Býgin ghana Abai.kz portalynyng elektrondy pochtasyna Myrzan Kenjebaydan býgingi qazaq qyzdarynyng qoghamdaghy keskin-kelbetin synaghan maqala kelip týsken bolatyn. Atalghan materialdy "Alashtyng jauy - "kazashkalar" degen (http://abai.kz/post/view?id=5246) ataumen oqyrman nazaryna úsynghan edik. Osynyng artynsha, Almahan Múhametqaliqyzy atty oqyrmanymyz qazaq jigitterin syn tezine alghan "ÁYELDER KÝLGE AUNAP «BÝLINIP» JATQAN JOQ" atty maqala jazyp jiberipti. Búl Myrzan Kenjebay myrzagha jazylghan jauap emes! Eki avtordyng da "iylegeni - bir terining púshpaghy", qazaq últynyng jayy-kýii ekenin eskertemiz.

Redaksiyadan 

Álem, jaryq dýnie – er azamat ýshin jaralghan. Jaratushy Topyraqtan eng aldymen Adam atany jaratady emes pe?! Adam atanyng tilegimen jer betindegi býkil tirshilik ataulyny adamzattyng qúzyryna bergen. Sýiikti qúlynyng aqyrghy tilegi retinde Adam atanyng qabyrghasynan әieldi jaratady.

Dalanyng zanyn tanyghan babalarymyz búl súraqqa «jeti qazyna» arqyly týiin jasaghan. Yaghny Er azamattyng jaryq dýniyedegi ómir sýrui, túrmysy, barlyq jaghdayyn jaratushy ózi bergen. Er azamattar – әieldi serik qylu ýshin qúdaydan qalap, súrap alghan. Jaratylystaghy adamzatqa qajetti dýniyening kilti er azamattyng qolynda. Áyeldi serik qylu, úrpaq ósiru, olardy tәrbiyelep jetkizu ýshin túrmys jaghdayyn jasau, әlemdegi barlyq keremetti qalaghan súluymen seriktesu arqyly ózine baghyndyru, jeti qazynany ózining paydasyna júmsay otyryp, qamshynyng sabynday qysqa ghúmyrynda maghynaly ómir sýru – er azamattyng qolynda.  Býgingi azamattar jeti qazynagha ie bolyp, jaratushynyng bergen syiyn dúrys baghalay alyp jýr me?!  Jaratushynyng sýigen qúly ózine tiyisti amanatyna qiyanat jasamady ma?!

Baghalamaghan qasiyetten kie qashady. Qadirlemegen qúndylyqtan bereke ketedi. Er azamattar jýirik attyng qadirin bilmedi – qazirgi tanda qansha baptasang da jylqyda – qazanat joq. Er jigitter óz ornyn, óz qúrmetin, óz qúnyn týsirip alghan song – azamat joq. Qyran býrkitti baptay almay, qadirin bilmey túghyrdan úshyryp alghan song – qyran býrkit joq. Eli men jerine, otbasyna qayraty jetpey, qamqory kemip, qúr keudening qamyn oilap, qúr dýniyening qúlyna ainalyp, bilek qýshi ketken song – beren myltyq joq. Sýigen súluyna sert berip, bergen sertin orynday almay, ózining jary men otbasyna iyelik ete almay, opasyz, kýy keship, «er jigitting eki sóilegeni – ólgeni» degendi úmytyp, ózine mindetti jýkti kótere almay úrpaq aldyna úsaqtalyp ketken song – er jigitti qadirleytin әiel joq.  Jaratushynyng bergen baytaq dalasynyng darhandyghy men súlulyghyna qanyghyp, jýirik at minip, qyran býrkitti qyzyqtap, qúmay tazyny qúmarynan shygharyp baptay bilmegen song – qúmay tazy joq. Pendening az uaqyt syngha berilgen ghúmyrynyng mәnin úghynbay, jaqsy-jamandy ajyratpay, aq pen qarany aiyra almay, bayyrghy babalarymyzdyng ónegesi men danalyghyn, salt-dәstýrin úmytyp, aqylyn núrlandyra almaghan song – ghylym-bilim joq.

IYә, jeti qazynanyng jeteuin de «joqqa» shygharyp otyrmyn. Óitkeni tarazynyng basy «bargha» qaraghanda «joqty» basyp ketip túr. «Baghalamaghangha baq qonbaydy», «Baqpasa mal ketedi, qaramasa qatyn ketedi», «Berekesiz elde – birlik bolmaydy», «Otan – otbasynan bastalady» degen tәmsil sózderdi men aitqan joqpyn, babadan qalghan asyl sóz. Últty býldiru ýshin, úrpaghyn azdyryp, memleketti ydyratu ýshin aldymen sol elding әielderin býldiru handar tarihynan belgili. Býgingi tandaghy әielder qauymynyn  týngi klubtardy jaghalap, ishimdikke salynyp shekten shyghyp bara jatqany әr azamatqa syn bolu kerek. Árbir qazaq әieli – әr qazaqtyng namysy.

Biz ósken auyldyng jigitteri bizding jelkildep ósip kele jatqan shaghymyzdan bastap, ózge auyldan kelgen bir jigitti manayymyzgha jolatpay, auyldan shygharyp, quyp tastaushy edi. Qorghanymyz, er azamattarymyz bar ekenin sezetinbiz.  Kórshi auyldan kelgen jigitterding aman-esen ýiine jetuin qatty qadaghalaytynbyz. Qazirgi jigitterde nege onday namys joq?! «Qyzgha qyryq ýiden tyiudy» býgingi jigitter nege bilmeytin bolghan?! Bir otbasynyng er azamaty jigersiz, jalqau, opasyz bolsa – otbasy býlinedi.  Qazir jii aitylyp jýrgen kóp әiel alu mәselesin qoya túryp, әr azamat ýidegi әielin «jóndep» alsa da bolady. Áyelder kýlge aunap «býlinip» jatqan joq. «Kótere almaytyn shoqpardy belge baylap», «tastandylardyn» sanyn kóbeytkennen ne tabamyz?! Áyel degen – gýl, er azamat degen – kýn. Kýn shuaghyn týsire almasa – gýl solady. Ózgeden shuaq izdeydi. Áyel – nәzik qúbylys. Nәziktigin kóretin, sezimin ayalaytyn, qadirley alatyn azamattar azayghan kezde nәziktik qatygezdikke ainalady. Ony týzetu qiyn. Ónegeli el, óreli últ bolamyz desek – aldymen qyzdarymyzdy qúrmettep, qyz tәrbiyesine kónil bóluimiz kerek. Ár qazaq últ namysyn oilaytyn uaqyt jetti. Qadirlemegen qasiyet – qasiretke ainalmasyn dep tileyik.

Almahan Múhametqaliqyzy, Astana qalasy. Innovasiyalyq Tehnologiyalar akademiyasy, «Abaytanu» ortalyghy

Abai.kz