Ekinshi dýniyejýzilik soghys – tausylmaytyn әngime. Dese de tarihtyng óshpeytin әripterimen jazylyp ketken bir jayt bar: sol zamanda búl soghys eki alpauyttyng arpalysy bolyp qala berdi. Eki qanisher basshy halyqtyng jan-dýniyesin solqyldatyp tepkilegen eki kerzi etik siyaqty.

Dәl Stalin siyaqty Gitler de óz elinde basy bar túlghalardy atyp-shauyp joq qyldy. Qara halyqty óz aitqanyn ghana tyndaytynday tobyrgha ainaldyrdy. Stalin de qúbyjyq beynesin jasyrmastan, talaydyng janyn jahannamgha jiberdi.  20 million adam qúrban bolghan. Qúr statistika ma? Taghy 20 million adam soghysta ólgen. Búl da tek statistika ma? Áriyne, tek statistika emes, san myndaghan adamdardyng qany men kóz jasy, qayghysy men sheri.

Songhy kezderi el arasynda «Soghysta Gitler jengende jaqsy ómir sýretin edik» degen laqpa sóz jýr. Mýlde kelise almaymyn. Dәl sol zamanda Gitlerding sayasatymen qanshama adamdardyng peshke tiridey jaghylghanyn, adam ólikterining tau bolyp ýiilip jatqanyn, adam tәnine jasalghan jan týrshigerlik tәjiriybelerding bolghanyn bilemiz. Jeniske jetken jaghdayda Gitler osy әumeserligin jalghastyrar edi. Ábýiir berip, soghysta Sovet halqy jendi. Soghystan keyin Germaniya eline kelgen jana basshylyq ózgeshe baghyt aldy. Qazirgi Germaniya halqynyng mamyrajay ómir sýruine sol jana basshylar enbek sinirdi. Nemister Gitler salyp ketken masqara qara tanbany arqalay jýrip, әlem aldynda ózderin jana qyrynan, isker de izdenimpaz, tap túinaqtay tirlikterimen kórsete aldy.

Stalin jendi deuge auzym barmaydy, soghysta Sovet Ýkimetining qara halqy jeniske jetti. Stalinning búiryghymen týrmege jabylghan san-myndaghan «halyq jaulary» soghystyng aldynghy shebine shyghyp, keudesin oqqa tosty. Olar orden alu ýshin soghysqan joq. Keudelerinde júdyryqtay jýregi «otanym» dep soghysty. Eger sol er jýrek babalarymyz jalanash qolymen jenisti alyp bermegende, bәrimiz Gitlerding adam órteytin peshine ketetin edik. Sondyqtan da qandy soghysta qaza tapqan babalarymyzgha myng taghzym!

9-mamyrdy algha tartyp, Resey halyqty qolshoqpar qylghysy keledi degen pikirge de qosyla almaymyn. Eger jenis kýnin atap ótuden qalsaq, ózimizding erjýrek babalarymyzdy esten shygharamyz. Naghyz dýmshe sonda bolamyz! Bar jenisting iyesi bir Resey bolyp otyrsa, namysynnyng taptalghany sol emes pa?!

Qazaq qolshoqpargha ainalmasyn deseniz, qúldyq sanagha jetelep otyrghan mehnizmderdi shynayy kóruge tyrysayyq: últtyq valuta, últtyq ekonomika, jer jәne jer astyndaghy qazba baylyqtarymyz, halyqtyng sany, tili men salt-dәstýri, mәdeniyeti, әdebiyeti, zang normalary men adam qúqyqtary degen siyaqty. Tek qana, elding jýregindegi, qany sorghalap jetken jenis kýnine tiymenizder!

Gýljan Iztay

Abai.kz