Ózbekstan qazaq mәdeny ortalyghy jetekshisining orynbasary Hamza Halmúratov 20 jyl ishinde 100-den asa qazaq mektebi jabylghanyn aitty.

Hamza Halmúratov – Ózbekstandaghy qazaq mәdeny ortalyghy jetekshisi orynbasary. Tashkent uniyversiytetining himiya fakulitetin bitirgen. Himiya ghylymdarynyng kandidaty. Ózbekstandaghy qazaq mәdeny ortalyghy bastamasymen týsirilip jatqan «Abay – qazaq jәne ózbek halqynyng shamshyraghy» derekti filimi júmystarymen Semeyge, Jiydebaygha baryp qaytqan ol Almatygha kelgen kezinde Azattyqqa súhbat berdi.

– Qazaqstangha issaparmen kelgen ekensiz. Ángimeni saparynyzdyng mәnisi turaly aitudan bastasanyz?

– Biyl – Abaydyng 170 jyldyghy. Soghan oray «Abay – qazaq jәne ózbek halqynyng shamshyraghy» degen 40 minuttyq derekti filim týsirip jatyrmyz. Osy betimizde Abaydyng tughan jerine, Semeyge baryp kele jatyrmyz. Filimdi jeltoqsanda, Qazaqstan Tәuelsizdik kýni shygharmaqpyz. Bizdi qarjylay qoldaghan – Qazaqstannyng Ózbekstandaghy elshiligi. Al jetpegen tústaryn sondaghy qaltaly azamattar qosyp jatyr. Búghan deyin Ózbekstan aimaqtaryn aralap Abay shygharmashylyghynan konsertter berdik.

– Búl isterinizdi Ózbekstandaghy qazaq mәdeny ortalyghy júmysynyng bir parasy delik. Ózbekstanda qazaq mәdeniyetin saqtaugha qanshalyqty jaghday jasalghan?

– Ózbekstanda da Qazaqstandaghyday 130-dan astam últ ókilderi túrady. Respublika boyynsha 1 myng 300-dey mәdeny ortalyq bar. Sonyng 14-i – respublikalyq úiymdar. Sol respublikalyq dengeydegi mәdeny ortalyqtyng biri – Qazaq mәdeny ortalyghy. Sol sebepti biz qazaqtyng әrbir quanyshyna qatynasyp, osynda kelip-ketip, mәdeny sharalardy jii atqaramyz. Jastardy osynda jiberip, týrli óner bәsekelerine qatystyramyz. Qazaqstannan keletin óner adamdaryn, jazushylardy qazaqtar kóp shoghyrlanghan aimaqtargha aparyp, kezdesuler ótkizemiz.

– Qazaqstangha 1991-2014 jyldar aralyghynda kóship kelgen etnikalyq qazaqtyng 61 payyzy Ózbekstannan qonys audarghandar bolghan eken. Qazir Ózbekstanda túratyn qazaqtardyng sany qansha?

– Sovet Odaghy taraghan tústa Ózbekstanda bir jarym million qazaq túrady dep esepteletin. Qazir bir millionnyng shamasynda qaldy. Mәselen búryn Nauayda (Navoy oblysynda) 120 myng qazaq túrsa, qazir – 40 myn. Óitkeni ol jaq negizinen dalaly jer bolghandyqtan, túrmys qiyndap, kóp el kóship ketti. Qazir Ózbekstanda qazaqtar kóp shoghyrlanghan jer Qaraqalpaqstan men Tashkent oblysy sanalady. Qaraqalpaqstanda 400 mynday qazaq túrsa, Tashkent oblysyndaghy qazaq 300 myn.

 – Ózbekstanda qazaq mektepteri jabylyp jatqany turaly jii aitylady. Búl qazaqtardyng kóship ketuimen baylanysty ma?

– Ózbekstandaghy qazaq mektepteri búryn 550 bolatyn. 20 jyldan asa uaqyttan song 440 mektep bolyp qaldy. Áriyne kóp mektepter júrt kóship ketken song amalsyz jabyldy. Jabylmay qalghandary ózbek nemese orys tilindegi mektepterge ainaldy. Mәselen Bókey deytin audan bar. Onda qazaq mektepteri bolghan. Qazir onda qazaq synyp oqushylary segiz-toghyzdan ghana. Oghan qosa, qazaq tilinde bilim beretin kollejder az. Osy sebepti balalarymyz ózbek nemese orys mektebine baryp, qazaq synyptary kemip jatyr. Mektep jabylmaghannyng ózinde synyptar jabylyp jatyr.

– Qazaq tilinde bilim alghan jastardyng júmysqa ornalasu mýmkindigi qanday?

– Ózbekstanda jylyna 500 mynnan asa bala mektep bitiredi. Memleket josparymen 50-60 myng bala oqugha qabyldanady. Sol sebepti bizding balalardyng kóbi oqugha Qazaqstangha ketip jatyr. Mәselen biyl Qazaqstan sheteldegi qazaq jastaryna arnap jogharghy oqu oryndarynda alghashqy dayyndyqtan ótuge 3 myng oryn bóldi. Ózbekstannan keletin balalardyng kóbi oqugha osy grantpen týsip ketedi. Bitirgen song olardyng kóbi Qazaqstanda qalyp qoyady. Al barghandaryna júmys tauyp beremiz.

azattyq.org

Týpnúsqadaghy taqyryp: Ózbekstanda jýzden asa qazaq mektebi jabylyp qaldy