Attan qúlasa da, salttan qúlamaghan qazaq halqy qashanda ata-babalarynyng әdep-ghúrpyn, salt-dәstýrin ústanyp keledi. Býgin biz sizderding nazarlarynyzgha halqymyz qasiyetti sanaghan úghymdardy úsynamyz. Olar tómendegidey:

Atameken, tughan jer – әrkimning ata-babasy, ózi tuyp-ósken jer. Tughan jer, ósken eldi qúrmetteu, oghan baryp túru – azamattyq mindet. Altyn besik dep әspettep aitatyn jerine kelgen baladan bastap eresek adamdardy tughan jerine aunatyp alatyn qazaqtyng yrymy bar. Búl bala otanshyl bolsyn, ýlkenderding auru-syrqauy, sher-shemeni ketsin degen úghymnan tughan.

Qara shanyraq – ata-babadan qalghan ýi. Atadan balagha qalyp kele jatqan kiyiz ýy (qystau) qasiyetti oryn esebinde saqtalghan. Múnday ýidi kýtip, taza saqtaydy.

Kiyeli oryndar – әuliyelerdin, batyrlar men bi, sheshenderdin, ataqty adamdardyng mekenjaylary, qabiri, meshiti. Múnday oryndargha halyq әdeyi baryp, ziyarat etedi, týneydi, tilek tileydi.

Ananyng aq sýti – adam balasy ýshin qadir-qasiyeti erekshe úghym. Ananyng aq sýtin aqtau – óte ýlken paryz. Analardyng «Aq sýtim aqtaldy» dep marqangy – balalaryna rizalyqtyng belgisi. Anany riza etu – allany riza etu degen sóz.

Qúran Kәrim – Múhammed Payghambarymyzgha týsken qasiyetti kitap. Sol siyaqty hadister men diny sharighat jinaqtary da kiyeli kitaptar sanalady. Diny kitaptar taza qolmen ústalyp, taza jerge saqtalady.

Dastarqan – tagham, dәm baylyghy men berekesining beynesi, simvoly. Jomarttar men myrzalardyn, qoly berekeli әielderding attary osy keng dastarqanymen shyqqan. Dastarqandy attamaydy, dastarqan ýstinde әdepsiz sóz aitylmaydy.

Qara qazan – toqtyq pen myrzalyqtyng aighaghy, sonymen birge ol mol as pen adaldyq qazynasynyng birligi retinde qasterlenedi.

Oshaq – qazan-oshaq dep qosarlana aitylatyn kiyeli de iyeli zattyng biri. «Oshaqtyng ýsh bútynan ber» degen qazaghymyzda izgi aq tilek bar.

Ot orny – kiyiz ýiding ortasynda oshaq qúralyp, qazan asylyp, ot jaghylatyn oryn. Ot ornyn attamaydy.

Tór – әr ýiding qonaq otyratyn joghary әri qasiyetti orny. Ýige kelgen adamgha «Tórge shyghynyz» degen iltipat pen aq niyet osydan shyqqan.

Batyrlardyng qaru-jaraghy – naghyz kiyeli zattar. Qaharmandar Qabanbay, Bógenbay, Kenesary, Aghybay syndy erlerding qylysh, nayzasy, sauytty men dulyghasy, er-túrmany, sadaq, shoqparlary – ghasyrdan-ghasyrgha qasterlenip saqtalatyn mәngilik múra.

Anshy, sheberler qúraldary – mergenning myltyghy, anshynyng qaqpany, ýishining ýskisi, ústanyng balghasy, etikshining bizi de qasiyetti mýlik esebinde saqtalady. Ol eshkimge berilmeydi, satylmaydy, ony joghaltpay ústaydy.

Úlylardyng qalamy – siyrek kezdesetin baghaly múra retinde múrajayda, әr ýide saqtalady.

Ústanyng kórik ýii. Halyq úghymynda: «Saqtaytyn iyesi, soghatyn kiyesi bar»aa – desedi. Sondyqtan oghan jay adamdar, әielder kire bermeydi.

Jylqyshynyng qara qosy – bereke ýii dep, halyq ony joghary baghalaydy. Qysta qara qosta әrqashan jylqynyng semiz eti men mayly sorpasy, qúrt kóje ýzilmeydi. Múnda kelgender toyyp attanady. Sondyqtan jylqyshynyng qara qosynda qonaqtar da kóp bolady.

Erteden qalghan eskertkishter – ejelgi qala orny, ata-baba júrty, eski qorymdar. Onday jerge jay adamdar kóp bara bermeydi. Múnday oryndar barlyq memleketterde qamqorlyqqa alynghan.

Búlaq – tazalyq pen nәr kózi esebinde qasiyetti dep qaralghan. «Búlaq kórsen, kózin ash» degen qaghida onyng joghary baghasyn bildiredi.

Óner iyelerining mýlki – әnshiler men sazgerlerdin, aqyndar men jazushylardyn, qobyzshylar men dombyrashylardyng saz aspaptary, kiyimderi men tútynghan zattary. Halyq olardy erekshe mýlik retinde qasterlep ústap, saqtap kelgen.

Baqan – shanyraq kóteretin kiyiz ýy mýlki. «Baqandy attama» degen tyiym onyng ózindik qasiyetti dýnie ekenin bildiredi.

Mal basy(tól basy) – әr ýide maldyng basy, qúty dep sanalatyn kiyeli mal. Olar: ýiirin iyt-qúsqa bermeytin aighyr, sonynan tól ertken mama biye, qoy bastaytyn serke. Qazaq múnday mal basyn saptaydy, aiyrbastamaydy.

Abai.kz       

Derekkózi: massaget.kz