1988-1993 جىلدار ارالىعىندا بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسىنىڭ حاتشىلىعىنان باستاپ وبلىس اكىمى بولعان، قازاقستاننىڭ گفر، اۆستريا ەلدەرىندەگى ەلشىسى قىزمەتىن اتقارعان، 4-شاقىرىلىمداعى ءماجىلىس دەپۋتاتى، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ساعىنبەك تۇرسىنوۆ Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىنا باستان كەشكەن وقيعالاردان ەستەلىك اڭگىمە ايتادى. 

گەرمانيادا ەلشى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزىم، ماشينەدە كەلە جاتقانمىن، تەلەفون شىرىلدادى، ترۋبكانى كوتەرسەم، ءار جاعىنداعى قىزدىڭ داۋىسى: «پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىنان، ساعىمبەك توكاباەۆيچ، قازىر ءسىزدى نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن قوسامىن»، - دەدى. سول مەزەتتە ترۋبكادان نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ داۋىسى ەستىلدى، قال-جاعداي سۇراي كەلە گەرمانيادا 2 جىلداي قىزمەت جاسادىڭ، ەندى ەلگە قايتۋىڭا تۋرا كەلىپ تۇر، ۇكىمەتتە ءبىراز اۋىس-تۇيىستەر بولايىن دەپ جاتىر، سەنىڭ پرەمەر-ءمينيستردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى بولۋىڭ تۋرالى ۇسىنىس بار»، - دەدى.

سودان قازاقستانعا ۇشىپ كەلىپ، ەرتەڭىندە پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىنا باردىم، كابينەتىنە كىرسەم، سول جاعىندا ءا.قاجىگەلدين، ونىڭ ءار جاعىندا ن.ابىقاەۆ وتىر ەكەن. مەن پرەزيدەنتتىڭ وڭ جاق قاپتالىنا كەلىپ جايعاستىم. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى اڭگىمەسىن: «سەن ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولۋىڭ كەرەك، - دەپ باستاپ، - تۇستەن كەيىن ساعات 4-تە كەل، پارلامەنتتىڭ جۇمىس توبىندا سەنىڭ كانديداتۋراڭدى تالقىلايتىن بولامىز، ال ەرتەڭ پارلامەنتتىڭ جالپى وتىرىسىندا پارلامەنت مۇشەلەرىنىڭ كەلىسىمىن الۋ كەرەك» - دەپ قورىتتى.   

تۇستەن كەيىن كەلىسكەن مەرزىمدە پارلامەنت ۇيىنە كەلدىم، جينالىس باستالدى، پرەزيدەنت اكەجان قاجىگەلديننىڭ كانديداتۋراسى پرەمەر-مينيسترلىككە، ال مەنىڭ كانديداتۋرامنىڭ پرەمەر-ءمينيستردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىنە ۇسىنىلاتىنىن جاريا ەتتى. ءبىر كەزدە ۇيىمداستىرۋشى جىگىتتەردىڭ ءبىرى كەلىپ، «سىزگە سىرتتا كۇتە تۇرسىن» - دەدى. مەن ءماجىلىستىڭ ءتارتىبى وسىلاي شىعار دەدىم دە، «ماقۇل» دەپ، دالىزگە شىعىپ كەتتىم. ءبىر مەزگىلدە جاڭاعى جىگىت تاعى كەلىپ: «سىزگە III رەزيدەنتسيادا كۇتە تۇرسىن دەپ جاتىر» - دەدى. مەن فۋرمانوۆ كوشەسىندەگى (الماتى قالاسى) ءوزىم كەلىپ توقتاعان رەزيدەنتسياعا كەتتىم. كەشكى ساعات 6 جارىم نە 7-لەر شاماسىندا كەزەكشى (مەن ءۇشىنشى قاباتتاعى بولمەدە وتىرعام) «سىزگە ءبىر توپ دەپۋت جولىعۋعا كەلىپ تۇر» - دەپ زۆوندادى. مەن «قازىر» دەدىم دە، تومەنگى قاباتقا ءتۇستىم، تۇسسەم ومەكەڭ (ومىربەك جولداسبەكوۆ) باستاعان ءبىر توپ دەپۋتات شوعىرلانىپ تۇر ەكەن، ارالارىندا تالدىقورعان ءوڭىرىنىڭ دەپۋتاتتارى دا بار. ولار: «و، ساكە، ءسىز ەلگە كەلىپ قالعان ەكەنسىز، ءبىر جاعىنان سالەم بەرەيىك دەپ كەلدىك، سوسىن بۇگىنگى پارلامەنتتىڭ جۇمىس توبىنىڭ جينالىسىنداعى اڭگىمەنى ايتايىق دەدىك. ەستىدىڭىز بە؟»، - دەپ باستىرمالاتا جونەلدى. مەنىڭ بىردەن قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ: «شۇعىل ءبىر نارسە بولدى ما؟»، - دەدىم دە، جينالىستا بولماعان سەبەبىمدى دە ءسوز اراسىندا قىستىرىپ ۇلگەردىم. ولار «پرەزيدەنت ءسىزدىڭ كانديداتۋراڭىزدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە ۇسىناتىنىن ايتقاندا، د.ن.نۇراحمەتوۆ دەگەن دەپۋتات «ساعىنبەك تۇرسىنوۆتى ۇكىمەت باسشىلىعىنا تاعايىنداۋعا بولمايدى، ول تالدىقورعاندا باسشىلىقتا جۇرگەندە بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن پايدالانىپ ءوزى تۇرعان قىزمەتتىك ۇيگە ەكىنشى قابات قوسىپ، كەڭەيتۋ جۇمىستارىن جاساعان، ونىمەن قويماي ول ءۇيدى مەنشىگىنە اۋدارىپ العان» - دەپ قارسى شىقتى، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى «مۇنداي ماسەلە بار بولسا، بۇل ماسەلەنى قاراۋدى شەگەرە تۇرايىق»، - دەپ شەشتى»، - دەپ بولعان جايتتان مەنى حاباردار ەتتى. ولار «بۇعان قاراعاندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارلىعىنا سەنەن دە باسقا ءوز كانديداتۋرالارىن ۇسىنۋشىلار بار سياقتى» - دەپ توپشىلاپ جاتتى.

بولعان وقيعانى تۇسىنبەي، ءارى مۇنداي نەگىزسىز ايتىلعان جالانى ەستىپ، ويعا كەتتىم. ال تالدىقورعان وبلىسىنان كەلگەن دەپۋتاتتار «بۇل نەگىزسىز جالا، وعان ءبىز كۋالىك ەتە الامىز، تىپتەن بولماعان جاعدايدا تالدىقورعاننىڭ وزىنە بارىپ كوز جەتكىزۋگە بولادى، ءبىزدىڭ وبلىستان جينالىسقا ءبىر دە ءبىر دەپۋتات قاتىستىرىلمادى»، - دەپ ماعان دەمەۋ بولماق نيەتپەن، وزدەرىنىڭ قولداۋلارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. تاعى ءبىر بىلگەنىم، د.نۇراحمەتوۆ دەگەن ازامات ءوزى تالدىقورعاننىڭ تۋماسى ەمەس ەكەن، الايدا سول ەلدىڭ جۇرتشىلىعى اتىنان سويلەگەن. سول جولى ۆيتسە-سپيكەر ق.سۇلتانوۆ: «بۇل بىرەۋدىڭ تاپسىرماسى بولۋى كەرەك»، - دەپ پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ستەنوگرامماسىن اكەلىپ بەرگەن ەدى. ول مەنىڭ مۇراعاتىمدا سول زاماننىڭ ءتىرى كۋاگەرىندەي بولىپ ءالى كۇنگە دەيىن ساقتاۋلى تۇر.

ەرتەڭىندە تاڭعى ساعات 8 جارىمدا پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسى ن.ابىقاەۆ زۆوندادى دا «پرەزيدەنتتىڭ رەزيدەنتسياسىنا تەلەفون شالىڭىز»، - دەدى. مەن قولما-قول ەلباسىنا حابارلاستىم، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى: «ساعىنبەك، كەشە سەن تۋرالى ءبىراز جاعىمسىز اڭگىمەلەر ايتىلدى، سەن تالدىقورعاندا جۇرگەندە قىزمەتتىك ءۇيىڭدى بيۋدجەتتىڭ اقشاسىنا كەڭەيتىپ، ەكىنشى قابات قوسقان دەي مە... بۇل ءوزى نە اڭگىمە؟» - دەدى. مەن: «نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، بۇل ەش شىندىققا جاناسپايتىن اڭگىمەلەر، ءتۇپ توركىنىن ءوزىم دە تۇسىنبەدىم، دەگەنمەن ەگەر شىندىعىن انىقتايمىن، تەكسەرەم دەسەڭىز ءوز قۇزىرىڭىزداعى ماسەلە عوي، باس پروكۋرورعا تاپسىرما بەرسەڭىز، وبلىستىق پروكۋروردىڭ كەڭسەسى مەنىڭ تۇرعان ءۇيىمنىڭ ءدال جانىندا، سول كىسىنىڭ ءوزى-اق ەكىنشى قابات بار ما، جوق پا ەكەندىگىن بىردەن ايتادى، ونىمەن قوسا كنب، ۋۆد-نىڭ كەڭسەلەرى سول ۇيگە جاپسارلاس ورنالاسقان. ءۇش قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى سىزگە بۇل ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىردەن 10-15 مينۋتتا ايتا الادى، بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ول ءۇي قازىر اكىمشىلىكتىڭ عيماراتى ساناتىندا ەسەپكە الىنىپ، قولدانىستا تۇر»، -  دەدىم.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى: ء«ا، سولاي ما، وندا مۇنى بىرەۋلەر ارنايى ۇيىمداستىرعان بولىپ شىقتى ما، قالاي ءوزى؟» - دەدى دە، ءسوزىن «وندا سەنى پرەزيدەنتتىڭ اپپاراتىنداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردى باسقارۋشى توپتىڭ جەتەكشىسى ەتىپ تاعايىندايىن. جەتەكشىنىڭ ورنى بوس تۇر، ول جەردە ۋاقىتشا جەتەكشىنىڭ قىزمەتىن ورىنداۋشى بولىپ ورالباي ابدىكارىموۆ وتىر»، - دەپ جالعاستىردى. مەن «ورالباي ابدىكارىموۆ دەگەن قولىنان ءىس كەلەتىن جىگىت، ول جەتەكشىلىكتى ۋاقىتشا اتقاراتىن ەمەس، ناعىز جەتەكشى بولاتىن ازامات قوي، ماعان ول ورىن ەمەس، ماعان مەنىڭ كانديداتۋرام پارلامەنتتەن وتەتىندەي جۇمىس كەرەك قوي، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى»، - دەپ پىكىرىمدى ءبىلدىردىم دە، سوسىن: «ەگەر ءسىز بۇل قىزمەتكە مەنى الساڭىز، ەل «ە، كەشەگى پارلامەنتتىڭ جيىلىسىنداعى اڭگىمە نەگىزسىز بولماعان ەكەن عوي» - دەپ وي تۇيەدى، ءسىز مەنى قورعاپ قالدى دەگەن تۇجىرىم جاسالادى، سوندىقتان بۇل ماسەلەنىڭ شىندىعىنا جەتۋ ءۇشىن ماعان پارلامەنتتە بەكىتىلەتىندەي قىزمەت كەرەك»، - دەپ توقتادىم.

پرەزيدەنت مەنىڭ سوزىمە مۇقيات كوڭىل قويعانىنىڭ بەلگىسىندەي «اياق استىنان ساعان ونداي جۇمىستى قايدان تابامىز؟» - دەدى، مەن «نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، مەندە ۇسىنىس بار» - دەدىم دە، «مەن گەرمانيادا ەلشىلىك قىزمەت اتقارىپ ءجۇرمىن، سوعان قوسىمشا نە شۆەتساريانى نەمەسە اۆستريانى قوسىپ بەرىڭىز، ول پارلامەنت ارقىلى وتەتىن قىزمەت»، - دەپ ءوز پىكىرىمدى ناقتىلادىم. مەنى تىڭداپ تۇرعان پرەزيدەنت، ءسال كىدىردى دە: «ا، سەن ءالى ەۆروپانى قيماي تۇر ەكەنسىڭ عوي» - دەدى، ءسويتىپ اڭگىمەمىز ءتامامدالدى.

جارتى ساعاتتان كەيىن ن.ابىقاەۆ زۆوندادى دا: «پرەزيدەنت سىزگە پارلامەنتتىڭ جينالىسىنا كەلسىن دەپ جاتىر»، - دەدى. بىردەن جينالىسقا باردىم، پارلامەنتتىڭ كەزەكتى وتىرىسى اشىلدى، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى الدىمەن اكەجان قاجىگەلديننىڭ كانديداتۋراسىن پرەمەر-مينيسترلىككە ۇسىندى، سوسىن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارلارىنا كانديداتۋرالاردى ۇسىنۋعا كوشتى. سول كەزدە مەلس سۇلەيمەنوۆ دەگەن دەپۋتات قول كوتەرىپ، ءبىر توپ دەپۋتاتتىڭ اتىنان ساۋال تاستادى. «قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، ءسىز كەشەگى پارلامەنتتىڭ جۇمىس توبىنىڭ جيىلىسىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارلىعى قىزمەتىنە ساعىنبەك تۇرسىنوۆتىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىنعان ەدىڭىز، كەيىن سول كىسىنىڭ كانديداتۋراسى كۇن تارتىبىنەن الىنىپ تاستالدى، كوپشىلىگىمىزگە بۇل ماسەلە تۇسىنىكسىز بولىپ قالدى» - دەدى دە، بۇل ءىستىڭ كەڭەس وداعى كەزىندە بولعان «شۋبنوە دەلو» دەگەن جاعدايدى ەسكە تۇسىرەتىنىن ايتتى. بۇل ماسەلەنىڭ ءمانىسى مىنادا: بيۋرودا ءبىر جەتەكشىنى كەلەسى ءبىر لاۋازىمى جوعارى قىزمەتكە تاعايىنداماقشى بولادى، سول كەزدە بيۋرونىڭ ءبىر مۇشەسى تۇرىپ: «بۇل كىسىنى تاعايىنداۋعا بولمايدى» - دەپ قارسى شىعادى، باسقا ادامدار «نەگە بولمايدى؟» - دەپ سۇراسا، «ونىڭ «شۋبنوە دەلوعا» قاتىسى بار»، - دەپتى. ءسويتىپ الگى قىزمەتكەر بيۋرودان وتپەي قالىپتى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن كەلەسى ءبىر بيۋرونىڭ مۇشەسى جاڭاعى قىزمەتكەردى كورىپ قالادى دا: «وتكەن جولعى بيۋرودا سەنىڭ كانديداتۋراڭ وتپەي قالدى، سوعان نە سەبەپ بولدى، ول نە «شۋبنوە دەلو» دەگەن؟» - دەپ سۇرايدى. ول بولسا: «ا، ول ما، وتكەن ءبىر پارتيا ماجىلىسىندە مەنىڭ شۋبام جوعالعان بولاتىن، سوعان قاتىستى ءىس قوي» - دەپتى.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى: «بۇل ماسەلەنى جيىلىس سوڭىندا ايتايىن دەپ وتىر ەدىم، ەندى اقىرى سۇراق قويىلعان ەكەن، ءمان-جايىن تۇسىندىرە كەتەيىن. ساعىنبەك تۇرسىنوۆتىڭ كانديداتۋراسىن ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا ۇسىنعان كەزدە پارلامەنت جينالىسىندا ونىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ايتىلعان دەرەكتەر نەگىزسىز بولىپ شىقتى، مىنە، مەنىڭ الدىمدا ونىڭ جالعان ەكەندىگىن دالەلدەيتىن كنب-نىڭ، ۋۆد-نىڭ انىقتامالارى جاتىر، ياعني ەكىنشى قابات تۇرعىزىلماعان، ءۇي اكىمشىلىكتىڭ بالانىسىندا تۇر. سوندىقتان كەلەسى جولدارى مۇنداي ماسەلەگە ساقتىقپەن قاراۋدى، نەگىزسىز، جالعان دايەكتەرگە قۇرىلعان اڭگىمەلەردى كوتەرمەۋدى سۇرايمىن. بۇل نەوبوسنوۆاننوە، گولوە وبۆينەنيە» - دەپ داۋسىن قاتاڭداتتى دا، ءارى قاراي «بۇگىن تاڭەرتەڭ ساعىنبەك تۇرسىنوۆپەن اڭگىمەلەستىم، ول ءوزى ەۆروپادا قالعىسى كەلەدى، سوندىقتان ساعىنبەك تۇرسىنوۆقا گەرمانياداعى ەلشىلىك قىزمەتىنە قوسىمشا اۆستريانىڭ ەلشىلىگىندە قىزمەت اتقارۋدى ۇسىنامىن»، - دەدى. دەپۋتاتتار جابىلا قول سوقتى. پارلامەنت توراعاسى ءابىش كەكىلباەۆ ءازىل-شىنىن ارالاستىرىپ: «سىزدەردىڭ بۇل قول شاپالاقتاۋلارىڭىزدى سىزدەردىڭ كەلىسىمدەرىڭىز دەپ تۇسىنۋگە بولا ما؟» - دەپ ەدى، دەپۋتاتتار ء«يا، ءيا» دەپ شۋلاستى. ءسويتىپ، گەرمانياداعى ەلشىلىك وكىلەتتىلىگىمە قوسىمشا اۆستريانى الىپ ەۆروپاعا قايتا ورالدىم. ءبىر قىزىعى، تالدىقورعانداعى اكىمشىلىكتىڭ ءۇيى ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر قابات قالپىندا تۇر.

بۇل جەردە ەڭ الدىمەن بابالارىمىزدىڭ «اققا قۇداي جاق!» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى، ءارى ەلباسىمىزدىڭ تاباندىلىقپەن ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن تارازىلاپ، ادىلەتتى شەشىم جاساعانىن باسا ايتقىم كەلەدى. بيلىكتە جۇرگەننەن كەيىن ءومىردىڭ سىناقتارىنىڭ دا سالماعى باتپانداي بولادى ەكەن.

ءومىر دەگەن قىزىق قوي، قايرات-جىگەرىڭدى شىڭداپ قانا قويمايدى، سەنىڭ ادامشىلىعىڭنىڭ تارازىلانار تۇسى دا كوپ بولادى، سونىڭ ءبىرىن باياندايىن...

ءبىر جىلدان كەيىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تاعايىندالىپ، ەلگە ورالدىم. ءبىر كۇنى قىزمەتتە وتىرسام، مەنىڭ كومەكشىم ەرسۇلتان بەكتۇرعانوۆ ء«سىزدىڭ قابىلداۋعا د.نۇراحمەتوۆ سۇرانىپ تۇر»، - دەدى دە، ونىڭ وتكەن جىلى مەنى پارلامەنتتە قارالاعان ادام ەكەنىن ەسىمە سالدى، مەن ويلانباستان «كىرسىن» - دەدىم. ول مەنىڭ كابينەتىمنىڭ تابالدىرىعىن اتتادى دا ءبىر تىزەرلەپ وتىرا قالدى، مەن ءوزىم مۇندايدى كۇتپەگەم، ىڭعايسىزدانىپ «تۇر، تۇر» - دەپ شىنتاعىنان دەمەدىم، ول: «اعا، مەن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا كىنالىمىن»، - دەدى. قازاقتا «الدىڭا كەلسە، اتاڭنىڭ قۇنىن كەش» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە، ديۆانعا وتىرعىزىپ، شاي الدىرىپ، اڭگىمەگە تارتتىم. «سەن سول جولى تالدىقورعان جۇرتشىلىعىنىڭ اتىنان سويلەپسىڭ»، - دەپ ەدىم، «اعا، مەن تالدىقورعاندىق ەمەسپىن، ماعان ءبىر ادام سولاي جاسا دەپ تاپسىرما بەردى، مەن سونى ورىنداعان ەدىم، مەن موينىما كۇنا الدىم، كەشىرىڭىز»، - دەدى. مەن ءوزى ءمۇجىلىپ، الدىما كىشىرەيىپ كەلىپ ازاماتتىق جاساپ وتىرعان جاندى اياپ كەتتىم دە، ەڭسەسىن كوتەرگىم كەلىپ: «مەن سەنى باياعىدا كەشىرگەم، سەن سول جولى دۇرىس جاسادىڭ، ايتپەگەندە مەن ءالى ۆيتسە-پرەمەر بولىپ جۇرە بەرەتىن ەدىم، بۇگىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ قىزمەتكە تاعايىندالدىم. مۇندايدا «ۆسە چتو نە دەلاەتسيا، ۆسە ك لۋچشەمۋ» دەۋشى مە ەدى»، - ورىستار دەدىم. ول ءسال دە بولسا قاناتتانعانداي بولدى، سوسىن مەن وعان ء«وزىن سولاي ىستەۋگە كىمنىڭ ازعىرعانىن ايت» دەپ قولقا سالدىم، ءارى سەن ايتقان سىردى تىسىمنەن شىعارمايمىن دەپ ۋادە بەردىم. ول شىندىقتى ايتتى، مەن ول قۇپيا جايلى ءالى كۇنگە دەيىن ەشكىمگە ءتىس جارعان ەمەسپىن.

ءومىردىڭ وسىنداي توسىن سىيىن دا باستان كەشىردىك!      

ەستەلىك اڭگىمەنى جازىپ العان زاڭگەر-جازۋشى ەسبەرگەن الاۋحانوۆ

Abai.kz