«Namys»  deymiz. Ol ne? Meninshe, ol – adamnyng últtyq sana-sezimining sipattamasy. Odan keyin: er bolsyn, әiel bolsyn jәne jas bolsyn, kәri bolsyn – onyng jeke basynyng ar-úyat nyshany. Yaghni, ol – bagha jetpes adamy qasiyet. Osyny әlde týsinbey, әlde әdeyi týsingileri kelmey jýrgen, nemese baghalay biluge nemqúraydy qaraytyn qazaq jurnalshylarymyzdyng bary - men ýshin de óte ókinishti.

Jurnalshy degende jalpy qazaq jurnalshylarynyng tarih kóshin  kim bastadygha toqtalsam, men: Mәshhýr Jýsip Kópeyúly deytin edim. «Segiz - qyrly, bir - syrly» bolghan Jýsekendi jurnalshy deu sebebim: onyng anyz negizdi biraz shygharmalarynyng birneshe núsqasy bar. Mysaly: «Jiyrenshe sheshen», «Jigitter sybaghasy», «Barpyq óneri», «Edigening kórgen týsi», «Torayghyrdyng qún berui», «Qarjas pen Qanjyghaly dauy», «Ýshqúrt», «Kóteshting bir qyzben  aitysy»... atty tuyndylarynyng 2-3-ten núsqasy bar. Arghy-bergi aqyn-jazushylardyng qaysysynda bar múnday shygharmashylyq enbek? Men ondaydy kezdestirgen joqpyn. Tarihy bolsyn, әdeby bolsyn,  belgili bir derekting el auzyndaghy týrli núsqalaryn týgeldey jinap jazu, nasihattau - bilmekke qúmar jurnalshyda ghana bolatyn qasiyet.

Jýsekennen býginge deyingi aralyqta osynday qasiyetke ie bolghan jurnalshy-aqyn-jazushylarymyz boldy jәne bar. Mening aitayyn degenim – olardyng jurnalshylyq enbekterin sholu, talant qyrlaryn taldau emes, olardyng marqúmdarynyng aruaghyn syilaudy oilamauymyz, namysymyzdyng tarazysynyng bir basyna Mәshhýr Jýsipten bergi asa kórnekti jurnalshylarymyzdyng әruaghyn, ekinshi basyna kýni keshe sovettik ortaqol jurnalshy bolghan Gennadiy Tolmachevting әruaghyn salyp jәne ony basym etip qoyghanymyz. Ol ólshegishtikti kim, qashan bastady?  Búl súraqqa tolyq jauapty men «Týkistan» gazetining jaqyndaghy, 7-shildedegi,  sanynyng 11-betinen taptym. Ataghy aluan Oljas Sýleymenovting fotosy astynda «Almatyda jurnalister marapattaldy» degen habardan oqyp bildim. «Búl syilyqtar qazaqstandyq belgili jurnalist-jazushy Gennadiy  Tolmachevtin  atymen atalghan. Sonymen qatar, 2007-jyly «Leninskaya smena» (qazir – «Ekspress K») gazetining qúryltayshylyghymen taghayyndalghan» depti. Ol syilyqty alghashqylardyng biri bolyp alghan  qalamdasymmen habarlasyp, syilyqtyng tarihyn da bildim. «Ol syilyqty beru  Oljas Sýleymenovting qalauymen, jana ózing ataghan gazetting bastauymen Qazaqstan Jurnalshylar odaghynyng jyl sayyn tandauly jurnalist-publisistke beretin syilyghy boldy. Biz 5000 dollardan aldyq, býginde qansha ekenin bilmeymin, al qarjy iyesi – Oljeken»  dedi.  Men oghan: «Oljas kókenning qazaq jurnalistikasy men publisistikasynan habary joqtyng qasy, sondyqtan ózining dosy bolghan Tolmachevting atyn qoydy, al sen qazaq jurnalistikasyna eleuli enbek sinirmegen sonyng atyndaghy syilyqty alugha úyalmadyn, sol kezde tym bolmasa әigili publisist bolghan Sattar Erubaev aghamyz esine týspedi me?» dedim. Ol: «Qoyshy! Ótti-ketti!» dep telefonyn jaba saldy. 5000 dollardyng salmaghy jatyr ghoy arghy jaghynda, namysty qaytedi ol?!

Gazetting jazuyna qaraghanda, búl syilyqqa layyqtylardy tandaudy «Qazaqstan gazet-jurnaldarynyng redaktorlar alqasy» jýrgizetin siyaqty. Áriyne, «tandaghyshtargha» daua joq. Ondaghy myrzalar syilyq turaly birinshi ret sóz qozghalghanda Qazaqstan Jurnalshylar odaghynyng syilyghyna at qoigha qazaq publisistikasynyn  Mәshhýr Jýsipten  bergi tarihy túlghalary: Álihan Bókeyhanov, Ahmet  Baytúrsynov, Mirjaqyp Dulatov, Múhamedjan Seraliyn, Sattar Erubaev, Múqan Imanjanov, Baubek Búlqyshev, Ánuar Álimjanov, Temirbek Qojakeev, Seydahmet Berdiqúlov, Kamal Smayylov jәne basqalar eshbiri layyq emes, eng layyq publisist – Gennadiy Tolmachev desken boldy. Olay demese, 2007-jyldan beride: «Múnymyz qalay?» dep aiyldaryn bir jiyp kórer edi.  

G. Tolmachevti biletinmin. Ol ortasha ghana jurnalshy boldy. «Prostor» jurnalynda redaktor kezinde  D. Qonaevpen súhbattasqany turaly jәne dosy O. Sýleymenov turaly kitap jazyp shyghardy. Ony Diymekene jaqyndatqan da aqyn dosy ekeni sózsiz.  Jol tapqangha ne jetsin!

Sol dosynyng úly Rimning әuejayynda bir sheteldik úshaqty basyp almaq bolyp, oiy oryndalmay, tútqyndalyp, sotty bolghanyn ózimizding gazetterden  oqydyq qoy. Sonda Oljas dosyna arashashy bolyp, biraz әure bolghanyn da bilemiz. 

 G. Tolmachev atyndaghy syilyqty alghan qazaq jurnalshylar, onyng sureti bar diplomdy qúshaqtap mәz bolyp jýrsizder me?!.  Áriyne, qúr diplom emes, dollary bar.

Biyl búl syilyq Qazaqstan Jurnalshylar odaghynyng syilyghy delinbepti, óitkeni Odaqtyng tóraghasy Seyitqazy Mataev jalaly iske tap bolyp, ýiqamaqta otyr, yaghny «Jurnalshylar odaghy» degen sóz endi kerek emes.

Solay, myrzalar. «Erdi namys, qoyandy qamys óltirer» zaman «ótti – ketti». Qazaqy namyssyz, biraq qaltasy qalyng taghy bir qazaq alayaq «Aleksandr  Soljenisyn atyndaghy» syilyq taghayynday qalsa, búiyrsa, - ony da ala berinizder!

Júmash KÓKBÓRI

Abai.kz