtyng ghasyrlar boyy qalyptasqan últtyq jәne diny dәstýrlerin,ózindik tarihy әri mәdeny tәjiriybesin saqtaushy din bolyp tabylady»,–degen bolatyn.

11 qyrkýiektegi soyqan lankestik әreketten keyin,әlemge «órkeniyetter qaqtyghysy»deytin qara búlt tóngende, Qazaqstan Respublikasy Preziydentining bastamasymen shaqyrylghan búl forum 2006 jyly Tayau Shyghystaghy ahual shiyelenisip, Irakta soghys jýrip jatqan kýrdeli uaqytta ekinshi Sezdi úiymdastyrdy. Ýshinshi Sezd әlemdi sharpyghan eng kýshti qarjylyq ekonomikalyq daghdarys qyzyp túrghan shaqta ótti. Býkil әlem ýshin betbúrysty kezen, «әlemdik tәrtipting jahandyq transformasiyasy bastalghan» kezende Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng tórtinshi sezi ótti.

Osy sezding aldynda Din kóshbasshylary kenesi qúrylyp, onyng qúramyna әlemning jetekshi konfessiyalary – Islamnyn, Hristandyqtyn, Iudaizmnin, Buddizmnin, Induizmnin, Sintoizmnin, Zoroastrizmning ókilderi engizildi.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng tórtinshi Sezin asharda sóilegen sózinde N.Nazarbaev: «Qazirgi dýnie jol airyghynda túr. ... Din–ruhanisyzdyqpen ashkózdikting aldyndaghy asa berik qorghaushy bógetterding biri. ...Álemning úly oishyldary dindi ónegelilik formulasy dep ataydy»,–deu arqyly әlemdik dengeydebeybitshilik pen kelisimdi saqtaudaghy dinnin  ólsheusiz izgiligin  menzeydi.

Osy jyldyng 17-18 qyrkýiek kýnderi Sezd Hatshylyghy Júmysshy tobynyng HIII otyrysy bolyp,onda 2015 jyly Astanada ótetin V Sezdge baylanysty barlyq mәseleler qaraldy.

Kez kelgen shynayy mәdeniyetting nanym-senimge negizdeletini,nanym-senimning týp qazyghy dinge baryp tireletini belgili.Al din ataulynyng beybitsýigishtik,izgilik qasiyetterge baghyshtalatyn qúndylyghyn iygi maqsattargha paydalanu–aytugha auyz barmaytyn nәubetterden ghalamdy qútqaryp qaludyng birden-bir joly.

Tolghangha tasymay,bolghanymyzdy bekitip jýrudi,qazirgi alasapyran zamanda jastarymyzdy arandap qaludan saqtandyrudy uaqyt talap etude.Qalyptasqan ekonomikalyq, әleumettik jәne ruhany súranys sebepterine qaray qoghamnyng din salasynda biraz ózgerister men ýderister oryn aldy. Birneshe konfessiyagha tәn jәne elimizding dýniyetanymyna jat týrli diny birlestikter payda boldy. 

Álemning týrli bólikterindegi, sonyng ishinde keybir kórshi elderdegi etno-diny qayshylyqtardyng kýshengi, Qazaqstangha syrttan  ekstremizm men radikalizmning әrtýrli nysandarynyng kirui aitarlyqtay qauip tughyzady. Qoghamda oryn alyp otyrghan әleumettik jәne túrmystyq jergilikti mәseleler de etnostyq reng alyp ketui mýmkin. Jas úrpaqty tәrbiyeleude  jiberilgen olqylyqtar kópetnosty Qazaqstan halqynyng etnosaralyq jәne mәdeniyetaralyq tózimdilik dәstýrindegi sabaqtastyqtyng búzyluyna qauip tudyruy mýmkin.Sondyqtan osynday qauipti boldyrmau ýshin izgi is-sharalardy uaqyt ozdyrmay iske asyru –býgingi kýnning kezek kýttirmeytin ózekti mәselelerining biregeyi.

Kóp últ pen úlysty jәne әrtýrli konfessiyalardy qúraghan zayyrly memleketimizding basty maqsattarynyng biri – halyqtyng ruhany súranysyna jauap beretin diny qúndylyqtargha kónil bóle otyryp, osy salada keleli qyzmetter atqaru.

Zayyrlylyq ústanymy boyynsha din memleketten bólingenmen, qoghamnan ajyramaydy. Din– halyqtyn, tútas qoghamnyng ajyramas bóligi. Din – kez kelgen últtyng bolmysyn, tarihyn jәne dýniyetanymyn qalyptastyruda manyzdy mәnge iye. Al zayyrly memleket óz kezeginde týrli konfessiyagha tәn  diny birlestikterding qyzmetin zang qaghidasyna say rettep otyrady.

Memleketting zayyrlylyq sipaty diny birlestikterding qoghamdyq ómirden, әleumettik ýrdisterden, eng aldymen, mәdeniyet, bilim beru, densaulyq saqtau, әleumettik qorghau jәne sol siyaqty basqa  salalardan oqshaulyghyn bildirmeydi.

Qazaqstan halyqtary  Assambleyasynyng mereyli HH sessiyasynda QR Preziydenti N.Á.Nazarbaev:«Bizding qoghamnyng túraqty damuynyng berik kepili – memleketimizding zayyrly qaghidattaryn tereng zertteu bolyp tabylady. Din búl – adamnyng jany men әdebining ayasy. Árbir din ókilining uaghyzdaytyn joghary adamzattyq qúndylyqtary memleket tarapynan әrqashan qoldanyp, qúrmetteledi»,- deydi.

Diny ahualdyng túraqtylyghy – elimizdegi ishki jәne syrtqy qauipsizdikterdi qamtamasyz etip qana qoymay, birlik pen tatulyqtyng jәne beybitshilikting kepili. Osy maqsatta Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 2011 jylghy Jarlyghyna sәikes QR Din isteri agenttigi (qazirgi Din isteri komiyteti) qúryldy. Agenttik azamattardyng din ústanu bostandyghy qúqyqtaryn iske asyrudy qamtamasyz etu jәne diny birlestiktermen ózara is-әrekettestik salasyndaghy memlekettik sayasatty qalyptastyru boyynsha úsynystar jasau; elimizde azamattardyng din ústanu bostandyghy qúqyqtary jәne diny birlestikterdin, missionerlerding qyzmeti salasynda bolyp jatqan ýrdisterdi jan-jaqty jәne obektivti týrde zerdeleu, jalpy qorytyndy jәne taldau jasau, sonymen qatar elimizding diny ahualyn túraqtandyru maqsatyndaghy qyzmetteri men mindetterin atqaruda.

Elimizding kóp últty jәne kóp konfessiyaly jaghdayy– óz kezeginde memleketimizding әlem sahnasynda qaryshtap damuymen qatar, qoghamymyzdaghy diny ahualdyng ózara ýilesimdilik pen tatulyq negizinde jýzege asuyna әser etushi tegershikterding biri.

Zayyrlylyq ústanymy negizinde qoghamda diny sana men toleranttylyqty arttyru, halyqtyng din salasyndaghy ruhany qajetin óteytin mәselelerge asa úqyptylyqpen qarau kýn tәrtibindegi manyzdy mәselelerding qatarynan oryn alyp otyr.

Sol sebepti de iydeologiyalyq saladaghy basty mindetimiz – diny saladaghy memlekettik sayasatty halyqqa jetkizu, qoldanystaghy zannamany týsindiru, dәstýrli qúndylyqtar men zayyrlylyq qaghidatyn nasihattau, túrghyndardyng týrli toptary arasynda diny ekstremizm men terrorizmning aldyn-alu.

Aldaghy maqsattargha qol jetkizu ýshin birneshe baghytta qyzmetter men is-sharalar kýn tәrtibine qoyyldy. Olar:

- azamattardyng diny senim bostandyghy qúqyqtaryn jýzege asyra otyryp, diny birlestiktermen ózara baylanysqa týsui jónindegi memlekettik sayasat jayly úsynystaryn negizdeu;

-azamattardyng senim-bostandyghy qúqyghynyng ayasynda diny birlestiktermen qatar missionerlik qyzmetting jan-jaqty әri obektivti týrde zerdelenui;

- memleketimizding zanyna sәikes Din isteri komiyteti tarapynan jýktelgen basqa da mindetterdi atqaru;

- óskeleng úrpaq sanasyna tarihymyz ben dәstýrli ruhany qúndylyqtarymyzdy sinire otyryp, Otangha degen qúrmetin arttyru; 

- yntymaqtastyq kepili bolghan últaralyq jәne konfessiyaaralyq  beybitshilikti ary qaray jetildiru jәne t.b.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng birinshi Sezinde elimizdegi dinaralyq súhbat pen kelisimning manyzdylyghy erekshe atap ótilip, konfessiyaaralyq kelisim men dialogtyng negizgi qaghidattary aiqyndaldy.Olar – toleranttylyq, ózara qúrmetteu men týsinisu, últaralyq kelisim men diny tózimdilik. Búl qaghidattar Qazaqstandaghy konfessiyaaralyq qatynastardyng da negizin qúraydy.

Búl turaly Elbasymyz Qazaqstan halqyna Joldauynda bylay deydi:«Biz barlyq dinderding teng qúqyghylyghyna kepildik beremiz jәne Qazaqstanda konfessiyaaralyq kelisimdi qamtamasyz etemiz». 

Qoghamnyng qozghaushy kýshterining biri bolyp esepteletin diny ahual adam men adamnyn, adam men qoghamnyng arasyndaghy qarym-qatynasty rettey otyryp, memleketimizding ishki túraqtylyghyn saqtauda manyzdy mindet atqarady.

HHIgh.adamzattyng damyghan  әlemdik Órkeniyetke,ghalamshardaghy barlyq mәdeniyetter men dinderdinizgilik jolyndaghy bir maqsatqa bet búruyn talap etip otyr.«Órkeniyetter toghysy»dinning shyn mәnindegi órkeniyettilikti,adamy asyl qasiyetterdi,demokratiyany jaqtaytyn iygi qaghidattaryn halyqqa jan-jaqty týsindirip,adamzattyng ruhany kemeldenuin qajet etude.Barsha adamzat ýshin qaterli lankestik pen ekstremizmge qarsy kýreste yntymaq qúryp,kýsh biriktiru–adamzat aldyndaghy parasatty paryz.

A.Ábuov

Mәdeniyetter men dinderding halyqaralyq

ortalyghynyng diyrektory

filos.gh.d., professor

Abay-aqparat