Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev QR Parlamenti Senatyna Últtyq bankting tóraghalyghyna Daniyar Aqyshevtyng kandidaturasyn qaraudy tapsyrdy. Búl turaly abai.kz portaly Aqordanyng baspasóz qyzmetining «Tvitterdegi» akkauntyna  silteme jasay otyryp habarlaydy.

Jogharghy palatanyng plenarlyq otyrysyna Preziydent әkimshiligining jetekshisi Núrlan Nyghmatullin qatysyp, Elbasynyng tikeley pәrmenimen Últtyq bank tóraghasy lauazymyna Daniyar Aqyshevtyng kandidaturasyn maqúldaudy tapsyrghan. QR Senatyna joldaghan ýndeuinde Núrsúltan Nazarbaev «Býginde Bankke jәne últtyq valutagha senim kemip otyr. Múnday tómengi kórsetkishterdi joy baghytynda júmys isteu kerek. Aqyshevting bilimi men tәjiriybesi oghan osy tapsyrmalardy oryndaugha mýmkindik beredi dep senemin» degen.

Al, pәrmensiz Parlamentting senimnen aiyrylghan Senaty Aqyshev turaly Preziydentting úsynysyn bir auyzdan maqúldady.

Sonymen Qazaqstandy qarjylyq qiyndyqtan qútqaru ýshin Kelimbetovti taghynan taydyrghan Aqyshev kim, qanday lauazymdy qyzmet atqarghan? Sirә, Preziydentting pәrmenimen  qazirgi әlemdik qarjy daghdarysy túsynd Últtyq bankti basqarugha kelgen búl Aqyshev teginde beker adam bolmasa kerek-ti.

1976 jyly Almaty qalasynda tughan Daniyar Aqyshev Qazaq memlekettik basqaru akademiyasyn bitirgen. Mamandyghy – ekonomist, bank salasynda birqatar qyzmetter atqarghan. Ortalyq Aziyadaghy qor birjasynda jetekshi ekonomist bolghan. 1996-2007 jyldary QR Últtyq bankting statistika departamentinde qyzmette bolghan. 2007-2014 jyldary QR Últtyq bank tóraghasy orynbasary bolghan. QR Preziydenti әkimshiligining әleumettik-ekonomika bólimining mengerushisi, 2015 jyldan bastap QR Preziydentining kenesshisi qyzmetin uaqytsha atqaryp kelgen.

Aqpan devalivasiyasy men tamyzdaghy tengeni targetteli tek qarapayym qazaqstandyqtardyng ghana emes, Kelimbetov pen Mәsimov Ýkimetine de soqqy bop tiygeni jasyryn emes.

Sonymen, Qazaqstannyng qarjy salasynda ótirik uәdesi men әri alansyzdyghymen tanymal bolghan Kelimbetov qazaqstandyqtardyng esinde nesimen qalady?

1. 2013 jyly qarjy naryghyndaghy jaghdaydy qalypqa týsiru ýshin Qayrat Nematúly Senatorlardyng seniminen shyghyp, bir auyzdan qoldaularyna ie bolyp, Elbasynyng úsynysyn qabyl alghan bolatyn. Sol kezding ózinde «Tenge qúnyn joghaltpaydy» dep uәde bergen Kelimbetov myrza ainaldyrghan eki jyldyng ishiende Qazaqstan valiutasynyng qúnyn qara baqyrgha para-par etip jiberdi.
2. «Resey rublining baghasy qanday bolady?  Europa men Qytay ekonomikasynyng ósui qanday bolady? Múnaydyng baghasy qanday bolady? Búghan qarap otyrudyng qajeti shamaly, bizde barlyghy bizde oidaghyday boldy. Sondyqtan 3-5 jylda eshqanday ózgerister bolmaydy» degen Kelimbetov sol kýnning erteninde  Ýkimetting tengeni qúnsyzdandyryp jibergenin bir-aq bildi.
3. Áueli dollar baghasy 150-den 182-ge biraq yrshydy.Tipti, sol kezding ózinde bagha – 220-gha deyin kóterilui mýmkin degen qauesetting bolghany ras.
4. Alayda bәrin baqylauda ústaymyn degen Qayrat myrza «úiyqtap jatqanda» biylik devalivasiya jasap ýlgerdi.
5. 2014 jyl qazaqstandyqtardyng Kelimbetovti otstavkagha jiberuin talap etumen este qaldy. Bir emes, birneshe mәrte Almaty qalasyndaghy Últtyq bank ghimaratynyng aldyna jinalghan nópir qauym Qayrat Nematúly «taghynan» taydyrmaq boldy. Tipti, alangha әielderding ish kiyimin bastaryna kiyip shyqqandar da tabyldy.
6. IYә, biyl da Bas bankir eshqanday devalivasiya bolmaytynyn eskertip, eldi tynyshtandyru sayasatyn myqtap qolgha alghandyghyn kórsetti. Mәsimov myrza pәrmenimen tóragha Kelimbetov qarasha halyqty taghy da aldap soqty.
7. 2015 jyly bir emes, eki birdey devalivasiya jasady.
8. Aqpan aiynda devalivasiyanyng alghashqy tolqyny soqqanda, qazaqstandyqtar Kelimbetovting otstavkagha ketuin talap etip, piyketterge shygha bastady. Alayda búl aqyldasqan týrde jasalghan mәjbýrli devalivasiya bolghan son, Mәsimov Ýkimeti Kelimbetovti oryntaghynda saqtap qaldy.
9. Sonymen 2015 jyly taghy da tenge devalivasiyasy oryn aldy! 20-tamyz kýni keshke aiyrbas baghamy – 255,5 boldy. Bir kýnning ishinde halyq tengeley aqshasynyng 35-40 payyzynan aiyrylyp qaldy. Tenge erkin ainalym baghasyna shyqangha deyin N. Nazarbaev aitqanday, eki jyldyng ishinde últtyq qordan $28 mlrd júmsalypty. Yaghny tengeni búdan eki jyl búryn erkin ainalym baghamyna jibergende sol $28 mlrd qorjynymyzda qalar edi.

10.  Qazaqstandyq búqaralyq aqparat qúraldarynda  bizding keyipkerimizding bedeli bea tiyngha deyin týsse kerek, BAQ-ta Qayrat Kelimbetovting ornyna layyqty kandidattargha boljamdar jasala bastady.

Tipti, Kelimbetovting kelisiminsiz, ony otstavkagha jibergender de boldy. Alayda QR Preziydentining ózi bastap, Kelimbetovke senetinin aitty (http://ult.kz/?p=790).

«Últtyq bankke senbeytindey mende esh negiz joq. Men ótken joly da eskertken bolatynmyn, qazirgi ótkir kezende týrli arandatular, ósek-ayandar, pәleqorlyqtyng barlyghy payda әkelmeydi. Biz olardy jauapkershilikke tartuymyz kerek. Men taghy da Qazaqstan halqyna jariya etemin: biz eshteneni de jasyrmaymyz. Qiyndyqtar bolsa, halyqpen birge kóremiz jәne alda tuyndaytyn mәseleni ashyq aitamyz» dep toqtalghan Preziydent, QR Últtyq bankting tóraghasy tenge baghamynyng kýrt auytquyna jol bermeu baghytyndaghy qabyldanyp jatqan sharalar jayynda bayandaghanyn atap ótti.

Eger Kelimbetov basqarghan Últtyq bank Qazaqstandaghy ekonomikalyq jaghdaylardyng qiyn bolatynyn, qyrjylyq qiyndyq Qazaqstandy qos býiirden qysatynyn,  tengening qúnsyzdanuy men ekonomikalyq  jaghdaydyng nasharlaytynyn ashyq aitqan bolsa, qalay bolar ma edi?!  Qysqasy, osydan eki ýsh jyl búryn otstavkagha ketui tiyis Kelimbetovti qyzmetinen «ketirip» tyndyq aqyry. Tek qansha devalivasiya jasalghanymen, bar salmaq, aurtpashylyq halyqtyng qaltasyna týskeni ras.

Esterinizde bolsa, Grigoriy Marchenko da Elbasynyng seltiygen serkelerining biri edi. Grisha ketti, Kelimbetov keldi. Kelgenimen týk bitirmedi. Aqyry sýikimsiz keyipimen ketip tyndy. Endi Aqyshev... jazghan qúlda sharshau joq, senip kóreyik. Áytkenmen de, Últtyq bank te, Ýkimet te halyqtyng seniminen shyqqaly qashan? Daniyar myrza, Biylik dengeyinde jasalatyn «devalivasiyadan», «aldap soghudan», «alayaqtyqtan»   Halyqtyng әbden qajyghanyn eskere jýrersiz...  

Núrgeldi Ábdighaniyúly

abai.kz