nemese avtomatty týrde mәlimetter beru funksiyasy bar kassalyq baqylau- 

mashinalaryn paydalanudaghy negizgi talaptar turaly                           

Býgingi kýni aqparattyq jәne innovasiyalyq tehnologiyalar janarghan sayyn, salyq jýiesindegi baqylau men әkimshildendirudi jetildiriluge baylanysty  ózgerister de kýn sanap kóbeyip keledi. Búl әriyne, Dýniyejýzilik sauda úiymy men Dýniyejýzilik bankting «Doing Business» reytingining talaptary negizinde jýzege asyrylyp jatqan sharalardyng birine jatady.

Sondyqtan da salyq tóleushi subiektilerge qoyylatyn talaptargha baylanysty birqatar ózgerister tәjiriybege engizildi. Sonyng biri – sauda oryndarynda avtomatty týrde mәlimetter beru funksiyasy bar baqylau-kassalyq mashinasyn ornatu bolyp tabylady. Búl talap – salyqtan jaltarugha jol bermeytin jәne salyqtyq eseptilik problemalaryn der kezinde jýrgizip otyrugha mýmkindik beretin tiyimdi mehanizm. Atap aitsaq,  Qazaqstan Respublikasy Salyq kodeksining 645 babynyng 1 tarmaghy, 4 tarmaqshasynyng jәne Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining .2015 jyldyng 30 jeltoqsanyndaghy №1129 Qaulysynyng talaptary negizinde,  ýstimizdegi jyldyng 1 qantarynan bastap elimizding aumaghyndaghy  zandy túlghalar men jeke kәsipkerler ýshin mәlimetter beru funksiyasy ornatylghan baqylau-kassalyq mashinasyn paydalanu tәrtibi engizildi. Sonymen qatar, salyq tóleushiler ýshin jasalyp otyrghan búl talaptar jalpylama qoldanystaghy telekommunikasiya  jýiesi joq jerde ghana júmys istemeydi. Sebebi, alys auyldarda, ghalamtor jýiesi tolyq týrde júmys istemeytin jerlerde atalmysh baqylau-kassalyq mashinasyn ornatu mindetti emes.

Osy orayda, «salyq tóleushilerding qanday kategoriyasy avtomatty týrde mәlimet beru funksiyasy ornatylghan baqylau–kassalyq mashinasyn ornatugha mindetti?» degen zandy súraq tuatyny aqiqat. Atap aitsaq, orman sharuashylyghy jәne qúrylys materialdarymen, santehnikalyq jabdyqtarmen, metall búiymdarymen, kompiutermen, jylytu jәne su qúbyry qondyrghysymen, audio-viydeo tehnikalarymen,  elektrotúrmystyq priborlarmen, jihazben, jaryq beretin qondyrghylarmen bólshek jәne kóterme sauda jasaytyndar, sonday-aq qonaq ýi, meyramhana, azyq-týlikti jetkizip beru, kinofilimdi kórsetuge tapsyrys beru,  shashtaraz jәne súlulyq salony, baghdarlamalyq qamtamasyz etu qyzmetimen ainalysatyndar mәlimet beru funksiyasy ornatylghan baqylau-kassalyq mashinasyn paydalanu arqyly júmys isteuge mindetti.

Avtomatty týrde mәlimet beretin baqylau-kassalyq mashinasynyng júmys qaghidaty óte jaqsy damyghan. Ony jetik mengeru zaman talabyna say ýrdispen jasalghan prosedura dese de bolady. Qassalaq-baqylau mashinasyn paydalanu mehanizminde búrynghy kassalyq apparatpen salystyrghanda kóp aiyrmashylyq joq. Atap aitsaq, kassalyq-baqylau mashinasyn qoldanu tómengidey tәrtippen jýrgiziledi. Mysaly, tauar satyp alushydan alynghan qolma-qol aqsha baqylau-kassalyq mashinasyna engiziledi. Baqylau-kassalyq mashinasynyng mәlimetteri onlayn rejiyminde «Qazaqtelekom» aksionerlik qoghamynyng fiskalidi mәlimetter jinaytyn ortalyq operatoryna jiberiledi de, jinaqy baqylauda túrghan chekke ózindik nómir beriledi. Ózindik nómir baqylau-kassalyq mashinagha kelip týsken kezde mashinadan baqylaudaghy chek shyghady da, satyp alushygha beriledi. Sodan keyin fiskaldyq mәlimetterding operatory jýieli týrde kýndelikti sommalyq esepterdi әrbir kassalyq-baqylau mashinalary boyynsha memlekettik kirister komiytetining serverine jiberip otyrady. Búl jýiening engizilui elimizde kólenkeli ainalymnyng kólemin qysqartumen qatar, tútynushynyng qúqyghyn qorghauda da ýlken roli atqarady. Sonymen qatar, kassalyq–baqylau mashinasy ornatylyp, ol óz júmysyn dúrys atqaryp túrghan jaghdayda, salyq organdary tarapynan bolatyn negizsiz tekserulerge de jol berilmeydi. Sebebi, salyq organdary kassalyq-baqylau mashinasy ornatylghan sauda nýktesindegi qolma-qol aqshamen jasalatyn barlyq operasiyalar boyynsha «Qazaqtelekom» aksionerlik qoghamy arqyly tiyisti mәlimettermen der uaqytynda qamtamasyz etilip otyrady.

Qazirgi uaqytta kassalyq-baqylau mashinalarynyng memlekettik reestrge tirkelgen jana ýlgilerin atalmysh mashinalargha tehnikalyq qyzmet kórsetu ortalyqtarynan alugha bolady. Satyp alghannan keyin birinshiden, fiskalidi mәlimetter operatorynyng www.oofd.kz Veb-resurs portalynan qaghazgha shygharyp alyp, ony qol qong jәne mórmen kuәlәndyru arqyly fiskalidy mәlimetter operatorymen kelisim jasalady. Ekinshiden, jergilikti qyzmet aimaghy boyynsha memlekettik kiris organdaryna ótinish jazu arqyly baqylau-kassalyq mashinasyn tirkeu kartochkasy beriledi. Ýshinshiden, baqylau-kassalyq mashina portalda tirkeledi de, ID jәne token (tanbalaushy) nómiri alynady.Baqylau-kassalyq mashinasyn memlekettik kiris organynda jәne jogharyda aitylghan portalda tirkegennen keyin baqylau-kassalyq mashinasyn ID jәne tokenmen avtorlastyru qajet. Osy júmystardyng bәri bitkennen keyin eski kassalyq mashina memlekettik kiris organynyng esebinen shygharylady da, jana qondyrghy óz júmysyn bastaydy.

IYә, bir qaraghanda, baqylau-kassalyq mashinalardy ornatuda jәne tirkeu barysynda  qiynshylyqtar az emes siyaqty kórinui mýmkin.  Alayda, aqparattyq tehnologiyadan habary bar adamgha  esh qiyndyghy joq. Sebebi, 21 ghasyr avtomattandyru, janalandyru jәne ghalamtor ghasyry ekenin úmytpaghanymyz jón. Qazirgi uaqytta búl talaptar telekommunikasiyalar jetildirilgen aimaqtarda ghana jýzege asyrylyp jatsa, ertengi kýni býkil selolyq jerlerde de qanatyn kenge jayatyn uaqyt ta alys emes. Sondyqtan da zaman talabyna say salyqtyq sauattylyqty jetildirip, tehnikalyq jetistikterding kóshinen qalyp qoymaghan abzal.

Taghy da bir aita ketetin jaghday, baqylau kassalyq mashinalaryn ornatu mәselesine nemqúraydy qaraugha bolmaydy. Olay deytinimiz, kez-kelgen zang talaptary ony oryndamaghan jaghdayda qúqyqtyq sharalar qoldanudy nazardan tys qaldyrmaydy. Sebebi, zang - barshagha ortaq. Al ony oryndaugha әrkim  mindetti. Sondyqtan da avtomatty týrde mәlimet beru funksiyasy bar baqylau-kassalyq mashinalaryn ornatpau, tirkemeu jәne tiyisti talappen dúrys júmys istetpeu faktileri oryn alghan jaghdayda, Qazaqstan Respublikasy Ákimshilik-qúqyq búzu kodeksining 284 baby boyynsha jauapkershilikke tartylatynyn da eske sala ketken artyq bolmas.

Beken Núrahmetov, Almaty qalalyq memlekettik kirister departamentining týsindiru júmystary basqarmasynyng bólim basshysy

Abai.kz