«Jasandy týsik jasaugha zang jýzinde tyiym salu kerek!». Mәjilis deputaty Irak Elekeev osynday bastama kóterip otyr. Sharana tirligine jany alang deputat Ýkimet basshysyna deputattyq saual joldaghan bolatyn. Biz osy mәsele tónireginde Irak Elekeevti sózge tartyp, jasandy týsikting ziyany men zalaly turaly mamandarmen tildesken edik. Sonymen...

Irak ELEKEEV, Mәjilis deputaty:

«ÚLTQA QAUIP TÓNBEU ÝShIN JASANDY TÝSIKKE TYIYM SALU KEREK»

«Jasandy týsik jasaugha zang jýzinde tyiym salu kerek!». Mәjilis deputaty Irak Elekeev osynday bastama kóterip otyr. Sharana tirligine jany alang deputat Ýkimet basshysyna deputattyq saual joldaghan bolatyn. Biz osy mәsele tónireginde Irak Elekeevti sózge tartyp, jasandy týsikting ziyany men zalaly turaly mamandarmen tildesken edik. Sonymen...

Irak ELEKEEV, Mәjilis deputaty:

«ÚLTQA QAUIP TÓNBEU ÝShIN JASANDY TÝSIKKE TYIYM SALU KEREK»

- Jyl sayyn elimizde 300 myngha juyq jasandy týsik jasalady eken. Búl - jýz payyz tuu kórsetkishining 80 payyzy degen sóz. Jan auyrtarlyq jaghday emes pe búl? Ashy da  bolsa, shyndyq: últ bolashaghy azghyndanyp barady. Sebebi, balany aldyrtu kóp jaghdayda jasóspirimderge tәn. Mektep oqushysy - bala. Degenmen, әsirese, joghary synyp oqushylarynyng bәrining birdey boyynan balalyq bayqalmaydy: erte eseyip ketken. Mamandardyng aituynsha, jasandy týsik jasatushylardyng jas shamasy 14 jastan bastalady, tipti 12 jastaghy oqushylardyng da kezdesetindigin aitady. Eng basty ókinish, mine - osy. Sondyqtan, jasandy týsik jasatugha qazirden bastap zang boyynsha tyiym salmasaq, últqa qauip tónedi. Ar tazalyghy degen bar. Bizding keleshegimiz osy qúndylyqtan ada bolyp jatqan joq pa? Al aryn bylghaghan qyzgha qanday ýmit artugha bolady? Olar ertengi últ bolashaghyn qalay tәrbiyeleydi? «Ystyq sýtke auzy kýigen salqyn sudy da ýrlep ishedi» degen bar. Alayda múnday saqtyqtyqty adamy qúndylyqtardan aiyrylghan pendening oilay qoyy ekitalay.

- Demek, jasandy týsik jasatugha tyiym saludyng qoghamdaghy kelensizdik - jezókshelikke jol bermeuge de belgili bir dengeyde yqpaly bar ghoy?

- Áriyne, solay. Jasandy týsikke zang jýzinde tyiym salsaq, zinaqorlyqty da, jezókshelikti de auyzdyqtaugha bolady. Qyzdar erikkenning ermegi, qoljaulyghy bolmas edi. Ári keybir er azamattardyng da sanasy silkinip, ýilengende arly qyzdy tandar edi. Jasyratyny joq, songhy kezde jigitterding talghamy tómendep ketti. «Ómirlik serigim» dep tandaghan jary ana bolu baqytynan aiyrylghan bolyp shyghady. Al múnday sor, yaghny bedeulik kóp jaghdayda birinshi balagha týsik jasatudan bolady. Búdan shyghatyn qorytyndy: jasandy týsik - otbasyn oiran etedi.

- Mýmkin, zang boyynsha tyiym salmas búryn temirqazyq - tәrbiyeni sanagha siniru kerek shyghar. Kórgendi úrpaq arsyzdyqqa barmaydy emes pe?

- Búl sózinizding jany bar. Biraq tәrbiyeleymiz, sanagha siniremiz desek, uaqyt óltirip alamyz. Onyng ýstine, әr shanyraq demesek te, qazaqtyng kóp shanyraghy qyzynyng qylyqty bolyp óskendigin qalaydy. Mektepte de sanaly jas qabyldaytynday tәrbie berilip jatyr. Býgingi jas jetkinshek - erteng bir otbasynyng dingegi. Sol dingek әlsiz bolsa, ol qanday mәueli aghash bolady? Sondyqtan, kesh bolmauy ýshin zang boyynsha tyiym salu kerek. Zang -  etek-jendi jinaugha negiz bolady.

- Zanmen tyiym salynsa, shetelge baryp týsik jasatushylar kóbeyedi. Jәne elimizde zansyz týsik jasau biznesi qyzady degen pikir aitushylar bar.

- Shetelge baryp týsik jasatushylar kóbeymeydi. Sebebi, әlginde aittym, múnday әreketke kóbine jas qyzdar barady. Mektep jasyndaghy, bolmasa, keshe ghana mektep bitirip, auyldan arman quyp kelgen qyzdar úrynady. Al olardyng shetel asugha aqshalary joq. Zansyz operasiya jasaushylar kóbeyedi deushilerge aitarym, dәrigerding bәri imansyz emes. Zang boyynsha qanday jaza qoldanatynyn bile túra olar bastaryn qauipke tikpeydi. Sebebi, «El qúlaghy - elu», «Otyz tisten shyqqan sóz otyz ruly elge jayylady» degen bar. Tәuekelge baryp, payda tapqysy keletinderding bylyghy týbinde әshkere bolady.

Ayta ketu kerek, men jasandy týsik jasaushylardyng bәrine birdey qarsy bolyp otyrghan joqpyn. Áyelding densaulyghyn eskeru kerek. Yaghni, tek bir ghana jaghdayda ómirine qauip tóndiretin bolsa, jasandy týsik jasatugha rúqsat beru kerek.

- Al balabaqshada kezekting kóptigin syltau etip, tastandylardyng kóbeyetindigin algha tartushylargha qanday uәj aitasyz?

- Men deputattyq saualymda biraz jaytty aitqan edim. Bәri sayyp kelgende, qoghamdaghy әlsiz top - balalar turaly bolatyn. Mysaly, tannan keshke deyin kabiynetterde qamalyp júmys istep jatqan ýilenbegen jigit pen túrmysqa shyqpaghan qyzdargha alandaushylyq bildirdim. Olar sonda kim ýshin, ne ýshin enbektenip jatyr? Rasynda, «qara basy ýshin it te tirlik etedi» emes pe? Bizde bala - bizding bolashaghymyz degen ortaq týsinik joq.

Jas sәbiyli analardyng qúqyghy qorghalmaghan. Eger balasyna qanday da bir jaghday bolghan әiel júmystan súransa, júmys berushi oghan qyryn qaraydy.  Al bala ertengisin túmau tiyip auyryp túrsa qaytedi: balabaqsha almaydy, tastap ketetin ata-әjesi, әpkesi joq. Múndayda basshylyq qyzmetkerge balany kýtip ýide otyrudy, bolmasa, júmys isteu kerektigin eskertedi.

Al jurnalister sonyng ishinde jasandy týsik jasaugha zang boyynsha tyiym salu kerektigi turaly úsynysymdy ilip әketipti.

Ras, balabaqshagha baru ýshin kezek kýtip jýrgen býldirshinder jeterlik. Tastandy sәbiylerding de sany azaymay otyr. Biraq múny jeleu etkenderding pikirleri - negizsiz. Sonda tiri jandy jatyrda túnshyqtyra beruimiz kerek pe? Islam dininde qúrsaqtaghy sharana Allanyng ýmbeti sanalady. Ony alyp tastau - kýnә.

Elbasy biylghy Joldauynda qúzyrly organdargha «Balapan» baghdarlamasyn jýzege asyrudy tapsyrdy. Osy memlekettik baghdarlamanyng arqasynda 2020 jyly elimizde balabaqshamen qamtylmaghan baldyrghan bolmaydy. Ekonomikasy myqty damyghan keybir oblystarda balabaqsha mәselesi belgilengen mejeden búryn sheshiledi.

Elbasy Joldauynda ana men bala ólimin meylinshe azaytugha kýsh salu kerektigin tapsyrdy. Ana men balanyng densaulyghyn qorghau jóninde arnayy baghdarlama da bar. 500 gramdyq sharananyng ómirin arashalap qalu ýshin dәrigerler júmylyp enbek etip jatyr. Jyl sayyn bala  kýtimi ýshin beriletin jәrdemaqy kólemi de artyp keledi. Yaghni, ana men balagha memleket tarapynan kónil bólinip otyr.

Qazaqta: «Qoy egiz tusa, bir týp jusan artyq shyghady» degen naqyl bar. Sondyqtan, әleumettik jaghdaygha baylanysty balany aldyrtu - bekershilik. Qanday qiyn jaghday bolsa da, ana bauyr eti - balasynan bezinbeui tiyis. Al tastandylar kóbeyedi dep dabyl qaghu - kertartpalyq. Sebebi, biz búl jerde tiri jannyng ómirin arashalau turaly  әngime qozghap otyrmyz. Tastandylar taghdyry - bólek  mәsele. Búl problemany patronat otbasylardyng sanyn kóbeytu arqyly sheshuge bolady. Al múnday otbasylargha qarjy audarugha, sóitip jetim balalar problemasyn sheshuge elimizding әleueti jetedi.

Áriyne, týsik jasatugha zanmen tyiym salmasaq, demografiyagha da keseli tiyedi.

70-jyldary Qazaqstan men Ózbekstanda halyq sany birdey edi. Qazir olarda 25 mln. adam bar. Al biz 16 millionnyng ainalasynda jýrmiz.

Jasandy týsikke zang boyynsha tyiym saludy adamnyng jeke qúqyghyna qol súghu dep emes, últ qauipsizdigin saqtau ýshin istelgen әreket dep týsinuimiz kerek.

Maqash TÁTIMOV, demograf:

«JASANDY TÝSIKKE TYIYM SALMASAQ, KÓBEYMEYMIZ!»

- Jasandy týsik jasatugha zang boyynsha tyiym salatyn mezgil jetti. Búdan әri sozugha bolmaydy. Sebebi, auru asqynyp barady. Al asqynghan dertke daua joq. Tyiym salugha baylanysty qoghamdaghy adamdardyng әrtýrli pikirde boluynyng ózi osy - aurudyng asqynyp bara jatqanynyng kórinisi. Áytpese, kertartpaushylyqtar bolmauy kerek-ti.

Elbasy Núrsúltan Nazarbaev búdan 5-6 jyl búryn jasandy týsik jasatugha halyq qarsy bolsa, ózi de qoldau bildirip, osyghan qatysty ýkim shygharatyndyghyn aitqan edi. Rasynda, jasandy týsikke tyiym salmasaq, qazaqtyng sany óspeydi.

Músylmandary basym el biz týgili, Portugaliya men Polisha syndy katolik elder alghashqylardyng biri bolyp týsik jasatugha tyiym saldy. Múnyng bәri sayyp kelgende, atalghan memleketter azamattaryn qorghaudy jan-jaqty qarastyrady.

Derekterge sýiensek, bizding elde jasandy týsik jasaushylardyng deni - jas qyzdar. Balausa armanynyng oryndalatynyna senim artyp, auyldan qalagha kelgen qyzdardyng kópshiligi sol izgi maqsattaryn ózderi kýl-talqan etedi. Áyel baqyty - bauyryndaghy sәbi. Ókinishke oray, qyz-kelinshekterding bәrine birdey búl baq búiyrmaydy. Múnyng sebebin dәrigerler týrlishe týsindiredi. Al eng bastysy, osy baqytsyzdyqtary ýshin kóp әielding ózderi kinәli: kóbine birinshi sharanany aldyrtyp tastaghandar balaly bola almaydy. Ayaghy auyr bolyp qalghan qyz nekesiz balaly boludy ar sanaydy. Qyzynyng ekiqabat ekenin anasy bilse, úyat dep týsinedi. Eki jaq ta dereu baladan qútyludyng qamyn jasaydy. Múnday әreketke bastaytyn - tómen týsinik, sananyng joqtyghy, ruhtyng jútandyghy. Sebebi, shyn arshyl úyatty arsyzdyqqa barmastan búryn oilaydy. Ardy  attaghannan keyingi «qysylu» - jalghan namys. Sol sebepti, nekesiz tuylatyn bala bolsa da, beykýnә, perishtening jaryq dýniyege keluine qysastyq jasamau kerek. Ákesi nemese sheshesining aghattyghy ýshin, bәlkim ortanyng ortaq kinәsi ýshin eng әlsiz, eng qorghansyz jan jazalanbauy tiyis. Sondyqtan, әsirese, birinshi balany aldyrtugha jol bermeuimiz kerek.

Jasandy týsik jasaugha qúlshynyp túratyn hirurgter de joq emes. Aqsha jasaudy maqsat tútqan olar qúrsaqtaghy bala ýshin, ananyng densaulyghy ýshin jany auyrmaydy. Meninshe, jalghan diagnoz qoi arqyly payda jasaytyn dәrigerlerge qatang jaza qoldanu kerek.

Qazir elimizde bala tuu kórsetkishi jaqsy. Biraq búl ósim 2015 jyly sharyqtau shegine jetedi, azayady. Sebebi, elimizde 90-shy jyldyng ayaghynda dýniyege kelgen balalar az. Sondyqtan, kórsetkish tómendeu bolady. Qazir kóp bolatyny,  demografiyalyq tasqynnyng kezinde dýniyege kelgen balalardyng esebinen bolyp túr. Sondyqtan, býgingi kórsetkishke toqmeyilsimey, jasandy týsik jasatugha zang boyynsha qatty talap qoy kerek.

Bauyrjan ESMAHAN, oblystyq «Núr Ghasyr» meshitining bas imamy:

«ISLAM DINI JASANDY TÝSIKKE TÝBEGEYLI QARSY»

- Qasiyetti Qúran Kәrimde («Shura» sýresi, 49-50): «Alla qalaghan pendesine qyz beredi, qalaghan pendesine úl beredi. Qalaghan pendesine úldy da, qyzdy da nәsip etedi. Sonday-aq qalaghan pendesin bedeu qylady» dep aitylghan. Yaghni, bala sýi -  Allanyng syiy. Taghy da Qasiyetti Qúran Kәrimnen mysal keltireyin: «Rasynda biz adamdy naghyz balshyqtan jarattyq. Sodan keyin ony jatyrda túratyn tamshy su qyldyq. Sol tamshydan úiyghan qan jasadyq. Úiyghan qannan kesek et jasap, kesek etten sýiek jasadyq ta, sýiekterge etti qaptadyq. Sonan keyin ony basqa bir jaratylys qylyp, jan saldyq. Alla sheber jaratushy», - degen ayat bar. Islam ghúlamalary osy ayatqa bergen týsiniktemesi boyynsha, 120 kýnnen keyin jan beriledi. Bir ghana jaghdayda balany alu haram bolmaydy. Eger balany bosanu әielding ómirine aitarlyqtay qauip tóndiriletin bolsa, onda da 120 kýnge deyin alynuy tiyis. Odan keyingisi, yaghny jan berilgennen keyin - adam óltirumen teng bolady. Al islam dininde adam óltiru keshirilmes kýnә. Payghambarymyzdyng (s.a.u.) hadiysinde: «Alladan qorqyndar jәne perzentterinning bәrine birdey meyirban bolyndar!» delingen. Jәne payghambarymyz: «Neke qidyryp ýileninder, perzentti bolyp kóbeyinder. Áriyne, men senderding kóptikterindi qiyamet kýni basqa ýmbetimning aldynda maqtanysh etemin» dep ósiyet etken.

Qoryta aitqanda, islam dini jasandy týsik jasatugha týbegeyli qarsy.

Dәmetken QOJANOVA, Adam reproduksiyasy men otbasyn josparlau ortalyghynyng bas dәrigeri:

«JASANDY TÝSIK -  ANA ÓMIRINE QAUIPTI»

- Jasandy týsik - tiri jandy óltiru degen sóz. Degenmen, әielding óz erkimen týsikti jasauyna bizding elde esh kedergi joq. Balasynan bezingen әielder medisinalyq tәsilmen sharanany aldyrtyp qútylghanymen, aiyqpas dert jamaydy. Tipti, ómirine qauipti, - deydi Dәmetken Múqanqyzy.

Ol jasandy týsikten keyin qabynu prosesi bastalatyndyghyn aitady.  Qabynu aurulary әielding jynys mýshelerinde týsik jasatqangha deyin anyqtalmasa, týsikten keyin órshelene týsedi eken.

- Osy jaghdaydan song aldyn ala emdeu jýrgizgenning ózinde nәtiyjesi az. Eng ókinishtisi, qabynudyng saldarynan әiel bala sýi baqytynan aiyryluy әbden mýmkin. Sonymen qatar sozylmaly aurulargha úshyraydy. Aurulardyng emi nәtiyjesiz bolsa, birazdan keyin jatyrda, analyq bezderde isik payda bolady.

Týsikten keyin әielding jýike jýiesinde aitarlyqtay ózgerister bolady. Áyelding aghzasy jýktilikke dayyn bolghan kezde prosesti toqtatyp tastau kýizeliske úshyratady.

Jasandy týsiru -  hirurgiyalyq әdis bolghandyqtan, jynys mýshesining zaqymdanuy mýmkin. Sonyng saldarynan, jatyr tesilui, onyng moynynyng jyrtyluy jәne taryluy mýmkin, - deydi bas dәriger. Dәmetken Múqanqyzynyng aituynsha, jasandy týsikten keyingi jýktilik qalypty, qiyndyqsyz ótkenning ózinde bosanatyn uaqytta asqynular kóbeyip ketedi.

- Áyelderding emshek bezi ragine úshyrauynyng eng basty sebebi - jasandy týsik.

Jasandy týsik әdette 12 aptagha deyin jasalady. Al әielderding densaulyghy bala kóteruge jaramaghan jaghdayda 22 aptagha deyin jasalady. Operasiya neghúrlym kesh jasalsa, soghúrlym zardaby kóp.

Jasandy týsik jasatqannan keyingi jýktilik ana jatyryndaghy balanyng ósuin 3,7 esege deyin azaytyp jiberedi. Onday balalardyng әrbir ýshnshisi, jenil salmaqpen dýniyege kelip, nәrestelerding 77 payyzy qanazdyq jәne ekssudativtik diotez dertine shaldyghady, - deydi Dәmetken Qojanova.

Elimizde songhy jyldary «medikamentozdy abort» tәsili engizilip otyr. Hirurgiyalyq týsikke qaraghanda onyng asqynuy tómen. Biraq Dәmetken Múqanqyzy әielderding búl tәsildi de qoldanuyn qúptamaydy:

- Dúrysy, qyz-kelinshekter balany qalamasa, bala kótermeu ýshin saqtanu kerek. «Medikamentozdy aborttan» song auruhanadaghy giynekologiyalyq bólimshelerge týsip, qan ketken әielderding sany az emes. Sebebi, keybir әielder búl әdisti dәrigerding baqylauynan tys, ózderi jasaydy.  Bala týsiretin dәrilerdi  bazardan satyp alady. Al ol dәrilerding talapqa say kelip, kelmeytindigine, qayda jasalghanyna mәn bermeydi. Aqyrynda onyng janama әseri - qan ketip, qabynu prosesining sepsiske deyin órshui mýmkin. Sepsisti emdeu nәtiyjesiz  bolsa, әiel jatyrdan aiyrylady. Mine, jasandy týsikting saldary osynday.

Dәmetken Múqanqyzy jasandy týsik jastaushy mektep oqushylarynyn, әsirese, 14-15 jastaghy qyzdardyng kóp ekendigin aitady.

- Qyzdar kóbine qúrbylarymen keledi. Analarymen keletinderi de bar. Biraq, әielder ana bolyp qyzynyng densaulyghyna bas auyrtyp jatpaydy. Olardyng sanasynda bir ghana týsinik: «Balany qalayda aldyrtyp tastau kerek!». Múnday anagha jasandy týsikting ziyandy ekendigin týsindiru qiyngha soghady. Olar: «Elden úyat» dep shyj-byj bolady. Úyatty úyatty is istegenge deyin oilau kerek. Qyz bala 13 jasqa tolghan song әr ana balasymen ashyq әngimelesip, syrlasuy qajet, - deydi bas dәriger.

Dәmetken Múqanqyzy jas qyzdardan bólek, jasy ýlken әielderding de balasyn aldyrtyp tastaugha keletindigin aitady.

- Keyde, tipti jasy 40-tan asqan әielder keledi. Biz olargha da jasandy týsikting ziyandy ekendigin egjey-tegjeyli týsindiremiz. Operasiya kezinde sharana jantalasyp pyshaqtan qashady. Rasynda, qúrsaqtaghy bala - kәdimgi  baladan ózgeshe emes. Ereksheligi: ol әli jaryq dýniyege kelgen joq. Biraq, on eki  mýshesi qalyptasqan.

Negizi, úryq 7-8 aptada jetilip, adam keypine keledi. Sol kezde ulitradybystyq apparatpen balanyng jýrek soghysyn anyqtaugha bolady.13 aptada sharananyng basy, qoly, ayaghy, sausaqtary men ishki mýsheleri, tipti tis tómpeshikteri de bolady. 16-28 aptada salmaghy artyp, kirpik, qas, tyrnaghy da ósedi. Ishtegi nәreste 7,5 ailyghynda әke-sheshesining dausyn ajyrata alady. Degenmen, balany aldyrtugha kelgen әielderding ishinde múnyng bәrin týsinip, janyna jaqyn qabyldaytyndar az, - deydi Dәmetken Qojanova. Ol әr әielge kontraseptivtik dәri-dәrmekterdi paydalanugha kenes beredi. Byltyr oblystyq budjetten jýktilikten saqtanatyn dәriler alu ýshin 8 mln. tengeden astam qarjy bólinipti.

- Oblysta bala tuugha qabiletti jastaghy 250 mynnan astam әiel bar. Bizding ortalyqqa kómek súrap kelgen әielderge dәrigerler josparsyz jýktilikten saqtandyru ýshin kenes beredi. Jýktilikti boldyrmaudyng tәsilderi jeterlik. Biraq  búl túrghydan әielderding sauaty az. Sondyqtan da, jasandy týsik jasatushylar kóp.

Bizding mamandar AHAJ-gha baryp, jas júbaylargha týsindiru júmystaryn jýrgizedi. Mektepte seminar ótkizedi. Degenmen, bәribir josparlanbaghan jýktilik azaymay otyr. Sonyng saldarynan qanshama beykýnә nәresteler sheyit bolyp jatyr. Byltyr oblys boyynsha 10 mynnan astam sәby dýniyege keldi. Al jasandy týsik jasatqandardyng sany - 4026. Onyng 2696 -sy qalada jasalghan. 1808 týsik jeke emhanalarda jasaldy. Jeke emhanalarda týsik jasatushylar nege kóp? Sebebi, jasandy týsik - kiris kózi. Barlyq dәrigerler júmylyp jasandy týsikti jasatpaugha kirisui kerek. Áyelge jasandy týsikting ziyan ekendigin maman retinde týsindiru әr dәrigerding mindeti, - deydi Dәmetken Múqanqyzy.

P.S:

Jasandy týsik jastatushylardyng bir toby әleumettik jaghdaydy jeleu etedi. Sony algha tartyp, aqtalghanday bolady. «Ángham» sýresinde, 151- ayat bylay delingen: «Jarlyqtan balalaryndy óltirmender. Senderdi, olardy biz rizyqtandyramyz». Mine, osyny, dýniyege kelgen әr sәbiyding óz yrzyq, nesibesi boltynyn júmyr basty pende týsinse eken deysin.

P.P.S:

Aqtóbe qalasyndaghy jeke emhanalarda «medikamentozdy aborttyn» qúny - 12 myng tenge. Búl tәsildi jasaugha arnalghan dәrilerding baghasy 3 myng tenge túratynyn eskersek, «kәsipkerdin» qansha payda tabatynyn eseptey beriniz.

P.P.P.S:

Sonymen, Elekeevting dabyl qaghuynyng jóni bar. Rasynda, zang boyynsha jasandy týsikke tyiym salynbasa, últqa qauip. Onda ana men balanyng densaulyghyn qorghau maqsatyndaghy memlekettik baghdarlamanyng óz dengeyinde oryndalmauy әbden mýmkin. Ana men bala ólimin meylinshe tómendetu mejesine qol jetkizuimiz arman bolyp qala bermek. Sebebi, týsinikti: jasandy týsik biznesi qyzyp túrghanda sharana sheyit bolady, al anasy aiyqpas dertke shaldyghady. Sondyqtan, erteng kesh bolmauy ýshin qúrsaqtaghy sәbiyding bәrine birdey jaryq dýnie esigin ashuyna mýmkindik beretin zang kerek.

Bizding derek:

***

Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng mәlimeti boyynsha, jyl sayyn 80 mln.-gha juyq әiel josparsyz jýkti bolady. Sonyng 20 milliony jasandy týsik jasatady eken. Sonyng saldarynan jyl sayyn 68 myng әiel kóz júmady.

***

2009 jyly әlemde 30 million jasandy týsik jasalsa, so­nyng 300 myny Qazaqstangha tiyesili.

***

Qazirgi uaqytta Qazaqstanda jasandy týsik jasatushylardyng jas ereksheligi 14-50 jas aralyghynda.

***

Resmy derekterge sýiensek, elimizdegi jasóspirim qyzdardyng 10 mynnan astamy ekinshi mәrte týsik jasatqandar eken.

Gýljan BAZYLQYZY.