Dәl keshe debat ótti. Sanauly kýnderden song saylanushylar sarghaya kýtken Mәjilis pen Mәslihat saylauy bolady. Doda dumany qyzghan sәtte elmizdegi sayasy partiyalar teledebat jasady. Áuelde tikeley efirde ótedi dep josparlanghan pikir-talas taspagha jazylyp, óndelip, súryptalyp baryp júrt nazaryna úsynyldy.

Partiya tizginshileri million sharshy metr baspana túrghyzugha, shaghyn jәne orta kәsipkerler ýshin salyq kólemin tómendetuge, jas janúyalardyng nesiyelerin keshiruge, janarmay baghasyn litrine 40 tengege deyin týsiruge uәde berdi.

«ShEShENDER» 2 MINUTTAN SÓILEDI

Habar arnasy enshilep taratqan teledebat úzyn-yrghasy bir saghattan artyq jalghasty. Al partiya jetekshilerining әrqaysysyna reglament boyynsha 2 minuttan sóz berildi.

Partkomdardyng pikir-talastyrghan taqyryby – «ekonomika – elimizding órkendeuining kepili» jәne «Qazaqstandaghy adam kapitalyn jaqsartu» bolghan. Ár partiya ókiline atalghan taqyrypty ashugha 2 minuttan uaqyt berildi. Qalghan kezde tóraghalar myrzalar men hanymdar pikir talastyryp, oy jarystyrdy.

«Elimiz boyynsha 740-tan astam «Núr Otan» partiyasynyng qabyldau bólimi baryn jәne oghan 2 millionnan astam adam jýgingenin naqty sandar arqyly bildik. «Kedergisiz keleshek» jobasy ayasynda 22 myng mýmkindigi shekteuli azamattyng mәselesi sheshildi», - dedi A.Myrzahmetov әueli.

Al Parlamenttegi biznesting partiyasy sanalatyn «Aq jol» tizginshisi Azat Peruashev elimizdegi kәsipkerlikti arttyrugha ynta-shyntasymen dayyn ekendigin jetkizdi. Peruashev úsynys aitty. Eldegi shaghyn jәne orta biznes ókilderin qúrylghan alghashqy ýsh jylda  salyqtyng týrli sanatynan bosatu kerek dedi.

«Bizding partiya Qazaqstandaghy damu institutyn parlamenttik baqylaugha aludy jәne shaghyn jәne orta biznesti damytugha kýsh saludy qoldaydy. Bizding pikirimizshe, Memleket óz betinshe tyrbanyp júmys istep jatqan kәsipkerlerdi qoldauy, qorghauy tiyis»,-deydi Azat Peruashev.

Al saylaugha qatysu turaly sheshimdi songhy sәtte ghana qabyldaghan Jarmahan Túyaqbay partiyasy oppozisiyalyq, demokratiyalyq baghytta bolghandyqtan debat barysynda sheteldik investorlar enshilep alghan múnaydy, shiykizatty joqtady. Jiyrma jylda jarymaghan halyqtyng qazirgi ahualyn ashy tilmen aitqan Jarmahan Túyaqbay da kóp sóilemedi. Berilgen 2 minutta 25 jyldaghy jaghdaydy sóz etti. 

«Elimizding múnay naryghy men shiykizat naryghynyng 80 payyzy sheteldik investorlargha tiyesili. Al halyq sol múnaydyng qyzyghyn kórip otyr ma?»,-dep týiindedi Túyaqbay myrza.

Osy jәne ózgede kókeytesti mәselelerdi «Auyl» partiyasy, «Ádilet» partiyasy da atap ótti. «QKHP» tóraghasy, 80 jastaghy aqsaqal Vladislav Kosarev myrza bastaghan ókilder saylaualdy sóz jarysynda osy taqyryptardy keninen talqygha saldy.

Ár partiya jetekshileri 2 minuttan kósilip baryp toqtaghan son, kezek sóz-jarysqa berildi. Búl kezende partiya ókilderi bir-birine súraq qoyyp, sәti kelse sózden jyghugha tyrysty.

Sonymen kim qalay sóiledi? Biz sayasattanushy Jarqyn Týsipbekúlynyng kópten kýtken teledebat turaly pikirin bilgen edik.

Jarqyn Týsipbekúly, sayasattanushy: 

«Núr Otan» Asqar Myrzahmetov eki tilde tendey sóilep, ashyq sayasattaghy alghashqy sózjarysyn óz dengeyinde ótkizdi. Onyng búrynnan biznestegi, atqarushy biyliktegi júmystary joghary baghalanyp keledi. Partiya basshylyghyna taghayyndalghanda sharuashylyq adamynyng iydeologiyalyq júmysqa kelui jayly az jazylghan joq. Degenmen, búl saylau nauqany onyng sayasy tәjiriybesin arttyrghanyn kórsetip túr. Oblystardy aralap, halyqpen jýzdesip kelgen ol qalghan 5 qarsylasyna qaraghanda әldeqayda jýieli sóiledi. Naqty sifrlar men statistikalardy әrbir sózine dәiek retinde paydalandy. Búl – kez kelgen oratordyng sózin salmaqtandyra týsetin qasiyet. Atqarylghan júmystar turaly da auyz toltyryp aitqan Myrzahmetov boldy.

Qalghan partiyalardyng ókilderi úsynystarmen shekteldi.

Al «Aq jol» partiyasynyng tóraghasy Azat Peruashev ózin erkin ústady. Búghan deyin ol 2012 jyly da pikirsayysqa qatysqan. Onyng kóliktik-logistikalyq әleuetin jýzege asyru ýshin jýkterdi kedendik rәsimdeu jýiesin jetildiru turaly úsynysy únady. «Tranzittik jýkter aptalap, tәuliktep shekarada jatatyn bolsa, onda dәl býgingidey jaghdayda jýkterding bәri elimizdi ainalyp ótetin bolady» degeni ózekti dýniye.

«Auyl» Bektaev – sayasattaghy jana figura. Onyng el aldyna shyghyp sóilegenin búryn-sondy kórmegenbiz. Spichrayterleri әrbir sekundqa deyin eseptep, tәptishtep jazyp bergeni kórinip túr. Onyng auylsharuashylyghynyng negizgi salalaryn Qazaqstannyng eksporttyq mýmkindikteri negizinde damytu kerek degen pikirin atap ótuge bolady. Onyng aituynsha, elimizding tek iri qara mal etining kórshiles Resey men Qytaygha eksporttyq әleueti 5 mlrd. dollardan asady eken.

QHKP 2012 jylghy Parlament saylauy aldyndaghy sayasy debatqa da búl partiya Vladislav Kosarevti shygharghan bolatyn. Songhy 4 jylda qazaqtildi elektorattyng sany kóbeygenin eskeru kerek. Osy boyynsha ortalyq saylau komissiyasy da statistika jariyalau qajet. Sebebi Qazaqstan halqynyng ósimi auyldyq jerlerding esebinen kóbeyip keledi. Kommunister búny eskermedi. Qazaqtildi auditoriyany ne syilamaydy, ne mýlde ýmit kýtpeydi. Áyteuir partiyada ekitildi figuralar bola túra, Kosarevting shyghuyn óz basym qabylday almadym. Sóz de, sóilem de, úran da eski.

JSDP 2012 jylghy teledebatqa Jarmahan Túyaqbaydy shygharghan edi. 2005 jyly da, 2012 jyly da asyqpay sóilep, ózine berilgen uaqytty ótkizip alghan bolatyn. Publika aldynda sheshen sóileytin, halyqty sonynan erte alatyn túlgha emes ekenin ol sol kezde-aq kórsetip alghan. Eger sol jyldary Ámirjan Qosanov shyqqanda jaghday basqasha bolar ma edi. Qosanovty syighyzbaghan partiya biyl Zәuresh Battalovagha senim artypty. Ol kisi – azamattyq qogham ókili. Partiyada resmy qyzmette emes. JSDP-nyng alghashqy qateligi osy jerden bastalsa kerek. Ózge partiyanyng ýgit-nasihat júmystaryna kedergi keltirip, onysyn viydeogha týsirip taratqan azamattar ózderin sayasy debatshy sanap jýrgende sol azamat shygha ma dep oilaghan edim. Abyroy bolghanda Zәuresh Qabylblekqyzy sóz ústap shyqqan eken. Ras, Battalova senatorlyq qyzmetten keyin ýlken minberden kórinbey ketken. Qobalju bayqaldy, qaghazgha kóbirek ýnildi.

"Birlik" partiyasy ekonomikany emes, ekologiyany kóbirek qozghady. Jalpylama, jattandy sózder kóp. Leonardo dy Kaprio siyaqty ghalamdyq klimat turaly emes, Almaty, Semey, Qyzylorda, Atyraudaghy ekologiyalyq jaghdaylardyng ózin syrt ainalyp ketti. Atyraudaghy múnay qaldyqtary, Protonnyng úshyryluynyng zardaby siyaqty mәseleler aitylmady. Dy Kaprionyng ózi Aral mәselesine әlem nazaryn audartqan edi. «Birlik» partiyasy ýdeden shygha almady. Roza Quanyshevany halyq tanymaydy. Onyng ornyna Múrat Qojamqúlov shyghuy kerek pe edi... Áyteuir әli de bir qaynauy ishinde partiya siyaqty kórindi.

Týiin: Eskerte keteyik, songhy 20 jyldyng ishinde birde-bir saylau aldy teledebattary tikeley efirde úiymdastyrylghan emes.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz