«Qazaqstandy Reseyden eshkim alystata almaydy», - dep qayqayyp otyrghan Syrtqy ister ministri Erlan Idirisovtyng papasy (búl kisining leksikonynda, «әke», «kóke» degen ataular joq shyghar) Ábilfayyz agha bizge QazMÚU-de dәris oqydy. Ábekeng әrip týrlerin әrtýrli adamgha úqsatyp, sabaghyn este qalatynday etip qyzyqty ótkizetin. Sol Ábilfayyz aghanyng qazaq tilin orysshamen aralastyryp, oiran-botqa jasap sóilegenin óz basym kórgen de, estigen de emespin.

1990 jyldardyng ayaghy. «Jas Alash» gazetinde tilshimin. Bas redaktor Ábilfayyz aqsaqalmen súhbat jasap kel dep tapsyrdy. Adresin tauyp alyp, ydyrysovtardyng yrysty shanyraghyna bir keshte salyp úryp jetip bardym. Ken, jaryq bólmede otyryp súhbat qúrdyq. Aqsaqal әngime barysynda ózining ómir baqighy nan-suy bolghan ghylymdy, tilshilikti úntatpaytynyn aityp qaldy. «Jas kezimde Mәskeude oquym kerek edi. Injenerlik mamandyqty iygeruim kerek edi. Qalaghan oquyma týsip túryp, Almatygha tayyp túryppyn. Sóitip, osy tilding ainalasynda qalyppyn. Ne kóp, qazaqta tilshi-maman kóp. Osyghan әli ókinemin. Mening Qazaqstangha qaytyp ketkenime Mәskeudegi oqytushylarym da renish bildirdi», - degendi aitty. Janadan bas qúrap, toy-jiyndargha barghan kezderinde zayyby ekeui qosylyp әn salghanda júrttyng tamsanyp qol soghatynyn, ekeuin «Qyz Jibek pen Tólegen» ataghanyn da emirene esine aldy. Sodan әngime Erlan turaly, onyng qyzmeti turaly órbidi. Men aqsaqaldyng kitap sóresinen talystay ýlken kitapty kózim shalyp, múqabasyndaghy jazugha ýnilgenmin. «Ivriyt». Sodan súradym:

-          Agha, Erlan ne, ivrit tilin bile me?

-          Biledi jaryghym.

-          Evreyler ortaq kelisim boyynsha osy ivritti memleket qyzmetine paydalanuda janylyspasam.  Áytpese, olardyng tilinde «idysh» degen de bir tarmaq bar eken. Qoghamdyq kelisim degenimiz, mine, osy bolsa kerek (ol kezde «qoghamdyq kelisim» degendi kóp aityp, kóp jazatyn kezimiz).  Erlan taghy qanday tilderdi biledi, agha?

-          Oryssha oqydy, orys tilinde Joghary oqu ornyn tәmamdady. Sondyqtan «orys tilin biledi» degendi qospaghanda aghylshynsha, arabsha, úrdusha, ivritshe biledi.

-          Bәrekeldi! Qazaqshasy qalay?

Jayly ómir, jaqsy kónil, baq-quatty, bapty túrmys ónin jasanghyratyp, shyrayyn keltirgen aqsaqaldyng alqyzyl jýzi kenet alaulap ketti de:

-          Qazaqshasy da jaman emes. Qazaqtyng kóne sózderin menen jaqsy biledi. Qazaqshasy jalpy jaman emes, auyzeki sóiley alady, - dey berdi.

Men aqsaqalmen sypayy qoshtastym da syrtqa úmtyldym. Syrtqy ister ministrining orynbasary (Erlan Abilifayzovichting sol tústaghy qyzmet lauazymy), birneshe tilde sóiley alady. Tek qazaqshasy joq. Mýldem maqúrym emes: «qazaqtyng kóne sózderin biledi», «auyzeki sóiley alady».

«Osylay da osylay», - dep kýbijiktegen qartqa ókpem qara qazanday boldy. IYә, ol da ókpeli. Balasyna dep qalmanyzdar, ózine. Mәskeuge oqugha týsip túryp Almatygha tayyp túrghan bir kezdegi bozbastyghyna әli keyip jýr.

-          Súhbat aldyng ba aqsaqaldan? – dep súrady bas redaktorym erteninde.

-          Aldym, biraq ol súhbat jazylmaydy.

Bas redaktor basyn shayqady da qoydy.

Ras, baspa isi boyynsha dәris oqyghan, әngimesi qyzyq oqytushymmen tәp-tәuir súhbat qúrghan edim. Áytkenmen de, ol súhbat jazylmay qaldy. Jogharydaghy birer sózin esepke almasaq, býgingi kýnge deyin bir sóilemi jazylmady. Endi jazylmaytyn da shyghar...

Dәuren Quat

Abai.kz