1988-1993 jyldar aralyghynda búrynghy Taldyqorghan oblysynyng hatshylyghynan bastap oblys әkimi bolghan, Qazaqstannyng GFR, Avstriya elderindegi elshisi qyzmetin atqarghan, 4-shaqyrylymdaghy mәjilis deputaty, ekonomika ghylymynyng doktory, professor, memleket jәne qogham qayratkeri Saghynbek Túrsynov Abai.kz aqparattyq portalynyng oqyrmandaryna bastan keshken oqighalardan estelik әngime aitady. 

Germaniyada elshi bolyp qyzmet atqaryp jýrgen kezim, mәshiynede kele jatqanmyn, telefon shyryldady, trubkany kótersem, әr jaghyndaghy qyzdyng dauysy: «Preziydentting qabyldauynan, Saghymbek Tokabaevich, qazir Sizdi Núrsúltan Ábishúlymen qosamyn», - dedi. Sol mezette trubkadan Núrsúltan Ábishúlynyng dauysy estildi, qal-jaghday súray kele Germaniyada 2 jylday qyzmet jasadyn, endi elge qaytuyna tura kelip túr, ýkimette biraz auys-týiister bolayyn dep jatyr, sening premier-ministrding әleumettik mәseleler jónindegi orynbasary boluyng turaly úsynys bar», - dedi.

Sodan Qazaqstangha úshyp kelip, erteninde preziydentting qabyldauyna bardym, kabiynetine kirsem, sol jaghynda Á.Qajygeldiyn, onyng әr jaghynda N.Ábiqaev otyr eken. Men preziydentting ong jaq qaptalyna kelip jayghastym. Núrsúltan Ábishúly әngimesin: «Sen ýkimet basshysynyng orynbasary boluyng kerek, - dep bastap, - týsten keyin saghat 4-te kel, parlamentting júmys tobynda sening kandidaturandy talqylaytyn bolamyz, al erteng parlamentting jalpy otyrysynda parlament mýshelerining kelisimin alu kerek» - dep qorytty.   

Týsten keyin kelisken merzimde parlament ýiine keldim, jinalys bastaldy, preziydent Ákejan Qajygeldinning kandidaturasy premier-ministrlikke, al mening kandidaturamnyng premier-ministrding әleumettik mәseleler jónindegi orynbasary qyzmetine úsynylatynyn jariya etti. Bir kezde úiymdastyrushy jigitterding biri kelip, «Sizge syrtta kýte túrsyn» - dedi. Men mәjilisting tәrtibi osylay shyghar dedim de, «maqúl» dep, dәlizge shyghyp kettim. Bir mezgilde janaghy jigit taghy kelip: «Sizge III reziydensiyada kýte túrsyn dep jatyr» - dedi. Men Furmanov kóshesindegi (Almaty qalasy) ózim kelip toqtaghan reziydensiyagha kettim. Keshki saghat 6 jarym ne 7-ler shamasynda kezekshi (men ýshinshi qabattaghy bólmede otyrgham) «Sizge bir top deput jolyghugha kelip túr» - dep zvondady. Men «qazir» dedim de, tómengi qabatqa týstim, týssem Ómekeng (Ómirbek Joldasbekov) bastaghan bir top deputat shoghyrlanyp túr eken, aralarynda Taldyqorghan ónirining deputattary da bar. Olar: «O, Sәke, siz elge kelip qalghan ekensiz, bir jaghynan sәlem bereyik dep keldik, sosyn býgingi parlamentting júmys tobynyng jinalysyndaghy әngimeni aitayyq dedik. Estidiniz be?», - dep bastyrmalata jóneldi. Mening birden qyzyghushylyghym oyanyp: «Shúghyl bir nәrse boldy ma?», - dedim de, jinalysta bolmaghan sebebimdi de sóz arasynda qystyryp ýlgerdim. Olar «Preziydent sizding kandidaturanyzdy premier-ministrding orynbasary qyzmetine úsynatynyn aitqanda, D.N.Núrahmetov degen deputat «Saghynbek Túrsynovty ýkimet basshylyghyna taghayyndaugha bolmaydy, ol Taldyqorghanda basshylyqta jýrgende budjetting aqshasyn paydalanyp ózi túrghan qyzmettik ýige ekinshi qabat qosyp, keneytu júmystaryn jasaghan, onymen qoymay ol ýidi menshigine audaryp alghan» - dep qarsy shyqty, Núrsúltan Ábishúly «Múnday mәsele bar bolsa, búl mәseleni qaraudy shegere túrayyq», - dep sheshti», - dep bolghan jayttan meni habardar etti. Olar «Búghan qaraghanda premier-ministrding orynbasarlyghyna senen de basqa óz kandidaturalaryn úsynushylar bar siyaqty» - dep topshylap jatty.

Bolghan oqighany týsinbey, әri múnday negizsiz aitylghan jalany estip, oigha kettim. Al Taldyqorghan oblysynan kelgen deputattar «Búl negizsiz jala, oghan biz kuәlik ete alamyz, tipten bolmaghan jaghdayda Taldyqorghannyng ózine baryp kóz jetkizuge bolady, bizding oblystan jinalysqa bir de bir deputat qatystyrylmady», - dep maghan demeu bolmaq niyetpen, ózderining qoldaularyn bildirip jatty. Taghy bir bilgenim, D.Núrahmetov degen azamat ózi Taldyqorghannyng tumasy emes eken, alayda sol elding júrtshylyghy atynan sóilegen. Sol joly viyse-spiyker Q.Súltanov: «Búl bireuding tapsyrmasy boluy kerek», - dep parlament mәjilisining stenogrammasyn әkelip bergen edi. Ol mening múraghatymda sol zamannyng tiri kuәgerindey bolyp әli kýnge deyin saqtauly túr.

Erteninde tanghy saghat 8 jarymda preziydent apparatynyng jetekshisi N.Ábiqaev zvondady da «Preziydentting reziydensiyasyna telefon shalynyz», - dedi. Men qolma-qol Elbasyna habarlastym, Núrsúltan Ábishúly: «Saghynbek, keshe sen turaly biraz jaghymsyz әngimeler aityldy, sen Taldyqorghanda jýrgende qyzmettik ýiindi budjetting aqshasyna keneytip, ekinshi qabat qosqan dey me... Búl ózi ne әngime?» - dedi. Men: «Núrsúltan Ábishúly, búl esh shyndyqqa janaspaytyn әngimeler, týp tórkinin ózim de týsinbedim, degenmen eger shyndyghyn anyqtaymyn, tekserem deseniz óz qúzyrynyzdaghy mәsele ghoy, Bas Prokurorgha tapsyrma berseniz, oblystyq prokurordyng kensesi mening túrghan ýiimning dәl janynda, sol kisining ózi-aq ekinshi qabat bar ma, joq pa ekendigin birden aitady, onymen qosa KNB, UVD-nyng kenseleri sol ýige japsarlas ornalasqan. Ýsh qúqyq qorghau organdarynyng ókilderi sizge búl mәselening mәn-jayyn birden 10-15 minutta aita alady, búl – bir. Ekinshiden, ol ýy qazir әkimshilikting ghimaraty sanatynda esepke alynyp, qoldanysta túr», -  dedim.

Núrsúltan Ábishúly: «Á, solay ma, onda múny bireuler arnayy úiymdastyrghan bolyp shyqty ma, qalay ózi?» - dedi de, sózin «Onda seni preziydentting apparatyndaghy jergilikti әkimshilikterdi basqarushy toptyng jetekshisi etip taghayyndayyn. Jetekshining orny bos túr, ol jerde uaqytsha jetekshining qyzmetin oryndaushy bolyp Oralbay Ábdikәrimov otyr», - dep jalghastyrdy. Men «Oralbay Ábdikәrimov degen qolynan is keletin jigit, ol jetekshilikti uaqytsha atqaratyn emes, naghyz jetekshi bolatyn azamat qoy, maghan ol oryn emes, maghan mening kandidaturam parlamentten ótetindey júmys kerek qoy, Núrsúltan Ábishúly», - dep pikirimdi bildirdim de, sosyn: «Eger siz búl qyzmetke meni alsanyz, el «E, keshegi Parlamentting jiylysyndaghy әngime negizsiz bolmaghan eken ghoy» - dep oy týiedi, siz meni qorghap qaldy degen tújyrym jasalady, sondyqtan búl mәselening shyndyghyna jetu ýshin maghan parlamentte bekitiletindey qyzmet kerek», - dep toqtadym.

Preziydent mening sózime múqiyat kónil qoyghanynyng belgisindey «Ayaq astynan saghan onday júmysty qaydan tabamyz?» - dedi, men «Núrsúltan Ábishúly, mende úsynys bar» - dedim de, «Men Germaniyada elshilik qyzmet atqaryp jýrmin, soghan qosymsha ne Shvesariyany nemese Avstriyany qosyp beriniz, ol parlament arqyly ótetin qyzmet», - dep óz pikirimdi naqtyladym. Meni tyndap túrghan preziydent, sәl kidirdi de: «A, sen әli Evropany qimay túr ekensing ghoy» - dedi, sóitip әngimemiz tәmamdaldy.

Jarty saghattan keyin N.Ábiqaev zvondady da: «Preziydent sizge parlamentting jinalysyna kelsin dep jatyr», - dedi. Birden jinalysqa bardym, parlamentting kezekti otyrysy ashyldy, Núrsúltan Ábishúly aldymen Ákejan Qajygeldinning kandidaturasyn premier-ministrlikke úsyndy, sosyn premier-ministrding orynbasarlaryna kandidaturalardy úsynugha kóshti. Sol kezde Mels Sýleymenov degen deputat qol kóterip, bir top deputattyng atynan saual tastady. «Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly, siz keshegi parlamentting júmys tobynyng jiylysynda premier-ministrding orynbasarlyghy qyzmetine Saghynbek Túrsynovtyng kandidaturasyn úsynghan ediniz, keyin sol kisining kandidaturasy kýn tәrtibinen alynyp tastaldy, kópshiligimizge búl mәsele týsiniksiz bolyp qaldy» - dedi de, búl isting Kenes Odaghy kezinde bolghan «shubnoe delo» degen jaghdaydy eske týsiretinin aitty. Búl mәselening mәnisi mynada: buroda bir jetekshini kelesi bir lauazymy joghary qyzmetke taghayyndamaqshy bolady, sol kezde buronyng bir mýshesi túryp: «Búl kisini taghayyndaugha bolmaydy» - dep qarsy shyghady, basqa adamdar «Nege bolmaydy?» - dep súrasa, «Onyng «shubnoe delogha» qatysy bar», - depti. Sóitip әlgi qyzmetker burodan ótpey qalypty. Biraz uaqyt ótkennen keyin kelesi bir buronyng mýshesi janaghy qyzmetkerdi kórip qalady da: «Ótken jolghy buroda sening kandidaturang ótpey qaldy, soghan ne sebep boldy, ol ne «shubnoe delo» degen?» - dep súraydy. Ol bolsa: «A, ol ma, ótken bir partiya mәjilisinde mening shubam joghalghan bolatyn, soghan qatysty is qoy» - depti.

Núrsúltan Ábishúly: «Búl mәseleni jiylys sonynda aitayyn dep otyr edim, endi aqyry súraq qoyylghan eken, mәn-jayyn týsindire keteyin. Saghynbek Túrsynovtyng kandidaturasyn ýkimet basshysynyng orynbasarlyghyna úsynghan kezde parlament jinalysynda onyng jeke basyna qatysty aitylghan derekter negizsiz bolyp shyqty, mine, mening aldymda onyng jalghan ekendigin dәleldeytin KNB-nyn, UVD-nyng anyqtamalary jatyr, yaghny ekinshi qabat túrghyzylmaghan, ýy әkimshilikting balanysynda túr. Sondyqtan kelesi joldary múnday mәselege saqtyqpen qaraudy, negizsiz, jalghan dәiekterge qúrylghan әngimelerdi kótermeudi súraymyn. Búl neobosnovannoe, goloe obviyneniye» - dep dausyn qatandatty da, әri qaray «Býgin tanerteng Saghynbek Túrsynovpen әngimelestim, ol ózi Evropada qalghysy keledi, sondyqtan Saghynbek Túrsynovqa Germaniyadaghy elshilik qyzmetine qosymsha Avstriyanyng elshiliginde qyzmet atqarudy úsynamyn», - dedi. Deputattar jabyla qol soqty. Parlament tóraghasy Ábish Kekilbaev әzil-shynyn aralastyryp: «Sizderding búl qol shapalaqtaularynyzdy sizderding kelisimderiniz dep týsinuge bola ma?» - dep edi, deputattar «IYә, iyә» dep shulasty. Sóitip, Germaniyadaghy elshilik ókilettiligime qosymsha Avstriyany alyp Evropagha qayta oraldym. Bir qyzyghy, Taldyqorghandaghy әkimshilikting ýii әli kýnge deyin bir qabat qalpynda túr.

Búl jerde eng aldymen babalarymyzdyng «Aqqa qúday jaq!» degen sózi eske týsedi, әri Elbasymyzdyng tabandylyqpen mәselening aq-qarasyn tarazylap, әdiletti sheshim jasaghanyn basa aitqym keledi. Biylikte jýrgennen keyin ómirding synaqtarynyng da salmaghy batpanday bolady eken.

Ómir degen qyzyq qoy, qayrat-jigerindi shyndap qana qoymaydy, sening adamshylyghynnyng tarazylanar túsy da kóp bolady, sonyng birin bayandayyn...

Bir jyldan keyin preziydent әkimshiligining jetekshisi bolyp taghayyndalyp, elge oraldym. Bir kýni qyzmette otyrsam, mening kómekshim Ersúltan Bektúrghanov «Sizding qabyldaugha D.Núrahmetov súranyp túr», - dedi de, onyng ótken jyly meni parlamentte qaralaghan adam ekenin esime saldy, men oilanbastan «Kirsin» - dedim. Ol mening kabiynetimning tabaldyryghyn attady da bir tizerlep otyra qaldy, men ózim múndaydy kýtpegem, ynghaysyzdanyp «Túr, túr» - dep shyntaghynan demedim, ol: «Agha, men sizding aldynyzda kinәlimin», - dedi. Qazaqta «Aldyna kelse, atannyng qúnyn kesh» degen sóz bar emes pe, divangha otyrghyzyp, shay aldyryp, әngimege tarttym. «Sen sol joly Taldyqorghan júrtshylyghynyng atynan sóilepsin», - dep edim, «Agha, men taldyqorghandyq emespin, maghan bir adam solay jasa dep tapsyrma berdi, men sony oryndaghan edim, men moynyma kýnә aldym, keshiriniz», - dedi. Men ózi mýjilip, aldyma kishireyip kelip azamattyq jasap otyrghan jandy ayap kettim de, ensesin kótergim kelip: «Men seni bayaghyda keshirgem, sen sol joly dúrys jasadyn, әitpegende men әli viyse-premier bolyp jýre beretin edim, býgin Preziydent әkimshiligining jetekshisi bolyp qyzmetke taghayyndaldym. Múndayda «Vse chto ne delaetsya, vse k luchshemu» deushi me edi», - orystar dedim. Ol sәl de bolsa qanattanghanday boldy, sosyn men oghan «ózin solay isteuge kimning azghyrghanyn ait» dep qolqa saldym, әri sen aitqan syrdy tisimnen shygharmaymyn dep uәde berdim. Ol shyndyqty aitty, men ol qúpiya jayly әli kýnge deyin eshkimge tis jarghan emespin.

Ómirding osynday tosyn syiyn da bastan keshirdik!      

Estelik әngimeni jazyp alghan zanger-jazushy Esbergen Alauhanov

Abai.kz