وزبەكستان: قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ جاتىر
وزبەكستان قازاق مادەني ورتالىعى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى حامزا حالمۇراتوۆ 20 جىل ىشىندە 100-دەن اسا قازاق مەكتەبى جابىلعانىن ايتتى.
حامزا حالمۇراتوۆ – وزبەكستانداعى قازاق مادەني ورتالىعى جەتەكشىسى ورىنباسارى. تاشكەنت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيميا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. حيميا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. وزبەكستانداعى قازاق مادەني ورتالىعى باستاماسىمەن ءتۇسىرىلىپ جاتقان «اباي – قازاق جانە وزبەك حالقىنىڭ شامشىراعى» دەرەكتى ءفيلمى جۇمىستارىمەن سەمەيگە، جيدەبايعا بارىپ قايتقان ول الماتىعا كەلگەن كەزىندە ازاتتىققا سۇحبات بەردى.
– قازاقستانعا ىسساپارمەن كەلگەن ەكەنسىز. اڭگىمەنى ساپارىڭىزدىڭ ءمانىسى تۋرالى ايتۋدان باستاساڭىز؟
– بيىل – ابايدىڭ 170 جىلدىعى. سوعان وراي «اباي – قازاق جانە وزبەك حالقىنىڭ شامشىراعى» دەگەن 40 مينۋتتىق دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ جاتىرمىز. وسى بەتىمىزدە ابايدىڭ تۋعان جەرىنە، سەمەيگە بارىپ كەلە جاتىرمىز. ءفيلمدى جەلتوقساندا، قازاقستان تاۋەلسىزدىك كۇنى شىعارماقپىز. ءبىزدى قارجىلاي قولداعان – قازاقستاننىڭ وزبەكستانداعى ەلشىلىگى. ال جەتپەگەن تۇستارىن سونداعى قالتالى ازاماتتار قوسىپ جاتىر. بۇعان دەيىن وزبەكستان ايماقتارىن ارالاپ اباي شىعارماشىلىعىنان كونتسەرتتەر بەردىك.
– بۇل ىستەرىڭىزدى وزبەكستانداعى قازاق مادەني ورتالىعى جۇمىسىنىڭ ءبىر پاراسى دەلىك. وزبەكستاندا قازاق مادەنيەتىن ساقتاۋعا قانشالىقتى جاعداي جاسالعان؟
– وزبەكستاندا دا قازاقستانداعىداي 130-دان استام ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. رەسپۋبليكا بويىنشا 1 مىڭ 300-دەي مادەني ورتالىق بار. سونىڭ 14-ءى – رەسپۋبليكالىق ۇيىمدار. سول رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مادەني ورتالىقتىڭ ءبىرى – قازاق مادەني ورتالىعى. سول سەبەپتى ءبىز قازاقتىڭ ءاربىر قۋانىشىنا قاتىناسىپ، وسىندا كەلىپ-كەتىپ، مادەني شارالاردى ءجيى اتقارامىز. جاستاردى وسىندا جىبەرىپ، ءتۇرلى ونەر باسەكەلەرىنە قاتىستىرامىز. قازاقستاننان كەلەتىن ونەر ادامدارىن، جازۋشىلاردى قازاقتار كوپ شوعىرلانعان ايماقتارعا اپارىپ، كەزدەسۋلەر وتكىزەمىز.
– قازاقستانعا 1991-2014 جىلدار ارالىعىندا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتىڭ 61 پايىزى وزبەكستاننان قونىس اۋدارعاندار بولعان ەكەن. قازىر وزبەكستاندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ سانى قانشا؟
– سوۆەت وداعى تاراعان تۇستا وزبەكستاندا ءبىر جارىم ميلليون قازاق تۇرادى دەپ ەسەپتەلەتىن. قازىر ءبىر ميلليوننىڭ شاماسىندا قالدى. ماسەلەن بۇرىن ناۋايدا (ناۆوي وبلىسىندا) 120 مىڭ قازاق تۇرسا، قازىر – 40 مىڭ. ويتكەنى ول جاق نەگىزىنەن دالالى جەر بولعاندىقتان، تۇرمىس قيىنداپ، كوپ ەل كوشىپ كەتتى. قازىر وزبەكستاندا قازاقتار كوپ شوعىرلانعان جەر قاراقالپاقستان مەن تاشكەنت وبلىسى سانالادى. قاراقالپاقستاندا 400 مىڭداي قازاق تۇرسا، تاشكەنت وبلىسىنداعى قازاق 300 مىڭ.
– وزبەكستاندا قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ جاتقانى تۋرالى ءجيى ايتىلادى. بۇل قازاقتاردىڭ كوشىپ كەتۋىمەن بايلانىستى ما؟
– وزبەكستانداعى قازاق مەكتەپتەرى بۇرىن 550 بولاتىن. 20 جىلدان اسا ۋاقىتتان سوڭ 440 مەكتەپ بولىپ قالدى. ارينە كوپ مەكتەپتەر جۇرت كوشىپ كەتكەن سوڭ امالسىز جابىلدى. جابىلماي قالعاندارى وزبەك نەمەسە ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەرگە اينالدى. ماسەلەن بوكەي دەيتىن اۋدان بار. وندا قازاق مەكتەپتەرى بولعان. قازىر وندا قازاق سىنىپ وقۋشىلارى سەگىز-توعىزدان عانا. وعان قوسا، قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن كوللەجدەر از. وسى سەبەپتى بالالارىمىز وزبەك نەمەسە ورىس مەكتەبىنە بارىپ، قازاق سىنىپتارى كەمىپ جاتىر. مەكتەپ جابىلماعاننىڭ وزىندە سىنىپتار جابىلىپ جاتىر.
– قازاق تىلىندە ءبىلىم العان جاستاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ مۇمكىندىگى قانداي؟
– وزبەكستاندا جىلىنا 500 مىڭنان اسا بالا مەكتەپ بىتىرەدى. مەملەكەت جوسپارىمەن 50-60 مىڭ بالا وقۋعا قابىلدانادى. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ بالالاردىڭ كوبى وقۋعا قازاقستانعا كەتىپ جاتىر. ماسەلەن بيىل قازاقستان شەتەلدەگى قازاق جاستارىنا ارناپ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا العاشقى دايىندىقتان وتۋگە 3 مىڭ ورىن ءبولدى. وزبەكستاننان كەلەتىن بالالاردىڭ كوبى وقۋعا وسى گرانتپەن ءتۇسىپ كەتەدى. بىتىرگەن سوڭ ولاردىڭ كوبى قازاقستاندا قالىپ قويادى. ال بارعاندارىنا جۇمىس تاۋىپ بەرەمىز.
تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: وزبەكستاندا جۇزدەن اسا قازاق مەكتەبى جابىلىپ قالدى
