نۇرعالي وراز. المانىڭ ءيسى
ەسسە
جاز بويى ءبىزدىڭ باقتا الما توگىلىپ جاتادى. كەي كۇندەرى اپام بۇلقان-تالقان بوپ اشۋلانىپ، بۇل ۇيگە وزىنەن باسقا ەشكىمنىڭ جانى اشىمايتىنىن ايتىپ ۇرىسقان كەزدە عانا اعام ەكەۋمىز شەلەك-شەلەك قىپ تەرىپ اكەلەمىز دە، قوراداعى سيىردىڭ، قويدىڭ، ەسەكتىڭ اقىرىنا اپارىپ سالامىز. كەشكىلىك ورىستەن تىڭقيىپ تويىپ قايتاتىن مال دا: «بۇنى قايتەمىز؟ اناۋ باۋدا شاشىلىپ-توگىلىپ، ءشىرىپ جاتىر عوي»، - دەگەندەي مۇرنىن ءشۇيىرىپ، اسپانعا قارايدى.
ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى اۋىلعا جۇك ماشيناسىمەن ءبىرى ۇزىن، ءبىرى قىسقا بويلى ەكى ورىس كەلە قالدى. ەستۋىمىزشە باقتان الما جيناپ وتكىزگەندەرگە ازىن-اۋلاق اقشا تولەيدى ەكەن. ءار كيللوگرامىنا ەكى تيىننان. ول كەزدە ءبىز ءۇشىنشى سىنىپتا وقيتىنبىز. سوندىقتان دا، «باقتاعى الما كوپ پە، الدە، بۇلاردىڭ قالتاسىنداعى تيىن كوپ پە؟» دەپ ويلانىپ تۇرعانىمدا، قىر جاقتاعى دۇكەننەن شىققان اۋەسباي كوكەم: ء«اي، نەعىپ اۋزىڭ اشىلىپ قالعان؟ بار، جۇگىر. الما الۋشىلار كەلدى دەپ ايت اپاڭا!» دەپ يەگىن قاعىپ، ءبىر جۇتىنىپ قويدى.
زىتا جونەلدىم. وتحانا جاقتا تاماق ىستەپ جاتقان اپام «الما الۋشىلار... الما الۋشىلار!..» دەپ القىنىپ جەتكەن ماعان اۋەلدە تاڭدانا قاراپ، بۇل نە ايتىپ تۇر دەگەندەي ەرنىن ءبىر سىلپ ەتكىزدى دە: «ماعان دەسە، تەگىن السىن! شارباقتىڭ ەسىگىن كەڭ قىلىپ اشىپ قوي»، - دەدى. سونسوڭ، مەنىڭ نەگىزگى شارۋام الما تەرۋ ەمەس، تاماق ءپىسىرۋ دەگەندەي ءداۋ قازاننىڭ اعاش قاقپاعىن اقىرىن عانا كوتەرىپ قالىپ ەدى، اپپاق بۋ بۇرق ەتە ءتۇستى دە، ساقىلداپ قايناپ جاتقان ىستىق سورپانىڭ ءدامدى ءيىسى تاناۋىمدى قىتىقتاي جونەلدى.
سول كۇنى بۇكىل اۋىلدىڭ بالا-شاعاسى كەشكە دەيىن الگى ءداۋ ماشيناعا الما تاسۋمەن بولدىق. قورابى دا ءنان ەكەن ءوزىنىڭ. ءبىر اۋىلدىڭ جۇگىن ارتساڭ دا جۇعىم قۇرلى كورمەيدى-اۋ شاماسى. بىراق، ءبىزدىڭ جاقتا نە كوپ، الما كوپ. قاي ءۇيدىڭ باعىنا بارساڭ دا، شاشىلىپ-توگىلىپ، قۇر بوسقا اياق استى بوپ جاتادى.
الما الۋشىلار باسىن شايقاپ، تاڭعالادى. شەلەك-شەلەك بوپ اعىلىپ كەلىپ جاتقان اق، سارى، قىزىل المالارعا قاراپ كوزدەرى كۇلىمدەپ:
- سموتري، كاكوە يابلوكو، ا؟ – دەپ قۋانادى.
كەي كەزدە قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان بالالاردىڭ ءبىرىن توقتاتىپ، قولىنداعى شەلەكتەن ابدىاكىم شاباندوزدىڭ جۇدىرىعىنداي ءبىر ۇلكەن المانى ءىلىپ الىپ يىسكەيدى دە، راقاتتانىپ تۇرىپ قارش-قارش شاينايدى.
و-و، شىركىن، ول كەزدەگى ءبىزدىڭ اۋىلداعى المانىڭ ءيىسى قانداي ەدى دەسەڭىزشى! ءدامى قانداي ەدى!..
بۇكىل الەمگە ايگىلى فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ ءيىسى دە تاپ ءبىزدىڭ باقتاعى المالار سەكىلدى جۇپار شاشپاعان بولار-اۋ، ءسىرا.
-وي، كاك حوروشو-و!
-ۆكۋسنو، دا؟
-نە گوۆوري... ارومات تاكوي، وبالدەننىي!..
الما الۋعا كەلگەن ءبىرى ۇزىن، ءبىرى قىسقا ەكى ورىس باستارىن شايقاپ تاڭعالعان سايىن ءبىز تىمپىڭداپ، بىرىمىزدەن ءبىرىمىز وزىپ، قولىمىزداعى شەلەكتەردى تەز-تەز تولتىرىپ اكەلۋگە تىرىسامىز. العاشقىدا ولار دوڭگەلەك قولتارازىمەن ء بىر-ەكى شەلەكتى ولشەپ كوردى دە، بىرىنەن سوڭ ءبىرى شۇبىرىپ كەلە جاتقان بالالارعا قاراپ، قولدارىن ءبىر-اق سىلتەپ: «زاسىپاي!» دەپ بۇيىردى.
بارىس-كەلىسى قيىن اسپانتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى ءبىزدىڭ اۋىلعا ول كەزدە باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى وتە سيرەك كەلۋشى ەدى. سوندىقتان دا، مىنا كىسىلەردىڭ ءسوزى بىزگە ءبىرتۇرلى قىزىق كورىنىپ، باسىمىزدى شايقاپ، كۇلە بەرەمىز، كۇلە بەرەمىز.
ححح
ەرتەڭىنە تاڭعا جۋىق قارا نوسەر قۇيىپ ءوتتى. ءسامبى تالدىڭ استىنداعى تاپشاندا ۇيقتاپ جاتقان اعام ەكەۋمىزدىڭ ءۇستى-باسىمىز مالمانداي سۋ بولىپ، كورپە-توسەگىمىزدى ارقالاپ، ءتىسىمىز-تىسىمىزگە تيمەي قالشىلداپ ۇيگە قاراي قاشتىق. ءبىزدىڭ جاقتىڭ اۋارايى وسىنداي ەندى. كۇتپەگەن جەردەن جەل سوعىپ، بۇرشاق جاۋىپ، نوسەرلەتىپ الا جونەلەدى. تۋرا مەنىڭ اپامنىڭ مىنەزى سياقتى.
ۇيگە كىرگەن سوڭ بويىمىز ءاپ-ساتتە جىلىنىپ، كوزىمىز جۇمىلا بەردى.
سودان كۇن ساسكەگە كوتەرىلگەندە ءبىر-اق ويانىپپىن. تەرەزەدەن توگىلگەن جاپ-جارىق ساۋلە سىرتقا قاراي شاقىرىپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى. ۇستىمە جەڭىل مايكىمدى ىلە سالىپ، ەسىك الدىنا اتىپ شىقتىم. اسپان شايداي اشىق. كۇن ىسي باستاپتى. باقتاعى الما اعاشتاردان اپپاق بۋ كوتەرىلىپ جاتىر.
بۇگىن ناعىز دوپ تەبەتىن-اق كۇن ەكەن. جەردە ءبىر ءتۇيىر شاڭ جوق. تۇندەگى نوسەر ءبارىن جۋىپ-شايىپ، تازالاپ كەتىپتى. توعاي جاقتاعى الاڭقايعا بارىپ، دوپ ويناپ، وزەنگە شومىلىپ قايتىپ كەلە جاتقانىمىزدا ءانتاي ءبىر قىزىق ويىن باستادى. ول بىزدەن ءبىر سىنىپ جوعارى وقيتىندىقتان اۋىلداعى باستاۋىش مەكتەپتىڭ ناعىز سەركەسى بولىپ سانالادى.
- ءاي، بالدار، بالدار، - دەدى ول ەكى قولىن ديريجەر سەكىلدى جوعارى كوتەرىپ. –داۆاي، ءبىر-بىرىمىزبەن ورىسشا سويلەسەيىكشى، ا؟!
كەشە عانا اۋىلعا كەلىپ-كەتكەن الما الۋشىلاردىڭ اسەرى مە، الدە، بۇل ويىن شىنىندا دا، بىزگە ءبىر توسىن جاڭالىق بولىپ كورىندى مە، كىم ءبىلسىن، جاپا-تارماعاي ەكى قولىمىزدى اسپانعا كوتەرىپ:
-داۆاي، داۆاي! – دەپ شۋىلداي جونەلدىك.
ءسويتىپ، اۋەلگى ورىسشانى ءانتايدىڭ ءوزى باستادى.
- سموتري، ا، - دەدى ول اۋىلدى بۇگىن عانا كورىپ تۇرعانداي اينالاعا تاڭعالا قاراپ. –كاك حوروشو، ا؟!
-حوروشو!
-حوروشو-و! – دەپ ءبارىمىز جان-جاقتان باسىمىزدى يزەپ، ءماز-ءمايرام بوپ ماقۇلداپ جاتىرمىز.
-يابلوكو ۋكۋسنىي، دا؟!
-دا!
-دا-ا!
-ارومات كاكوي، ا؟!
-كاكوي!
-كاكوي!!!
-ابالدەن، دا؟
-دا!
-قاراشو-و! نە گاۆاري!
راسىندا دا، بۇل ءبىر قىزىق ويىن بولىپ شىقتى. تىنىسىمىز اشىلىپ، سانا-سەزىمىمىز ويانىپ، بۇرىن-سوڭدى ءوزىمىز كورمەگەن جاڭا دۇنيەگە ەنگەندەي قاناتتانىپ كەتتىك. بىراق، ءبىز قوستاپ، ماقتاعان سايىن ءانتايدىڭ كەشەگى الما الۋشىلاردان ەستىگەن ورىسشا سوزدەرى بىرتە-بىرتە تاۋسىلا باستادى. باسقالارىمىزدىڭ دا ءوز جانىمىزدان قوسىپ-الار تۇگىمىز جوق ەكەنى ءاپ-ساتتە بەلگىلى بولدى. ويتكەنى اۋىلداعى ءتورت سىنىپتىق باستاۋىش مەكتەپتى ەكىگە ءبولىپ، ەكى سىنىپتى تۇسكە دەيىن، ەكى سىنىپتى تۇستەن كەيىن وقىتاتىن ءمۇتان اعايدىڭ وسى كۇنگە شەيىن ۇيرەتكەن «پاپا، ماما، حلەب، ساحار» دەگەندەرى بۇل ويىنعا ءتىپتى جارامايدى ەكەن. ءبىر قىزىعى، ورىس تىلىنە كەلگەندە ءبىرىنشى سىنىپتا وقيتىن بالا مەن ءتورتىنشى سىنىپتا وقيتىن بالانىڭ اراسىندا بالەندەي ءبىر ايىرماشىلىق تا بايقالمادى.
- سموتري، ا، - دەيدى ءانتاي سوندا دا ەسەسىن جىبەرگىسى كەلمەي. –تۇندە جاڭبىر جاۋعانسكي, دا؟!
-دا!
-دا-ا!
-ءيا-ءا! جاۋعانسكي! – دەيمىز ءبىز شۋلاپ.
-سموتري، قىستا قار جاۋادسكي، دا-ا؟
-دا!
-دا-ا!
-سوندا تاۋدان شانامەن سىرعانايمىز... سكي!
-مالادەس! ورىسشا جاقسى بىلەدسكي!
سول كۇنى ءبىز كەشكە دەيىن قۇمارىمىز قانعانشا «ورىسشا» سويلەپ، ۇيگە ءبىر ۇلكەن شارۋا بىتىرگەندەي سىلەمىز قاتىپ، شارشاپ قايتتىق...
ححح
الما باق كۇندە شاشىلىپ-توگىلىپ، ەسىن شىعارعان مول جەمىسىنەن قۇتىلعانىنا قۋانعانداي سول جىلى قىسقا دەيىن جەڭىل تىنىستاپ جاتتى. بىراق ونىڭ ءيىسى، نەگە ەكەنى، بۇرىنعىداي بۇرقىراپ، تاناۋىمىزدى قىتىقتامايتىن بولدى...
ححح
ۋاقىت زىمىراپ ءوتىپ جاتتى. باقتاعى المالار سەكىلدى ءپىسىپ-جەتىلگەن اۋىلداعى جاستار دا جىلدا-جىلدا قالاعا وقۋعا كەتىپ، قىزمەتكە ورنالاسىپ، ءۇيلى-باراندى، بالالى-شاعالى بولىپ، ءبىرجولا ءسىڭىپ كەتە بەردى. سولاردىڭ ءبىرى – ءوزىمىز...
وتكەن جىلى قالاداعى ءبىر جەرلەس اعاي قايتىس بولىپ، پانفيلوۆشىلار ساياباعىنداعى «جۇلدىز» مەيرامحاناسىندا قوناق اسى بەرىلدى. كوز كورگەن; اۋىلداس، جەرلەس، جەگجات-جۇراعات، ارۋاققا سەرىك اعايىن-تۋىس جيىلىپ، مارقۇمنىڭ تىرىسىندە جاساعان يگى ىستەرى مەن جاقسى قاسيەتتەرىن ەسكە الدىق.
كەنەت، ۇلكەن زالدىڭ ورتاڭعى تۇسىندا وتىرعان ءبىر قارا تورى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، تىعىنشىقتاي كىسى كوزىمە جىلىۇشىراي كەتكەنى. وۋ، مىناۋ ءانتاي عوي! ول باياعىدا ورتالىقتاعى مەكتەپ-ينتەرناتتى بىتىرگەن سوڭ، رەسەي جاققا وقۋعا كەتىپتى دەپ ەستىگەنبىز. كەيىن سونداعى ءبىر زاۋىتتا قىزمەتكە قالعان...
ىشىمنەن قۋانىپ وتىرمىن. بالا كەزدەگى بالداي ءتاتتى كۇندەردى بىرگە وتكىزگەن ەسكى دوس ەمەس پە. قايتا-قايتا ويىم ءبولىنىپ، كىمنىڭ نە ايتىپ جاتقانىن ونشا تۇسىنبەي، ءانتاي جاققا ءسۇزىلىپ قاراي بەرەمىن. ول دا مەنى بايقاپ وتىرعان سياقتى. جۇگىرىپ شىعىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇشاقتاي الۋعا اينالاداعى جۇرتتان قىسىلامىز. تەك ايتەۋىر، اس تارقاعانشا ازداپ سابىر ساقتاپ، شىداي تۇرۋعا ىشتەي قۇمبىلمىز.
ححح
ەندى مىنە، ەسىك الدىنا شىعىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ يىعىمىزعا قولىمىزدى ارتىپ، كۇلىمسىرەپ قارايمىز. ءانتايدىڭ الماتىعا اۋىسىپ كەلگەنىنە بەس-التى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالىپتى. اۋىل جاققا كوپتەن ات ءىزىن سالماعانى تۇرىنەن دە، سوزىنەن دە اپ-انىق اڭعارىلىپ تۇر.
ءبىر-بىرىمىزبەن تەلەفون نومەرىن الماسىپ، الداعى كۇندەرى حابارلاسامىز دەپ جاتقانىمىزدا، و توبا، كوشە جيەگىنە كەلىپ توقتاعان اق ءتۇستى «دجيپتەن» سول باياعى، بالا كۇنگى ءانتاي سەكىرىپ ءتۇسىپ، بىزگە قاراپ قۇلدىراڭداپ جۇگىرىپ كەلە جاتتى.
- پاپا، كۋپي منە موروجەنوە! – دەپ ايقايلايدى الىستان.
- سەيچاس. پودوجدي، سىنوك، يا جە س ديادەنكوي رازگوۆاريۆايۋ، - دەپ مەنىڭ قاسىمدا تۇرعان ۇلكەن ءانتاي كىشى انتايعا تاپ-تازا ورىس تىلىندە جاۋاپ قاتىپ جاتتى.
ححح
ساياباقتاعى جالعىز اياق جولعا قاراپ، جاپادان-جالعىز ويلانىپ قالعام. ادەتتە ۇيگە قاراي اسىققاندا تروتۋاردان جالت بۇرىلىپ، تاپ وسى سوقپاقپەن تىكە تارتۋشى ەم. بىراق، قازىر ەشقايدا دا اسىققىم كەلمەيدى. كەرىسىنشە، بۇگىنگە دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن ىزىمە قاراپ، ءبارىن باسىنان، قايتادان باستاعىم كەلگەندەي وزەگىمدى ءبىر وكىنىش تىرنالايدى.
جاڭا عانا انتايعا قالجىڭداعان بوپ: «وۋ، مىنا بالا ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيدى عوي!..» دەگەن ءوز داۋسىم جاڭعىرىپ، وزىمە قايتىپ ورالعانداي ىشكى دۇنيەم كۇڭگىرلەپ تۇر. ياپىر-اي، بۇل نەعىلعان بوس كەڭىستىك؟..
«اۋىلعا بارىپ تۇراسىڭدار ما؟» دەپ سۇراپ ەدىم ءانتايدان.
ول ءبىرتۇرلى ىڭعايسىزدانعانداي تومەن قاراپ، باسىن شايقادى.
«المانىڭ ءيىسىن ساعىنبادىڭ با؟..»
«كەيىن ... – دەدى ول قولىن سىلتەپ، - كەيىن... ء بىر... وڭاشا وتىرعاندا ايتام...»
Abai.kz
