Esse

Jaz boyy bizding baqta alma tógilip jatady. Key kýnderi apam búlqan-talqan bop ashulanyp, búl ýige ózinen basqa eshkimning jany ashymaytynyn aityp úrysqan kezde ghana agham ekeumiz shelek-shelek qyp terip әkelemiz de, qoradaghy siyrdyn, qoydyn, esekting aqyryna aparyp salamyz. Keshkilik óristen tynqiyp toyyp qaytatyn mal da: «Búny qaytemiz? Anau bauda shashylyp-tógilip, shirip jatyr ghoy», - degendey múrnyn shýiirip, aspangha qaraydy.

Sóitip jýrgende bir kýni auylgha jýk mashinasymen biri úzyn, biri qysqa boyly eki orys kele qaldy. Estuimizshe baqtan alma jinap ótkizgenderge azyn-aulaq aqsha tóleydi eken. Ár killogramyna eki tiynnan. Ol kezde biz ýshinshi synypta oqitynbyz. Sondyqtan da, «baqtaghy alma kóp pe, әlde, búlardyng qaltasyndaghy tiyn kóp pe?» dep oilanyp túrghanymda, qyr jaqtaghy dýkennen shyqqan Áuesbay kókem: «Áy, neghyp auzyng ashylyp qalghan? Bar, jýgir. Alma alushylar keldi dep ait apana!» dep iyegin qaghyp, bir jútynyp qoydy.

Zyta jóneldim. Othana jaqta tamaq istep jatqan apam «Alma alushylar... alma alushylar!..» dep alqynyp jetken maghan әuelde tandana qarap, búl ne aityp túr degendey ernin bir sylp etkizdi de: «Maghan dese, tegin alsyn! Sharbaqtyng esigin keng qylyp ashyp qoy», - dedi. Sonson, mening negizgi sharuam alma teru emes, tamaq pisiru degendey dәu qazannyng aghash qaqpaghyn aqyryn ghana kóterip qalyp edi, appaq bu búrq ete týsti de, saqyldap qaynap jatqan ystyq sorpanyng dәmdi iyisi tanauymdy qytyqtay jóneldi.

Sol kýni býkil auyldyng bala-shaghasy keshke deyin әlgi dәu mashinagha alma tasumen boldyq. Qoraby da nәn eken ózinin. Bir auyldyng jýgin artsang da júghym qúrly kórmeydi-au shamasy. Biraq, bizding jaqta ne kóp, alma kóp. Qay ýiding baghyna barsang da, shashylyp-tógilip, qúr bosqa ayaq asty bop jatady.     

Alma alushylar basyn shayqap, tanghalady. Shelek-shelek bop aghylyp kelip jatqan aq, sary, qyzyl almalargha qarap kózderi kýlimdep:

-         Smotri, kakoe yabloko, a? – dep quanady.

Key kezde qasynan ótip bara jatqan balalardyng birin toqtatyp, qolyndaghy shelekten Ábdiәkim shabandozdyng júdyryghynday bir ýlken almany ilip alyp iyiskeydi de, raqattanyp túryp qarsh-qarsh shaynaydy.

O-o, shirkin, ol kezdegi bizding auyldaghy almanyng iyisi qanday edi desenizshi! Dәmi qanday edi!..

Býkil әlemge әigili fransuz әtirining iyisi de tap bizding baqtaghy almalar sekildi júpar shashpaghan bolar-au, sirә.

-Oy, kak horosho-o!

-Vkusno, da?

-Ne govoriy... Aromat takoy, obaldennyi!..

Alma alugha kelgen biri úzyn, biri qysqa eki orys bastaryn shayqap tanghalghan sayyn biz tympyndap, birimizden birimiz ozyp, qolymyzdaghy shelekterdi tez-tez toltyryp әkeluge tyrysamyz. Alghashqyda olar  dóngelek qoltarazymen  bir-eki shelekti ólshep kórdi de, birinen song biri shúbyryp kele jatqan balalargha qarap, qoldaryn bir-aq siltep: «Zasypay!» dep búiyrdy.

Barys-kelisi qiyn Aspantaudyng bókterindegi bizding auylgha ol kezde basqa últtyng ókilderi óte siyrek kelushi edi. Sondyqtan da, myna kisilerding sózi bizge birtýrli qyzyq kórinip, basymyzdy shayqap, kýle beremiz, kýle beremiz.

hhh

Ertenine tangha juyq  qara nóser qúiyp ótti. Sәmbi taldyng astyndaghy tapshanda úiqtap jatqan agham ekeumizding ýsti-basymyz malmanday su bolyp, kórpe-tósegimizdi arqalap, tisimiz-tisimizge tiymey qalshyldap ýige qaray qashtyq. Bizding jaqtyng auarayy osynday endi. Kýtpegen jerden jel soghyp, búrshaq jauyp, nóserletip ala jóneledi. Tura mening apamnyng minezi siyaqty.

Ýige kirgen song boyymyz әp-sәtte jylynyp, kózimiz júmyla berdi.

Sodan kýn sәskege kóterilgende bir-aq oyanyppyn. Terezeden tógilgen jap-jaryq sәule syrtqa qaray shaqyryp, jymyn-jymyng etedi. Ýstime jenil mәikimdi ile salyp, esik aldyna atyp shyqtym. Aspan shayday ashyq. Kýn ysy bastapty. Baqtaghy alma aghashtardan appaq bu kóterilip jatyr.

Býgin naghyz dop tebetin-aq kýn eken. Jerde bir týiir shang joq. Týndegi nóser bәrin juyp-shayyp, tazalap ketipti. Toghay jaqtaghy alanqaygha baryp, dop oinap, ózenge shomylyp qaytyp kele jatqanymyzda Ántay bir qyzyq oiyn bastady. Ol bizden bir synyp joghary oqityndyqtan auyldaghy  bastauysh mektepting naghyz serkesi bolyp sanalady.

-         Áy, baldar, baldar, - dedi ol eki qolyn diriyjer sekildi joghary kóterip. –Davay, bir-birimizben oryssha sóileseyikshi, a?!

Keshe ghana auylgha kelip-ketken alma alushylardyng әseri me, әlde, búl oiyn shynynda da, bizge bir tosyn janalyq bolyp kórindi me, kim bilsin, japa-tarmaghay eki qolymyzdy aspangha kóterip:

-Davay, davay! – dep shuylday jóneldik.

Sóitip, әuelgi orysshany Ántaydyng ózi bastady.

- Smotri, a, - dedi ol auyldy býgin ghana kórip túrghanday ainalagha tanghala qarap. –Kak horosho, a?!

-Horosho!

-Horosho-o! – dep bәrimiz jan-jaqtan basymyzdy iyzep, mәz-mәiram bop maqúldap jatyrmyz.

-Yabloko ukusnyi, da?!

-Da!

-Da-a!

-Aromat kakoy, a?!

-Kakoy!

-Kakoy!!!

-Abalden, da?

-Da!

-Qarasho-o! Ne gavariy!

Rasynda da, búl bir qyzyq oiyn bolyp shyqty. Tynysymyz ashylyp, sana-sezimimiz oyanyp, búryn-sondy ózimiz kórmegen jana dýniyege engendey qanattanyp kettik. Biraq, biz qostap, maqtaghan sayyn Ántaydyng keshegi alma alushylardan estigen oryssha sózderi birte-birte tausyla bastady. Basqalarymyzdyng da óz janymyzdan qosyp-alar týgimiz joq ekeni әp-sәtte belgili boldy. Óitkeni auyldaghy tórt synyptyq bastauysh mektepti ekige bólip, eki synypty týske deyin, eki synypty týsten keyin oqytatyn Mýtәn aghaydyng osy kýnge sheyin ýiretken «papa, mama, hleb, sahar» degenderi búl  oyyngha tipti jaramaydy eken. Bir qyzyghy, orys tiline kelgende birinshi synypta oqityn bala men tórtinshi synypta oqityn balanyng arasynda bәlendey bir aiyrmashylyq ta bayqalmady.

- Smotri, a, - deydi Ántay sonda da esesin jibergisi kelmey. –Týnde janbyr jaughanskiy, da?!

-Da!

-Da-a!

-IYә-ә! Jaughanskiy! – deymiz biz shulap.

-Smotri, qysta qar jauadskiy, da-a?

-Da!

-Da-a!

-Sonda taudan shanamen syrghanaymyz... skiy!

-Malades! Oryssha jaqsy biledskiy!

Sol kýni biz keshke deyin qúmarymyz qanghansha «oryssha» sóilep, ýige bir ýlken sharua bitirgendey silemiz qatyp, sharshap qayttyq...

hhh

Alma baq kýnde shashylyp-tógilip, esin shygharghan mol jemisinen qútylghanyna quanghanday sol jyly qysqa deyin jenil tynystap jatty. Biraq onyng iyisi, nege ekeni, búrynghyday búrqyrap, tanauymyzdy qytyqtamaytyn boldy...

hhh

Uaqyt zymyrap ótip jatty. Baqtaghy almalar sekildi pisip-jetilgen auyldaghy jastar da jylda-jylda qalagha oqugha ketip, qyzmetke ornalasyp, ýili-barandy, balaly-shaghaly bolyp,  birjola sinip kete berdi. Solardyng biri – ózimiz...

Ótken jyly qaladaghy bir jerles aghay qaytys bolyp, panfilovshylar sayabaghyndaghy «Júldyz» meyramhanasynda qonaq asy berildi. Kóz kórgen;  auyldas, jerles, jegjat-júraghat, әruaqqa serik aghayyn-tuys jiylyp, marqúmnyng tirisinde jasaghan iygi isteri men jaqsy qasiyetterin eske aldyq.

Kenet, ýlken zaldyng ortanghy túsynda otyrghan bir qara tory, dóngelek jýzdi, tyghynshyqtay kisi kózime jylyúshyray ketkeni. Ou, mynau Ántay ghoy! Ol bayaghyda ortalyqtaghy mektep-internatty bitirgen son, Resey jaqqa  oqugha ketipti dep estigenbiz. Keyin sondaghy bir zauytta qyzmetke qalghan...

Ishimnen quanyp otyrmyn. Bala kezdegi balday tәtti kýnderdi birge ótkizgen eski dos emes pe. Qayta-qayta oiym bólinip, kimning ne aityp jatqanyn onsha týsinbey, Ántay jaqqa sýzilip qaray beremin. Ol da meni bayqap otyrghan siyaqty. Jýgirip shyghyp, bir-birimizdi qúshaqtay alugha ainaladaghy júrttan qysylamyz. Tek әiteuir, as tarqaghansha azdap sabyr saqtap, shyday túrugha ishtey qúmbylmyz.

hhh

Endi mine, esik aldyna shyghyp, bir-birimizding iyghymyzgha qolymyzdy artyp, kýlimsirep qaraymyz. Ántaydyng Almatygha auysyp kelgenine bes-alty jyldyng jýzi bolyp qalypty. Auyl jaqqa kópten at izin salmaghany týrinen de, sózinen de ap-anyq angharylyp túr.

Bir-birimizben telefon nomerin almasyp, aldaghy kýnderi habarlasamyz dep jatqanymyzda, o toba, kóshe jiyegine kelip toqtaghan aq týsti «djipten» sol bayaghy, bala kýngi Ántay sekirip týsip, bizge qarap qúldyrandap jýgirip kele jatty.

- Papa, kupy mne morojenoe! – dep aiqaylaydy alystan.

- Seychasi. Podojdi, synok, ya je s dyadenikoy razgovarivai, - dep mening qasymda túrghan ýlken Ántay kishi Ántaygha tap-taza orys tilinde jauap qatyp jatty.

hhh

Sayabaqtaghy jalghyz ayaq jolgha qarap, japadan-jalghyz oilanyp qalgham. Ádette ýige  qaray asyqqanda  trotuardan jalt búrylyp, tap osy soqpaqpen tike tartushy em. Biraq, qazir eshqayda da asyqqym kelmeydi. Kerisinshe, býginge deyingi jýrip ótken izime qarap, bәrin basynan, qaytadan bastaghym kelgendey ózegimdi bir ókinish tyrnalaydy.

Jana ghana Ántaygha qaljyndaghan bop: «Ou, myna bala bir auyz qazaqsha bilmeydi ghoy!..» degen óz dausym janghyryp, ózime qaytyp oralghanday ishki dýniyem kýngirlep túr. Yapyr-ay, búl neghylghan bos kenistik?..

«Auylgha baryp túrasyndar ma?» dep súrap edim Ántaydan.

Ol birtýrli ynghaysyzdanghanday tómen qarap, basyn shayqady.

«Almanyng iyisin saghynbadyng ba?..»

«Keyin ... – dedi ol qolyn siltep, - keyin...  bir... onasha otyrghanda aitam...»

Abai.kz