Jana deputattar aldynda baghdarlamalyq sipatta sóilegen sózinde QR Preziydenti N.Nazarbaev mektepterge bes kýndik oqu jýiesin engizudi úsyndy.

Búl orayda ol bylay dedi: «Damyghan elderding mektepterinde beskýndik oqu aptasy engizilgen. Búl balanyng qaytadan qalpyna kelip, pedagogtyng demalyp, sabaqqa dayyndaluyna mýmkindik beredi. Olardyng keybirinde, tipti, sabaq aptasyna tórt kýn ghana bolady. Múnday formatqa ótu – damyghan elderge ortaq trend. Ghalymdar da oqu aptasyn qysqartu bilim alu nәtiyjeli etetinin ghylymy túrghyda dәleldedi. Bizge de osy tәjiriybeni engizu kerek. Bilim jәne ghylym ministrligi eng qúryghanda bastauysh mektepterge osynday jýieni engizu kerek».

Búl el kókeyinde, ústazdar qauymyn mazalap jýrgen mәsele edi. Biylghy oqu jyly bastalghan 1 qyrkýiek kýni osy Abay portalynda jaryq kórgen «Jana oqu jyly turaly oi» (http://abai.kz/post/view?id=4509) degen jariyalymda elimizde oqu jylyn tamyzda bastau, bes kýndik oqu jýiesine kóshu mәselesin kóterip, oqyrmandar arasyna talqygha salghan edik. Endi mine, sol el talqylaghan mәselege Elbasy nazar audarghany kónilge quanysh úyalatady. Halyqtyng ýnine qúlaq tosu, onymen sanasu 5 institusionaldyq reformanyng baghdarynda belgilengeni belgili. Priyeziydent ózi bas bolyp júrttyng kókeyi men tilegine qaray júmys jasau kerektigin megzep otyr. Qysqasy, Elbasy – bizding oiymyzdy dóp basty. Endigi kezekte Ýkimet Preziydent qoyghan mәseleni kóp sozbay, tezirek jýzege asyruy qajet.

Mektepterge 5 kýndik oqu jýiesin engizumen qatar, oqu jylyn 1 tamyzdan bastaudy, sol arqyly qysqy mezgildegi demalysty úzarta otyryp, elektr energeiyasy men jyludy ýnemdeuge, kýnning suyqtyghynan mektepke barmay útylatyn kýnderdi demalys esebinen azaytudy qolgha alu qajet. Múnyng nege qajet ekendigin sol maqalada aitylghan mynaday pikirler arqyly taghy da júrtshylyq nazaryna salghymyz keledi: 

1. Bilim mausymyn kýz aiy kirgennen bastau kenestik dәuirding 30-jyldarynan ornygha bastaghan eken. Oqushy balalardyng jaz aiynda úzaq demalatyn sebebining syryn patshalyq Reseyding agrarlyq el retinde qalyptasqan ekonomikalyq jaghdayynan izdeu qajet. Patshalyq Resey túsynda jaz ailarynda oqushylar mektep qabyrghasyna tartylmaghan. Óitkeni sol kezdegi túrmystyng auyrlyghyna baylanysty jas balalar kýn kóristing qamymen egin nemese mal ósirumen ainalysatyn ata-analaryna kómektesetin. Basqasha aitsaq, mektep jasyndaghy bala jaz ailarynda egin nemese mal sharuashylyghymen tikeley ainalysyp nemese ony qosymsha kýnkóris retinde tútynyp jýrgen ata-anasyna (býgingi kýnning sózimen aitsaq, ózin-ózi qamtamasyz etip jýrgen azamattargha) egin salu, ony jinau, shóp shabu, mal baghu syndy júmystaryna qolghabys etip, óz jәrdemin tiygizetin bolghan. Búl sol tústaghy mesheu qalghan ekonomikanyng bolmysynan tuyndaghan qajettilik, túrmys tauqymeti boldy. Júmyr jer betindegi júrtpen bilim-ghylym, óner, dәulet jolyndaghy tartys bәsekesine aralasyp, DSÚ-gha kirgen, úzaq jyldargha baghyttalghan «Qazaqstan – 2050» Strategiyasynda 30 ozyq elding qatarynda boludy maqsat etken bizderge әridegi patshalyq Resey men bergi kenes dәuiri túsyndaghy eski dәstýrdi ary qaray jalghastyru ekonomikalyq jәne oqu ýrdisin úiymdastyru túrghysynan tiyimsiz. Industrialdy-innovasiyalyq ekonomikany terendetip damytugha bet búrghan býgingi Qazaqstan ýshin agrarlyq ekonomika túsynda qalyptasqan dәstýrden, kenestik jýiedegi birizdilik qasandylyqtan arylu kerek».
2. Jana oqu mausymyn tamyz aiynan bastau arqyly ústazdardyng altykýndik júmys kýnin beskýndikke auystyrugha bolady. Aptasyna eki kýn tynyqqan múghalim, ózge mamandyq iyelerindey, jaz ailarynda 30 kýndik zandy demalysqa ie bolady. Beskýndik júmys kýni múghalimderge óz bilimin jetildiruge, shygharmashylyqpen ainalysugha keng mýmkindik berip, әri densaulyghyn saqtaugha septigin tiygizse, oqushylargha týrli ýiirmelerge erkin qatysugha jaghday tudyrady. Bolmasa, beskýndik pen altykýndikti ózara aralastyrugha bolady. Mysaly, kýn jyly, jaryghy úzaq birinshi (tamyz, qyrkýiek, qazan ailarynda) men tórtinshi (sәuir, mamyr ailarynda) toqsanda altykýndik kestemen, al jaryq kózi qysqa ekinshi (qazan, qarasha, jeltoqsan) men ýshinshi (qantar, aqpan, nauryz) toqsanda beskýndik oqu aptasyn belgileuge bolady. Búl tústa múghalimderding demalysy 40 kýn shenberinde bolyp, ony olar jaghdaydyng barysyna qaray eki bólip (qys-jaz) aluyna da  bolady.
3. Qazaqstannyng soltýstiginde qys ailarynda kýnning suyqtyghynan mektep oqushylary aptalap sabaqtan qalyp qoyatyn kezderi jii bolyp túrady. Qalyp qoyghan sabaqtardy quyp jetemiz dep ústazdar oqushylargha tapsyrmany ýiip-tógedi. Aqyrynda, shamadan tys berilgen tapsyrmalar jarym-jartylay oryndalyp, oqushynyng bilim qorjyny tolmaydy. Onyng sony eki jaqqa da – ústazgha da, oqushygha da tiyimsiz. Bir-birin aldau bolyp shyghady. Qysqy úzaq demalysty ayaz qysyp, boran soghatyn jeltoqsannyng sony men qantar aiyna oraylastyryp, atalmysh qolaysyzdyqtyng әserin azaytugha әbden bolady.
4. Qysqy mezgilinde beskýndik oqu kestesine kóshu jәne oqushylargha kýnning kózi qyrauda úzaq demalys beru - ekonomikalyq túrghydan da tiyimdi. Álemde ekonomikalyq daghdarys terendep, onyng saldary elimizge qatty әser etip jatqan kezende bizder Qazaqstannyng geografiyalyq ornalasuyn, aua-rayynyng ereksheligin ontayly paydalana biluimiz qajet-aq. Eng aldymen qys mezgilinde jyldan-jylgha qymbattap bara jatqan jylu men elektr jaryghyn ýnemdeuge mýmkindik tuyp, oqushylargha qysqy demalysty Qazaqstannyng ontýstigindegi jyly aimaqta úiymdastyru arqyly (qysqy lageriler), ishki turizmdi kýsheytuge jol ashylady. Ásirese, ontýstikting tauly aimaghyndaghy shanghy sporty damyghan kurotty aimaqty (Almaty, Shymkent) erekshe órkendetuge bolady. Sonymen qatar ústazdardyng biliktiligin kóteretin kurstaryn da qysqy demalys kezinde jýzege asyrugha bolady.

Ayta bersek, әngime kóp degen. Sózding iske ainalghanyn da abzal. Qazaqstannyng sózden iske kóshetin mezgili әldeqashan úzap ketken. Úzaghan  mezgildi qysqartu jedel әri jyldam qadam basudy talap etedi.

Almasbek Ábsadyq, filologiya ghylymdarynyng doktory

Qostanay

Abai.kz