Júma, 26 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 5833 0 pikir 29 Tamyz, 2016 saghat 13:20

RF JAGhDAYYNDA: IMPERIYaLYQ IYDEYa QARYN TOYDYRMAYDY

Resey liyberaldyq imperiya bola alady, biraq  liyberaldyq imperiya bolghysy kelmeydi. Reseyding әskery - sayasy imperiya bolghysy bar. Al, orys halqynyng basym kópshiligi KSRO-ny  ansaydy. Biraq Reseyding orysy, ashyghyn aitsaq, KSRO-ny emes, Resey imperiyasyn qalaydy.

Mәselenki, Putinning Resey imperiyasy – qazirgi tústa liyberaldyq jýiege realdy aliternativa. Reseyde ótkiziletin sosiologiyalyq zertteulerding kórsetetini - orys әleumeti, qarapayym halyqtyng 80% óz basshysyn qos qolyn kóterip qoldaydy. Ol ol ma eken,  orys halqy Reseyding basqynshylyq   sayasatyn da qoldaydy. KSRO qúlaghannan keyin songhy on bes jylda qarapayym Resey orysyna jetpeytini Reseyding imperialyq aibary men úly derjavalyq súsy. Resey әskeriy-sayasy quatyn býgingi kýni islamisterdi bombylap Siriyada kórsetip jatyr. Mening islamisterge janym ashymaydy, biraq bombalary men raketalary mektepter men auruhanalardy da qiratuda, qiraghan ýilerding astynda jýzdegen beybit siriyalyqtar ol dýniyege ketti. Reseyding osy  ústanymy halyqaralyq dengeyde týsinbeushilik tughyzuda. Mәselenki, býgingi kýni Resey shiiyter aliyansyn qoldaydy. Ol – Asad biyligi, Iraqtyng shiiyteri men Iran biyligi. Al Reseyding músylmandary tolyghymen sunnit músylmandar. Búl jaghday Resey músylmandary arasynda narazylyq tudyryp keledi. Reseyding Soltýstik Kavkazynan – sheshender, taghy basqa Tayau Shyghystyng kavkazdyqtary (kezinde olardyng ata- babalary Reseyding Soltýstik Kavkazynan Osman imperiyasyna kóshken) taghy basqa sunniyter    Asadqa qarsy, nemese IShIM qúramynda soghysyp jýr. Reseyding әue kýshteri arasynda adam shyghyny bar. Imperialyq pighylda tәrbiyelengen Resey azamattary, formalidy týrde әskerden demalysqa shyghyp, Shyghys Ukrainada gibridtik soghysqa qatysyp, «patriottyq missiyasyn» oryndap jýr. Qazaqstandyq orystardyng arasynda da adasyp jýrgender úshyrasady. Keybir orys tekti otandastarymyz orys qosyndaryna kirip, Ukrainanyng Donesk pen Lugansk oblystarynda lankestikke qatysypty.[1]Áriyne, ústalghany tútylyp jatyr. Reseyding resmy nasihatshyl teledidary kýndiz týni sharshamay Ukrainanyng ishki jәne syrtqy sayasatyn jamandauda. Qazaqstanda tiylmaytyn Resey tele nasihaty Batys elderi, sonyng ishinde Evropalyq Odaqpen, NATO-men «qyrghy qabaq soghysta» desem bolady.[2]

Orys pen ukrain halyqtary – tarihy eng jaqyn, tuysqan halyqtar. Biraq Resey Ukrainadaghy orys separatimzmin qozdyryp, Ukrainadan Qyrym jartyaralyn tartyp alyp, ózining qúramyna qosty. Ol az bolghanday Shyghys Ukrainada gibridtik soghys ashyp, lankestik separatistik «respublikalardy» qoldady. Orys tilindegi Vikiypediya búl jaylar turaly bylay jazady: V rezulitate sobytiy fevralya - marta 2014 goda Krym byl prisoediynyon k Rossiyskoy Federasii. V sootvetstviy s pozisiey Rossii, Krym y Sevastopoli s 18 marta 2014 goda yavlyaytsya subektamy Rossiyskoy Federasii, a «krymskogo voprosa» kak takovogo ne sushestvuet. V sootvetstviy s pozisiey Ukrainy, Krymskiy poluostrov yavlyaetsya territoriey Ukrainy, kotorui Rossiya vremenno okkupirovala[3].

Sonymen Álem qauymdastyghy Reseyding basqa elding territoriyasyn basyp aluyn qúptamady jәne Reseyge ekonomikalyq, finanstyq, tehnologiyalyq sanksiyalar saldy. Ukrainadan búryn Resey Gruziyanyng Ontýstik Osetiyasyn tartyp alghan. Zertteushi Tatiyana Urbanskaya bylay dep sol soghys turaly jazdy: V 2008 godu mejdu Gruziey, s odnoy storony, y Rossiey, Yujnoy Osetiey y Abhaziey — s drugoy, proizoshel voorujennyy konflikt. V nochi na 8 avgusta posle obstrelov gruzinskih sel, voorujennye sily Gruziy zayavily o namereniy «vosstanoviti konstitusionnyy poryadok» na territoriy nepriznannoy respubliky Yujnaya Osetiya, i, v rezulitate boev, zanyaly bolishuy chasti stolisy regiona – Shinvali. V tot je deni Rossiya vmeshalasi v konflikt y vvela voyska na territorii Gruzii, podvergla bombardirovke gruzinskie goroda, porty y voennye obekty. Takim obrazom, voennye deystviya vyshly daleko za predely Yujnoy Osetii. A okkupasiya chasty Gruziy rossiyskimy voyskamy byla prekrashena voobshe toliko s uchastiyem mejdunarodnyh posrednikov. Rezulitatom avgustovskih sobytiy 2008-go stalo obiyavlenie nezavisimosty ot Gruziy sobstvenno Yujnoy Osetiy y Abhaziiy.[4]

Odan búryn Resey Pridnestrovie ólkesinde separatizm otyn laulatyp Moldova territoriyasyn bólip alghan. Pridnestroviede әli de Resey әskeri túr. Taghy Vikiypediya.ru bylay sóileydi: Voyna na territoriy PMR v 1992-om godu velasi mejdu moldavskimy voyskamy (a takje silamy MVD y spesslujb), s odnoy storony, y ne priznavshimy raspada SSSR, voorujyonnymy formirovaniyamy (gvardiey y drugimi) nepriznannoy Pridnestrovskoy Moldavskoy Respubliki, s drugoy storony. 7 iilya 1992 Respublikoy Moldovoy bylo prinyato reshenie o prekrasheniy ognya, o chyom Pridnestrovskui storonu uvedomily cherez podpisanie dokumentov preziydentamy Respubliky Moldovy y Rossiy (kak garanta mira v SNG y pravopreemnika SSSR), odnako lokalinye stolknoveniya prodoljalisi do vvoda mirotvorcheskogo kontingenta Rossiiy[36] 29 iilya 1992 goda v Pridnestrovie, k 1 avgusta 1992 goda «tretiya sila» (HDNFM), voevavshaya na storone Respubliky Moldova, takje priznala etot miyr. Voorujyonnoe protivostoyanie zavershilosi podpisaniyem peremiriya y «zamorajivaniyem» voorujyonnogo konflikta[5]. Biraq Reseyding geosayasy ambisiyasy men tәbeti zor kórinedi. "Rossiya vozimet toliko Pridnestrovie, Gagauzii y yug Ukrainy": obzor SMY Moldovy[6]

Resey baspasózinde eng «opasyz halyq – ukraiyn» últy, al eng ««opasyz memleket – Ukraina», óitkeni olardy AQSh jәne Evropalyq Odaq qoldaytyn «hunta biyleydi». Osy tústa Qazaqstan Preziydentining sayasatynyng dúrystyghyn moyyndau kerek. Reseyding birneshe top yqpaldy sayasatkerleri (olardyng atyn atap jarnama jasamayyq dep esimderin keltirmedim) birneshe ret Qazaqstan territoryasynda separatistik pighyldy úsynystar jasaghan edi, biraq bizding Preziydentimiz Resey Preziydenti arqyly olardyng rayyn qaytardy. Reseyding  bizge shabuyl jasamau sebebi Qazaqstannyng әskery quatynyng jetkilikti bolghany. Býgingi Resey qaruly kýshteri әskery adam shyghynyna tózimdi emes. Egerde Qazaqstan qaruly kýshteri osal bolyp, al sayasy damuynda tiyanaqsyzdyq bayqalsa, potensialdyq agressor retinde Resey bizge shabuyl jasaytyn edi. Elde, әskerde, halyqta birlikting boluy kez kelgen agressorgha әskery әreket etuge jol  bermeydi. Kezinde mening úsynysym tómendegidey bolghan. Qazaqstannyng soltýstegi qalalaryn myqty qamaldargha ainaldyryp, onbes adamdyq әskery toptardy qalalarda ornalastyru. Onbestikke: bes snayper, bes granatometchik jәne bes avtomatchik kiredi.Búl mobilidy top ózining әskery operasiyalaryn beyne jazbalargha jazyp qala geriliyasynyng pәrmenin internette kórsetip otyrady. Búl tәjiriybe ózin sheshenderding tәjiriybesi retinde Siriyanyng tar kósheli qalalarynda pәrmendi «qala soghysy» retinde aqtaghan. Qazir mine el aman júrt tynysh , territoriyamyz týgel jәne biregey.

Reseyding júldyzy enkeydi. Putinning keluimen Reseyde ekonomikalyq reformalar toqtap, kerisinshe militaristik baghytqa bet alu kýsheydi. Resey memlekettik budjetinde jylma jyl әskery salagha kópten kóp qarjy bólinedi. Songhy jyldary әleumettik shyghyndardy qysqartyp, әskery budjetke aqshany halyqtyng auzynan jyryp berip jatyr. Al Reseyding ahualy jylma jyl nasharlap keledi. Reseyding Ishki Jiyntyq Ónimi (ary qaray IJÓ) kólemi jaghynan әlemdegi altynshy orynnan on birinshi oryngha tómendey jyljyp barady. Dauly derek bermes ýshin taghy da vikiypediyadan mysal keltireyin: Ekonomika Rossiy — shestaya ekonomika (po dannym za 2015 god) sredy stran mira po obiyomu VVP po PPS. VVP po PPS Rossiy za 2015 god sostavil 3717 mlrd dollarov. Nominalinyy VVP Rossiy za 2015 god sostavil 1324 mlrd dollarov, po etomu pokazatelu Rossiya zanimaet 12-e mesto v miyre. Po VVP po PPS na dushu naseleniya Rossiya na 2015 god zanimaet 48-e mesto[7].

Reseyding IJÓ qúldyrau sebebin mamandar men Resey Premier-ministri bylay týsindiredi: «Eshe odin kompleks prichin (zamedleniya rosta VVP) svyazan s ischerpaniyem vozmojnostey postkrizisnogo vosstanovleniya rossiyskoy ekonomiki. Zamedlilasi investisionnaya aktivnosti, predpriyatiya realinogo sektora stalkivaitsya s defisitom sobstvennyh investisionnyh resursov, rostom izderjek y razryvom mejdu urovnem dohodnosty biznesa y temy prosentnymy stavkami, kotorye predlagaitsya po kreditam». Mamandardyng úzaq payymdauyn qysqa qorytsaq: Resey ekonomikasy 2000-2008 jyldary tәp-tәuir ósken-2000-10%, 2001-5,1%, 2002-4,7%, 2003-7,3%, 2004-7,2%, 2005-6,4%, 2006-8,2%, 2007-8,5%, 2008-5,2%. [8] Búl ósim Gaydar reformalarynyng jәne múnay baghasynyng sharyqtap ósuining әseri edi. Biraq 2009 jylghy daghdarys Putinning ekonomikalyq sayasatyna alghashqy syn boldy, biraq 7,8% qúldyrau Resey sayasatkerlerine sabaq bolghan joq. Olar liyberaldyq reformalar emes , militarizasiya jolyna týsti. Al Batys aliyansy Reseyge keshirimshil sayasat jýrgizdi. Birinshi agressivtik presendent Pridnestroviede, Tauly Qarabaqta jәne Abhaziyada  bayqaldy: Reseyding әskery qosyndary birqatar әskery akt jasady. Biraq Batys memleketter aliyansy pәlendey  qarsy qimylgha barmady, sonymen birge olar NATO-nyng qataryn keneyte jәne kýsheyte berdi. Resey -jas memleket qoy, esiredi, eseyedi, qoyady degendey ýmitter bolghan shyghar. 2010 jyly Resey әli de ósti- 4,5%, 2011- 4,3%, 2012- 3,4%, 2013- 1,3%, al 2014-2015 jyldary Reseyding IIÓ odan ary qúlay bastady.  2014 jyly IIÓ  tek 0,6 % ghana ósti, búl resessiyanyng basy edi. Reseyding statistikalyq komiytetining bayandauynsha, 2015 jyly IIÓ  3,7% qysqarghan. Daghdarystyng sebebi úzaq uaqyt reformalardy quzamau jәne Batystyng Reseyge salghan (Ukrainanyng Qyrymyn  anneksiyalau jәne Ukrainanyng Shyghysyndaghy separatisterin qoldap «gibridtik soghys» jýrgizgen ýshin) sanksiyalarynyng әseri. Ekonomikalyq resessiya túrmys dengeyining tómendeuine әkeldi. Reseyding statistikalyq derekteri boyynsha kedeylikting eng sheginde qalghan adamdardyng sany 19 mlnnan asty. (2014 jyly RF-daghy kedeyler sany 3 mln bolghan) [10].  Reseydegi ekonomikalyq resessiya belegili dәrejede túrmystyng tómendeuine әkeldi. Al túrmystyng nasharlauy halyq narazylyghyn tudyruda. Býgingi kýni biz Reseyde keng kólemdi narazylyqty bayqamaymyz. Al narazylyq aksiyasyn jekelep jýrgizilushilerge biylik tarapynan operativti shara qoldanuda. Onyng ýstine orys adamy imperialyq iydeyagha bas úruda: «ash otyrsam da Qyrymdy iyelensem boldy» degen ústanym keng taraghan. Bizding oiymyzsha, imperialyq iydeya qaryn toydyrmaydy, kedeyshilikting ýdeui halyqty imperialyq iydeyadan jeritedi. Reseyge ýlken daghdarys kele jatyr, al onyng zaualy Resey biyligin shayqap jibere me, joq pa, men bilmeymin, kóripkeldik qasiyetim joq. Biraq orys halqy birneshe mәrte úly derjavashyldyqtan Jana zaman tarihynyng ózinde jerigen: birinshi ret 1917 jyldyng aqpan aiynda. 1914-1918 jyldardaghy birinshi dýniyejýzilik   soghysta. Sol soghysty abyroymen ayaqtaudyng ornyna Resey halqy patsha ýkimetin qúlatyp, odan keyin soghystan sharshaghanyn bildirip Uaqytsha ýkimetin qúlatty, 1918 jyly soghystan shyqtym dep,  Germaniyamen separattyq kelisimge qol qoyghany bar. Ekinshi ret: orys halqy óz erkimen KSRO-ny taratqany taghy bar. Sonda orys halqy 1917 jyldyng aqpanyndaghyday nannyng jetispeushiliginen taryqqan joq edi (búl kele jatqan revolusiyagha iytermelegen syltau ghana bolghan) .1989-1990 jyldardaghy jәriyalylyqty paydalanyp orys ziyalylary erkindikti (liyberaldyq erkindik – saylau qúqyghy, demonstrasiya jasau qúqyghy, partiya qúru, erkin sóz t. b. s. s. ) talap etti. Al qarapayym halyq «kalbasa men et qayda qúrydy?» deumen boldy. Osy joly da sol bolghan ssenariyler qaytalanyp keletinge  úqsaydy. Búl joly qúlasa, Resey qúr qúlamaydy, RF-nyng qúramyndaghy taghy birqatar elder erkindik pen egemendik alady. Resey búryn sondy kórshilerinen tartyp alghan jerlerding birazyn  qaytaryp beruge mәjbir bolady. Al Qazaqstannyng tynysy keneyedi.Eshqanday Evraziyalyq odaq bolmaydy. Qazaqtyng ózi sol tilge jabyspasa, orys tilining óktemdik dәuiri tausylady.

Ázimbay Ghaliy

Abai.kz

.............................................................................

1.V uchastiy v boevyh deystviyah na Donbasse podozrevait jiytelya Aktobe. meta.kz 16 AVGUSTA 2016

2. Azimbay Galy Novaya mirovaya «holodnaya voyna». altyn-orda.kz. 13 oktyabrya, 2013; Azimbay Galy Itogy Pervoy mirovoy "Holodnoy voyny". Nachalo Vtoroy mirovoy "Holodnoy voyny": bitva za Ukrainu.08.02.2014 centrasia.ru

3. Problema prinadlejnosty Kryma ru.wikipedia.org

4. Tatiyana Urbanskaya Miyr, 07 avgusta 2013 unian.net

5. Voorujyonnyy konflikt v Pridnestrovieru.wikipedia.org

6. "Rossiya vozimet toliko Pridnestrovie, Gagauzii y yug Ukrainy": obzor SMY Moldovy30 Apreli 2014, timpul.md/ru

7.Ekonomika Rossiy ru.wikipedia.org

8. Medvedev Dmitriy Anatolievich http://www.vestifinance.ru/articles/41771 - See more at: http://finik.me/post/165/#sthash.imku3Lmn.dpufwww.vestifinance.ru/articles/41771#sthash.imku3Lmn.dpuf

9. Rosstat: VVP Rossiy upal v 2015 godu na 3,7% . 25 yanvarya 2016.bbc.com/russian

10. PADENIE UROVNYa JIZNY NASELENIYa ROSSIY msk.kprf.ru  25.03.2016

0 pikir