Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Mәiekti 11411 1 pikir 8 Aqpan, 2016 saghat 12:05

«DAIYSh» ÚIYMY. OLAR KIMDER?

Býgingi tanda býkil әlem betpe-bet kelip otyrghan lankestik qylmys pen diny ekstremizm derti adamzat bolashaghyna qauip tóndirude. Álemdik arenada islam atyn jamylyp, terroristik pen zorlyq-zombylyq jasaytyn, jýiesiz jana úiymdar kóptep bas kóterude. Sonyng ishinde, barlyq әlem elderining tynyshtyghy men qauipsizdigine qater tóndirip, ýrey úyalatqan DAISh lankestik úiymy belsendi әreket etude.

 

2013 jyldan bastap «Ál-Kaida» terroristik tobynyng qúrylymy retinde kózge kóringen DAISh lankestik úiymy 2014 jyldyng mausymynan bastap Irak jәne Siriya aumaghynda halifat qúrylghanyn jariyalap, Abdalla Ibragim әl-Samariydi (Ábu Bәkir әl-Bagdadi) ózderine halif etip saylady.

DAISh lankestik úiymynyng negizgi maqsaty Tayau Shyghys elderining arasyna iritki salyp, óz territoriyalaryn meylinshe keneytu. Lankestik úiym «Halifat» qúramyz degen jeleumen Irak jәne Siriya elderine oiran salyp, diny dýrdarazdyq tudyryp, jazyqsyz jandardyng qanyn tógude. Qazirgi tanda DAISh – terrorlyq úiymdardyng ishindegi eng qauiptisi. Búl úiym jahandyq jelini paydalanyp, óz qúramdaryn әlemning kóptegen elderining jastarymen tolyqtyruda.

Jalpy, halifat ornatu iydeyasy ekstremistik toptardyng arasynda ghana emes, músylman elderinde astyrtyn әreket etetin úiymdar arasynda da belsendi nasihatqa ie ekeni anyq. Mәselen, Aughanstan men Ózbekstannyng terrorshyl toptary búrynnan-aq  Ortalyq Aziyada halifat ornatu iydeyasyn jýrgizude. Sondyqtan da, DAISh óz qataryn tolyqtyru ýshin kóp qinalmaytyny anyq bayqalady. Onyng ýstine, Irak pen Siriyadaghy terrorshyl toptar «Taliban», «Ózbekstannyng islam qozghalysy», «Boko haram» tәrizdi lankestik úiymdarmen birlese qimyldauda. Ókinishke oray, qazirgi uaqytta diny sauatsyzdyq saldarynan әlemning kóptegen elderining azamattary DAISh sodyrlarynyng qataryna qosyluda. Keybir derek kózderine sýiensek, DAISh úiymynyng qúramynda әlemning kóptegen elining azamattary bar. Ókinishke oray, olardyng qatarynda Qazaqstannyng azamattary da bar ekeni belgili.

Siriya jerinde bolyp jatqan DAISh sodyrlarynyng is-әreketteri, sonyng saldarynan Ortalyq Aziya elderine tónetin qauip-qaterler otandyq sarapshy-mamandardy da bey-jay qaldyrmaydy. Lankesterge qosylyp, basqa elde qaruly qaqtyghystargha qatysqan Qazaqstan azamatynyng keleshegi ne bolmaq? Eger olar elge oralsa, býginde qorqynysh úyalatyp otyrghan qauipterdi kýsheytpey me? Múnday azamattardyng elge oralghannan qauip bolatynyn resmy organdar da mәlimdep jatyr. «Olar elge kelse, terrorizm qaupi de kýsheyedi. Óitkeni, ol jaqtan tәjiriybesiz diyletanttar emes, kerisinshe, naghyz soghysty kórgen, diyversiyalyq әreketterge әbden qanyq «ardagerler» oralady», – degen alandaushylyq ta joq emes.

Endeshe, kórshi memleketterdi alandatyp otyrghan DAISh sodyrlary bizding kónilimizge de kýdik úyalatatyny anyq. Osy orayda ekstremistik úiymdargha qarsy elimizde pәrmendi sharalar iske asyrylyp jatqandyghyn aita ketken oryndy. Qazirgi tanda syrttan keletin qauipke memleket tarapynan jýrgizip otyrghan iydeologiyalyq kýresimiz qauqarly deuge bolady.

Osy mәselelerdi eskergen elimizding qúzyrly organdary DAISh úiymy Astana qalasy, Esil audandyq sotynyng sheshimimen 2015 jyldyng 15 qazanynda terroristik úiym retinde tanylyp, onyng el aumaghyndaghy qyzmetine tyiym saldy. Búl – der kezinde qabyldanghan dúrys sheshim.

Memleket basshysy Qazaqstan halqyna jasaytyn әr jylghy Joldauynda jәne «Mәngilik el – qazaq halqynyng últtyq iydeyasy» jobasynda elding ekonomikalyq jaghdayymen qosa din mәselesine airyqsha kónil bóledi. Biz – kóp últty zayyrly memleketpiz, sondyqtan ishki diny túraqtylyq pen konfessiyaaralyq kelisimnin, syrttan keletin diny terrorizm men ekstremizmge qarsy túrudyng manyzdylyghyn  erekshe basa aitady. Endeshe últ bolyp, memleket bolyp qoghamdy jәne bolashaq úrpaghymyzdy din atyn jamylghan keraghar úiymdardyng yqpalynan saqtau – barshamyzdyng mindetimiz.

Terrorizm iydeologiyasynyng taraluyn aldyn aludaghy negizgi qúraldyng bir – qoghamnyng diny sauattylyghy. Dinder tarihy, onyng qoghamdaghy róli turaly aqparatty jetkizu júmysynda, eng aldymen, mektepterde jәne JOO-da dintanu pәni oqulyqtary men mamandardyng sapasyna erekshe kónil bólinu kerek. Sonday-aq, uәkiletti organdar jasap jatqan júmystarmen birge meshit imamdarynyng da belsendiligin arttyru – kezek kýttirmeytin qajettilik.

Tóleu Ghibadat, QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Mәdeniyetter men dinderding halyqaralyq ortalyghynyn Aqparattyq-taldau bólimining agha sarapshysy

Abai.kz 

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2391