Keshe Aqtóbe oblysyndaghy atystar saldarynan 20 adamnyng zardap shekendigi aityldy. QR IIM mәlimdemesinde 4 adamnyng qaza tauyp, 7 kýdiktining ústalghandyghy jәne olardyng ekeuining atystar kezinde jaraqat alghandyghy da habarlandy.

Atalghan oqighagha qatysty әleumettik jeliler men BAQ-ta qyzu talqy jýrip jatyr, qazir. Aqtóbedegi atys turaly QR Parlamenti Senatynyng spiykeri Qasym-Jomart Toqaev myrza ózining «Tvitterdegi» jeke paraqshasynda «Qasiyetti Oraza qarsanynda oryn alghan Aqtóbedegi terrakt – tótenshe sinizm men qaraqshylardyng qatygezdigining kórinisi. Olardyng jazalanuy ýshin qazir eng auyr sharalar qoldanyluda», - dep jazypty.

Jazalanuy tiyis! IIM mәlimdemesinde ústalghandardyng dәstýrli emes diny aghymdardyng ókilderi boluy mýmkin ekendigi de aityldy. Dәstýrli emes din ókilderi degen kimder? Terrakt nege dәl osy kýni jasaldy? 5-mausymdaghy atystyng artynda kóptegen kómeski súraqtardyng jasyrynyp túrghany da ras.

Kýlli әlemge «túraqtylyq pen tynyshtyqtyng tal besigi» atanghan Qazaqstanda terroristik shabuyldardyng oryn aluy mýmkin ekendigi birneshe dýrkin  BAQ-ta jazyldy. Ókinishke oray, IIM búny eren sanamaghan synayly.

Qazaqstan men Ortalyq Aziya elderi sodyrlardyng kelesi nysany boluy bek mýmkin dep jazdy sheteldik BAQ. IIM  búghan da nazar audarmasa kerek. Búl kezde Qazaqstannyng qúqyq qorghau organdary «Jer satylmasyn jәne jalgha berilmesin» dep, eshbir qarusyz beybit sheruge shyqqan azamattardy tútqyndaumen әurelenip jýrgen edi.

Jer mәselesine qatysty talap-tilegin biylikke beybit jolmen jetkizbek bolghan halyqtan terrorist jasamaqqa әrekettendi. Alandardan jarylghysh zattar, qaru-jaraqtar tauyp alyp, bet-jýzderi jasyryn әlde bireulerdi tútqyndap jatty. Osy kezde biylik әr jerden «maydan» izdeuding ornyna naghyz ekstrimisterdi baqylauda ústauy kerek emes pe edi?! Ókinishke oray, bizding biyliktegi qúzyrly organdar qauipting aldyn alghannan góri, saldarymen kýreskendi jón kóretin sekildi.

Osy oqighagha qatysty qazaqstandyq sayasattanushy Rasul Júmaly arnayy «Abai.kz» portalyna  pikirin bildirdi.

Rasul Júmaly, sayasattanushy:

- Shyn mәnisindegi elimizdegi ekstrimizm, onyng ishinde diny ekstrimizm mәselesi bayaghydan beri aitylyp kele jatyr ghoy.  90-jyldardan beri bizding sayasattanushylarymyz, qogham qayratkerleri iydeologiya, dintanu mәselesin bet-albaty jiberuge bolmaydy degendi aityp-aq keledi. Búl memleketting qatang baqylauynda boluy kerek edi. Ókinishke oray, biyliktegi organdar búghan aitarlyqtay nazar audarghan joq. Búl jerde biyliktegilerding aitqany – Qazaqstan qauipsizdikting dingegi, búnday boluy mýmkin emes degen edi. Sodan keyin 2010-2011 jyldarda elimizding birneshe oblystarynyng ortalyqtarynda lankestik oqighalar oryn aldy. Ol kezde de qan tógildi. Ol kezde de beybit azamattar oqqa úshty. Alayda sol oqighalardan keyin biylikting algha tartqany – ýstirtin sharalar ghana boldy. Mysaly, janadan Zang qabyldau, búrynghy Din isteri boyynsha komiytetti agenttik dengeyine kóteru, qúqyq qorghau oryndaryna qosymsha lauazym beru jәne  tyiym salu, qysym jasau, qamau t.b.

Sol jyldan bastap, bizding sarapshylar taghy da eskertken edi. Eng negizgi basymdyq týitkilderding saldarymen emes, sebepterimen ainalysuda boluy kerek edi. Ras, onday qauipsizdik sharalary kerek qoy. Biraq, búl mәselede eng negizgi basymdyq – jastar  mәselesimen ainalysu, iydeologiya mәselesi, bizding dәstýrli islam dinin dәripteu kerek edi. Búl jerde tek bizding memlekettik organdar ghana emes, diny basqarmanyng da nasihattyq júmysyna nazar audaryluy kerek edi. Ókinishke oray, biylik múnday sharalargha asa bir mәn berilmedi. Sol 2011 jyldaghy sharalardan keyin janaghy sektalardyng birsypyrasy astyrtyn nasihat júmystaryna ótti, birtalayy jasyrynyp qaldy. Biraq, búlardyng erte me, kesh pe týbi shyghatyny belgili edi. Aytu qiyn. Qazir dýniyejýzinde ekstrimizim mәselesi ushyghyp túrghanyn bilesizder. Myna, Siriyadaghy, Týrkiyadaghy jaghdaylardan qúlaqdarsyzdar. Tipti solardyng sapynda bizding de azamattarymyz bar. Ushyghyp jatqan әleumettik ekonomikalyq mәseleler bar. Búlar da janaghy Aqtóbedegi oqighalardyng sebebi boluy mýmkin. Jastar mәselesi taghy bar, olardyng júmyssyzdyghy, olardyng syrttan keletin nasihatqa qarsy túra almauy bar t.b. Osynyng barlyghy keshegi oqighanyng nәtiyjesine әkelip soqtyryp otyr.

Qalay bolghanda da oilantarlyq jayt. Kýni býginge deyin resmy BAQ-tan búl mәselege qatysty naqty reaksiyalar kórip otyrghanymyz joq.  Búrynghysha әlem-jәlem әzil, kónil kóteretin baghdarlamalar, bir sózben aitqanda yryn-jyryn. Naqty qoghamdyq  is-sharalargha qatysty eshbir dýniyeler joq.

Sosyn janaghy óziniz aitqanday, bizding qúqyq qorghau organdary ózderining eng negizgi maqsattarynan adasyp qalghan sekildi. Ózining elin, jerin saqtap qalamyz dep, beybit sherugerge shyqqan azamattardy shetinen qamap, shyn qylmyskerlerdi baqylaudan shygharyp aluy ýlken aghattyq. Azamattardy qorghaudyng ornyna, ózderin qamap jýrgende, ekstrimistik saryndaghy qozghalystardy nazardan tys qaldyrdy. Búl kezdeysoq dýnie emes, búl erte me, kesh pe oryn alatyn edi. Osynday qatelikterge jol bergen organdar jauapqa tartyluy tiyis!

Búl jerde jana kadrlyq sheshimder kerek, osy mәselemen sauatty týrde ainalysatyn adamdar kelui tiyis qúqyq qorghau oryndaryna, iydeologiya oryndaryna, aqparat oryndaryna. Diny basqarmagha da kadrlyq ózgerister jasaluy tiyis. Sebebi, osynday mәselelerde diny basqarmanyng da bey-jaylylyq tanytyp, esh shara qabyldamay otyrghany jasyryn emes. Qazir naghyz  bizding jastarymyzdyng sana-sezimine iydeologiyalyq maydan jýrip jatyr. Osy maydanda bizding qúzyrly organdar taghy bir mәrte ýlken jeniliske úshyrap otyr.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz