Azghyndar meyramyna ainalghan «Valentin kýninen» qútyla almay jýrgenimizde; «qazaqtyng óz «ghashyqtar kýni» meyramyn jasayyq, ol sәuirding on tórti bolsyn» dep jarnamalap jýrgenderge aitarym bar. «Onyng «әulie Valentin meyramynan qay jeri artyq? Qanday aiyrmashylyghy bar, ekeui de azghyndyqqa nasihattaydy. Jalpy «Ghashyqtar kýni» degen meyramnyng atyn óshiru kerek. «Ghashyqtar kýni» meyramynyng ne ekenine bastary jetpey jýrgenderding esterine salayyn...

«Valentiyn» meyramynyng naghyz tarihyna keletin bolsaq, ejelgi Rim imperiyasynda 14 aqpan kýni býkil halyq jinalyp sabantoy jasaghan. Sol kýni meyram sonyna qaray ortagha ýlken jәshik qoyylady. Qyzdar sol jәshikke óz aty-jóni jazylghan qaghaz tastaydy. Sosyn jigitter «lotereya» biyletin alghanday bir-birlep kelip bir qaghazdan alyp otyrghan. Qaghazda kim jazylsa sol qyzdy kelesi meyramgha deyin әieli retinde emes, oinas retinde paydalanatyn dәstýri bolghan. Uaqyt óte kele din qyzmetkerlerining yqpaly artyp 494 jyly shirkeu basshysy  Valentin  múnday azghyndyq әdetke tyiym salady. Halyq shirkeu basshysyn jaqsy kórip, ardaqtap «әulie Valentiyn» dep atap jadynda saqtaydy.

Ghasyrlar ótip, jer betining Amerika qúrlyghyna oidan qashqan qaraqshylar, qyrdan qashqan úry-qarylar, aqsha qughan, qanghybastar eli – AQSh memleketi payda bolady. Júmyrtqadan jýn qyryqqan ailaker satushylar, paydakýnemder birinen biri asyp, joqtan bar jasap aqsha tabu ýshin neshe týrli ailakerlik jolyn jasap jýrdi. Solardyng biri Devis 1840 jyly aqsha tabudyng jana jolyn tapty. «Áulie Valentinge» qatysty tarihtyng ónin ainaldyryp jiberdi. «Ejelgi Rimde sarbazdargha ýilenuge rúqsat bolmaghan. Sondyqtan sarbazdar jasyryn týrde shirkeuge baryp nekelerin qidyrghan. Tyiymgha qarsy shyghyp zansyz eki jastyng nekesin qighan «Valentiyn» degen shirkeu qyzmetkerining «qylmysy» ashylyp, ony ólim jazasyna kesedi. Týrmede jatyp týrme bastyghynyng soqyr qyzyna ghashyq bolypty-mys. Ólerining aldynda qyzgha hat jazyp «Valentiyn» dep qol qoyady» dep qayta jazyp shyghady. Búl tarihty gazetterge jazyp 14 aqpandy «Ghashyqtar kýni» dep atap qúttyqtau qaghazdaryn basyp, satugha shygharady. Birinshi jyldyng ózinde-aq bes myng dollar payda tabady. Sol kezdegi ólshem boyynsha búl óte kóp aqsha edi.

Qazirgi tanda AQSh-tyng «rojdestvosy» jana jylyna arnap  shygharghan syilyqtarynan góri  «Valentiyn» syilyqtarynan týsetin payda shash etekten eken. Aqsha tabudyng onay jolyn tapqan alayaq saudagerler hristian halqy týgili «ghashyqtar kýnin» músylman qazaqtarynyng da meyramyna ainaldyryp jiberdi.

Al endi logikalyq túrghyda oilap kórelik. Birinshiden oqigha boldy degenning ózinde ol Italiyada ótken. «Áulie Valentiyn» meyramyn oilap tapqan saudager AQSh-ta túrady. Zertteushi, tarihshy, ghalym da emes. Ekinshiden, týrme bastyghy ólim jazasyna kesilgen qylmyskerge qyzymen tanystyratynday  aqymaq  bolghany ma? Sonda ol týrme me әlde týrme bastyghynyng ýii me? Ýshinshiden, búl meyram tek әli ýilenbegen bir-birine ghashyq jandardyng meyramy emes pe? Onda ne sebepti qazaqtyng kóp essiz jigitteri-jigitti, qyzdary –  qyzdy «ghashyqtar kýnimen» qútyqtaydy? Sonda erkekterimiz  «gomiyk», qyzdarymyz «lesbiyanka» bolghany ma? Shalasauatty mektep múghalimderi men balabaqsha tәrbiyeshileri de on ekide bir gýli ashylmaghan býldirshinderdi qúttyqtap jýr. Sondyqtan ini-qaryndastaryma aitarym; orys tildi gazetterding jazyp, teledidardan aityp jýrgen oqigha oidan shygharylghan – azghyndar meyramy. Búl meyramnyng jyldan jylgha beleng alyp kele jatqany ony jaqtaushy; kәsipkerler, gomikter, lesbiyankalar, tarnsvister men  jarymes qyz-jigitterding aqymaqtyghy. Aqyl- esi býtin, imandy da ibaly bauyrlarym jalghan jarnamagha ermender!

Toghaybay NÚRMÚRATÚLY

Abai.kz