Biyl, yaghny 2016 jyly  Altayda ómir sýrgen әigili batyr,  din qayratker, el qormaly, últ-azatyq kýres basshylarynyng biri, qazaq tarihyndaghy dansaly túlgha Zuqa qajy Sәbiytúlynyng tughanyna 150 jyl toldy.

 1866 jyly Qazaqstannyng qazirgi Zaysan audany, Kendirlik auylynda tughan batyrdyng biylghy 150 jyldyq mereytoyy keng kólemde atap ótu sharalary 2015 jyldyng songhy shiyreginde bastalyp ketkenin habarlaghan bolatynbyz. Esterinizge sala keteyik, Alashtyng ardager úly 1929 jyly sol kezdegi qytay biyleushileri tarapynan qastandyqqa úshyrap, basy alynghan edi.

Aytuly datagha oray  batyrdyng úrpaqtarynyng úitqy boluymen Týrkiyada túratyn qandastarymyz da sharagha әzirlik júmystaryn bastap ketti.

Qantardyng 24-júldyzynda, Ystambúldaghy qazaqtar kóp qonystanghan Baghjylar audanynda, Qoja Ahmet Yassauy qorynyng zalyna jinalghan qauym Zuqa syndy Alash qayratkerining 150 jyldyq mereytoyyn ótkizuge dayyndyq sharalaryn pysyqtap, batyr ruhyna jәne Qazaqstan tәuelsizdigi jolynda qaza tapqan shahitter men Alash arystaryna arnap «Qúran hatym» týsirdi.  Sharagha batyrdyng úrpaqtarymen qatar qazaqtyng ziyalylary men aqsaqaldary, audan bashylyghy, Týrkiya ýkimetining ókilderi qatysty. 

Shara maqsaty: Ýstimizdegi jyly Qazaqstan, Týrkiya, Germaniya, Fransiya, Austriya, Angliya, Qytay, Mongholiya qatarly elderinde Qajy Zuqa batyrdyng tughanynyng 150 jyldyghyna oray ótetin eske alu sharalaryn ýilestiru jәne úiymdastyru barysyn talqylau boldy. Ayta keteyik, 2015 jyly qarasha, jeltoqsan aiynda Qazaqstannyng Almaty qalasyndaghy Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy men Er Jәnibek qory da osy mәseleni talqylap, halyqaralyq dengeyde, әri joghary dәrejede úiymdastyru turaly sheshim shygharghan bolatyn. Osymen birge Qytaydyng Ýrimji qalasyndaghy Qazaq zyalylary bas qosyp, dayyndyq sharalaryn bastap ketken edi. Ystambúlda ótken jinalys barysynda Baghjylar audanynyng orynbasar әkimi Kenan Gýltýrik myrza sóz alyp әkimshilik jәne týrik ýkimeti tarapynan Týrkiyada jәne Qazaqstanda ótetin barlyq sharalargha barynsha qoldau kórsetetindikterin bildirdi.

Úiymdastyru alqasy Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy jәne Er Jәnibek qorymen, QR әkimshiliktermen, týrli qoghamdyq úiymdarmen, jeke túlghalarmen  birlese otyryp atajúrtta da, atap aitqanda Astana, Almaty qalalarynda batyrdyng ómiri men kýresine arnalghan konferensiyalar ótkizbek. Astana, Almaty, Ystambúl, Vena, Munhen, Kólin, Parij qatarly qalalarda «150 ret qúran hatym» týsirilip, qayyrymdylyq sharalaryn ótkizudi josparlap otyr.

Sanaly ghúmyryn úrpaq tәrbiyeleuge, jetim-jesirler men panasyzdargha kómektesuge arnaghan, 1920 jyly Altaygha basyp kirgen Orystyng Aq patsha generaly Bakichev armiyasyn toytaryp, shekaradaghy qazaq auyldaryn qyrghyngha úshyratqan Monghol әskerlerine soqqy bergen halyqtyng qormaly, Alashtyng ardager úly Zuqa turaly 3 tarihy roman jazylghanyn aita ketken jón. Atap aitqanda, Qajyghúmar Shabdanúlynyng týrmede otyryp jazghan «Pana» romany, Batyrhan Qúsbeginning «Zuqa batyr» jәne Bayahmet Júmabayúlynyng «Saghynysh» romany. Sonymen birge A.Miyn, Rostislav Petrov jazghan «Chernyy Irtysh» tarihy romanynda da aitylady.  Altaydyng Kóktoghay audanynda batyrgha arnap Eskertkish ornatylsa, Bayanólgey aimaghynyng Ólgey qalasynyng ortalyq kóshesine batyrdyng aty berilgen. Almaty qalasy, Rayymbek auylynda «Zuqa batyr atyndaghy meshit-medirese» bar.

Beysen Ahmetúly

Abai.kz