Haua Ana – býkil adamzat qauymynyng Úly Anasy.

Shәmbýl Ana – Núq pay ghambardyng adal jary. Dýy sýnbúl, Seysýnbúl, Sәrsým búl, Beysýmbúl, Júmaz, Shәm býl, Jeksýnbúldardyng Anasy. Jalghyz qyzyna Anasy Shәmbýlding atyn bergen.

Alday Ana – Ker Saq Ab «Sansyz Babanyn» Anasy.

Ámina Ana – Ar Saq Ab «Múnsyz Babanyn» Anasy.

Mat Opa Ana – Úly Alash Qahannyng Anasy.

Úlsay Emer «Pir Áz Saq» Aba – Úly Alash Qahannyng jary, Qazaq Qahan men Sozaq Qahannyn, Qúzyn Saughanyng Anasy.

Bekiranas Ana – Úly Qazaq Qahannyng ekinshi jary, Halúq Saq Abtyng Anasy.

Qal Neshim Qaharly Áz Mama «Nay» Ana – Kereyding Úly Analarynyng biri. Búl Úly Anany – óz dәuirinde Analardyng kiyeli: «Aq tósti kiymeshek, Noq taly Bәtua basy!» dep atapty.

Áz Mýsiya Ana, Áz Kebeje Ana, Áz Kelýn (Du Ana) Ana – Qypshaq Babanyng osy ýsh әieli 92 úl tughan. Olardan 92 Ordaly El taraghan. Eki Ordasynan qalghany ghana Qazaq halqynyng qúramyna kiredi.

Áz Sýikim Ay Ana – Qonyr Ata (Sýmbile) Áuliyening jary.

Ýr Túrmaq Áulie Ana.

Áz Biybi Shýkir Ýzdanay Nә zila Ana – Qara Bura Áu liyening Anasy. Qonyrattyng qy zy.

Aysha Biybi Ayker Ýlim әuliye, 341 qaghanat El qarap túrghan Túran Elining Úly patshasy Sary Oghlan Qarahan nyng qyzy.

Áz Qúrnyz Ayhon (Oleun Súinyq) – Shynghyshannyng Ana sy, Qonyrat Elinde Bal qaraydan taraytyn Belsherek Qaghanatynda «Dalashy» (Súltan) ataghy bar dәuletti Qúndas Baqtuliyding qyzy.

Áz Jezbiyke Shiltay Ana әulie – Kóktinúlynyng Anasy. «Qos Týiin» әuliyening biri.

Áz Súlpanash Ana әulie – Kóntóstikting (Kótenshinin) Anasy. Joly ýlken bәibishe. «Qos Týiin» әuliyening biri.

Ýrghanay Ana (Domalaq Ana) әulie – Shaghatay Hannyng je tinshi Kenesshi uәziri – Bii bolghan Ontyqay «Dala shy nyn» (Súltan) qyzy. Baytýbek (Bәidibek) Qorashaúly Ýisin «Bektin» adal jary. (Halqy myzda alghashqy «Bek» degen shen-ataq alghan azamat).

Áliasqardyng týsinikteme-bayany:

Birde Ordasynda Tektiler men «Ýlken Sebet» qúryp ot yrghan Berke Nauan Han Tәu ekel Alty Alash, Alty Arysty dýniyege alyp kelgen «Mamaly Áz Analardyn» atyn ataugha dәti barmaydy. Osyny sezgen halyq ózara sybyrlasyp, guildey bastaghanda, Mәu ran Aqyra Maldas By ornynan túryp, qamshysyn qolyna alyp, «Dauylpaz – dang ghy rany» bir soghyp, jamaghatty, handy ózine qaratyp:

Kelsen, kel ei!

Saq Abadan Hal Neshim

qaharly Áz Mama Nay!

Anam joly, Elim Kerey,

Jolymdy ber-ey!

Ashamayly arnasy,

Alash kiyeli Kól-ey! – dep, bir toqtap:

 

Ua, Jamaghat Qazaqtan!

Bata tileseng Áruaqtan,

Jebe tileme sadaqtan!

Men sóileyin, sóileyin!

Kәde súrasang qonaqtar!

Úlsay Emer «Pir Áz Saq»

Abadan

Qazaq, Sozaqty terbetken!

«Qos Emer» Qazyghúrt

 ghúmyr bas

Kiyeli «Bozym» búlaqtan!

Altay, Maral, Mamaly

Arghúnda tughan Álimsaqtan!

Hal Neshim qaharly

Mamasy

Kereydi tughan Qosaqtan!

Mýsiya, Kebeje, Kelýnim

Toqsan eki úl tughan

Qypshaqtan!

Dәneker Ana Uaqtan!

Ólun Súinyqty úmytpa

Shynghyshanday úl tapqan!

Shiltay Jezbiyke Áz Ana

90 Bauly Qonyrattan!

Qúmalaq Ana Naymannan,

Domalaq Ana Dulattan!

Ay, Berke Nauan úghyp al!

On jeti «búrym»

bar Zaysandyq,

On jeti qyzdy eske alsan,

«Jarghyna» jalau ton

japqan!

Qyr kórsetip sóileme!

Eki dýniyede jol tappas,

«Kerqyzdyny» jylatqan!

Qorqyttay ótken Babamyz,

«Qyzdyng nalasy uyz!» – dep,

Altyn ayaqtan jalatqan!

Ashamayly Kereyde

Ayyr qalpaq Aydahar,

Qytaydyng moynyna qún ilip

«Kerqyzdyny» súratqan!

Arnasyn jiyp kól etip,

Tóbege jiyp El etip,

Qolyna Tuyn ústatqan!

Súqtanba Jamaghat,

kim dersin?

Ótkenderge toqtasam,

Qaharyna mingende,

Alataudan múz qashqan!

Qarataudan shól qashqan!

Qarsy aldynan jau qashqan!

«Tórt Qúbylasyna»

jol ashqan!

Mandayynan núr shashqan!

«Qosaqta» tughan Babamyz

Kindiginde qylyshqa

jarmasqan!

Hal neshim qaharly

Mama «Nay»

Anasy «Orghúlas» Kereymin!

«Qaraghym» – dese,

qaq túrghan,

Perzenti ýshin ot basqan,

Basqanda, basqan izi qalghan!

«Asyl Kerey» – degende,

Anadan Tekti Úl qalghan!

Tektiden kiyeli Tu qalghan!

Ótkende kóshken

«Ghúmyr Áz»

Bizde ótermiz jamaghat!

Uәl Jahanda kim qalghan?! – dep, Úly By toqtaghanda, ózi ay ta almay ishinen buynyp otyr ghan Berke Nauan Han Tәu ekel ornynan túryp: «Tәuba, Tәuba, Bi! Tabalama! Tarat, tarat Tahua! Tahua! Tәkapparlyghym emes! Tauyp aittyn, tau basynan shayqadyn! Tandayy qúdy ghym! Tifa, tifa!» – depti.

«Mamaly» degen sóz – kiyeli Analardyng piri degen úghym. «Hal Neshim qaharly Áz Mamaly» osy kiyeli Anamyzdyng Áruaghynan qoryqqan Ata-Babalarymyz til saltyna ainaldyryp: «Árdayym este jýr sin!» degen niyetpen: «Haling qa lay? Hal neshik?» – dep, ósiyet aitudy nasiyat etipti. Sondyq tan da Babalarymyz «Mama» sózin qoldanbay, «Ana», «Apa» dep aitudy saltqa ainal dyrghan.

«Qaharly Áz Mama Nay» sózin taratsaq: «Hal Neshim Mama» Anamyz at ýstinde jaudan qashyp kele jatqanda, tol ghaq qysady. Al jau bolsa izinen qalmaydy. Bolmaghasyn bir jer ge kelgende atynan týsip, bosanyp, kindigin qylyshymen kesedi. Osy uaqytta jau da je tedi. Eline deyin әli bir kóshim qashyqtyq qalypty. «Ózim ól sem de, úlymdy óltirmeymin!» – dep, balasyn qorjyngha shyryldatyp sala salyp, atyna atyla minip, qamshyny attyng sauyryna basyp, basyp jibe rip, jaugha qarsy shauyp:

– Kelsen, kel-ey! Atam Kerey! – dep, úrandap eki etegi jalbyrap, eki tobyghynan qany sorghalap, qylyshyn qolyna alyp, jaugha qarsy shauyp kele jatqan qaharly Anany kórgen jaular tang qalyp:

– Uyz qarghysqa úshyradyq! O, Áz Mama «Nay!» Toqta! Toq ta! – dep, attarynan qarghyp tý sip, jer bauyrlap jata qalyp, enirep keshirim súraydy.

«Nay» dep ejelgi Saqtar zamanynda Babalarymyz «Or ghúlas» jolbarystyng analyghyn aitypty. Búl jolbarystyng «Nayy» dýniyege úrpaq әke ler de ol jerden tirshilik iyeleri bezip ketedi eken. Sebebi búl analyq qinalghan kezde kórgen jandyqtardy shaynap joq qy lyp jibergen. Bir ózi qalghanda ghana jerdi qauyp, tasty shaynap baryp bosanghan.

Osy uaqighadan keyin «Qo saq» degen kiyeli sóz payda bolady. Maghynasy: «Qantógiste sharanasyn qosaghyna alyp jaugha shapqan Qaharly Ana!» de gen úghym eken. Osy uaqy ghadan keyin jaulasugha kelgen Ker Saq Abtyng bir úrpaghynan taraghan «Tanghúr» taypasy ba la-shaghasyna deyin biri de qalmay, kelgen indetten qyry lyp ketedi.

Hal Neshim Mamanyng atyna Qaharly «Nay» degen kiyeli at qosylady.

«Mamaly» dep, 100-den asqan ózi bilimdi, birneshe kelini bar danyshpan Anany ataydy.

«Qyz mamaly» dep – 100-den asyp, ómir baqy tumaghan anany aitady.

«Mama» sózi – Álimsaqtan payda bolghan úghym. «Mama aghash» dep – bir ghasyrdan ar tyq túrghan jemis taldy aitqan. «Mama biye» dep – 11-12 ret qúlyndaghan januardy aitady. Al «Mamaly Nayyz Áje» dep – bir ghasyrdan artyq ómir sýr gen kiyeli Áz Analarymyzdy aitqan.

«Kerqyzdyny» degeni – Qytaylar shapqan Zaysan eli nen aman qalghan 17 qyz Kereylerden pana tauyp, boyjet kesin, sol elding jigitterine túr mysqa shyghady. Keyin Naymandar: «Aghayyndarymyzdyng qyz daryn «qalynsyz» aldyndar!» – dep, eki aradaghy tuyndaghan dau-janjaldardan keyin olardan taraghan úrpaqtardy bólip shygharyp «Ker-qyzdy» Eli payda bolady. Búlar qazirgi qyrghyzdardyng ata-babalary.

Ilesbek BAYJANOV, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi Shymkent shahary

 Analarymyz ben qyz-kelinshekter merekesi qútty bolsyn!

Abai.kz