Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 7946 0 pikir 2 Tamyz, 2016 saghat 12:26

BIYLIK NEGE QAZAQTY KERITARTPA KÝShKE AYNALDYRDY?

Resey Ukrainagha basa kóktep kirip, jerin basyp aldy. Búl – negatiyv. Endi osy oqighanyng pozitiv qyrlaryn tizbeleyik. Birinshiden, ydyrap bara jatqan Ukrainany biriktirdi, kópúltty Ukrainadan – biregey sayasy ukrain últyn balqytyp shyghardy; Ekinshiden, Ukrainanyng qúruy korrupsiyadan bolu kerek edi, biraq Resey bastaghan soghys pen Batys talaby ukrainanyng sayasy elitasyna bas talap pen bas mýdde retinde korrupsiyany atady; Ýshinshiden, Reseyding Ukrainagha agressiyasy Batysty (Evropalyq Odaq pen NATO-ny) Reseyge qarsy finanstyq, ekonomikalyq jәne tehnologiyalyq sanksiyalar salumen biriktirip, al  Ukrainagha qaytarymsyz ekonomikalyq kómek bergizdi;

Tórtinshiden, Ukraina tiyisti әskery reformalardy jasady, Ukraina әskery jana tipti qarumen su tegin jaraqtandyryldy; Besinshiden, Resey Ukrainany baghyndyryp, soghysta jeniske jete almady, soghys Resey ýshin geosayasy jәne ekonomikalyq útylystargha әkeldi: Reseyding әlemdegi Jeti Úly derjavalardyng ishinde abyroyy tómendedi; Altynshydan, Resey Ishki Jiyntyq Ónim kólemi boyynsha әlemdegi segizinshi, onynshy, tipti on birinshi oryngha qúldyrady desek bolady; Jetinshiden, Resey  túraqty odaqtassyz qaldy. Belorussiya men Qazaqstan tilazar  nemeredey -Reseyding aitqanyn birese oryndaydy, birese óz bilgenin isteydi; Segizinshi, Reseyding valutalyq qor qarjysy 2018 jylgha jetpeytin týri bar, olar qazir ardagerlerge zeynetaqy tólemin, múghalimder men dәrigerlerge jalaqysyn qaydan alaryn bilmey abdyrap qaldy, jaghday mýshkil; Toghyzynshy, Europa men Ukraina Reseyding gaz ben múnayynyng tәueldiliginen qútyldy, onyng ýstine múnay men gaz baghasy qymbattamay qoydy; Onynshy, Resey budjeti әskery shyghyndarynyng tym ósuine baylanysty әleumettik baghdarlamalardy qysqartyp, әsirese keybir ólkelik  budjetter defisitpen oryndalyp, qarjysyz qalatyn týri bar.

Meninshe, Múrat Áuezov kókemnen basqa búl mәseleni artyq biletin qazaq joq shyghar: orysyndy da, qytayyndy da ol adam jaqsy biledi, biraq saudada dostyq joq, saudada kemsinbeu kerek, qolymyzdy iydeologiyalyq ústanymdarmen baylamau kerek. Baylanystar men qatynastardy auqyn-auqyn reviziyalau jәne diyversifikasiyalau kerek. Qazaqstannyng mәngi odaqtasy joq, tek ótpeli ekonomikalyq, finanstyq, sayasy әriptesteri men mýddeleri bar.

Osynday kezende shetten «últymdy ózbek, qyrghyz, qaraqalpaq dep jazyp jiberdi» dep kelgenning bәrin «qazaq oralmany» dep moyyndau qajet. Eger de solay dep maghlúmat bergen oralman balasyn orys, ne ózbek mektebine berse, onda ol migrasiyalyq zannamany búzghany, jalghan derek bergeni ýshin deportasiya jasalghany dúrys. Búl – halyqaralyq tәjiriybe. Qazaqtyng tuuy tym tómendep barady. Sondyqtan, Ukrainadaghy jaghdaylardan sabaq ala otyryp, bolashaqta bizge migrasiyalyq tasqyndar qaupi kóp bolatynyn eskergenimiz jón. Yaghni, kez-kelgen jaghdaygha shettegi aghayyndardy jinap alyp, tas týiin dayyn bolu kerek. Eger de olar immigrasiyalyq zandardy búzsa, yaghny aldasa, qazaqpyn dep kirip, qazaq emes edim dep búltaqqa salsa, aitalyq, balasyn orys mektebine berse Fransiyadaghyday (fransuz qyzyna ózge últ ókili ýilenip, ajyrasatyn bolsa, ol adam azamattyqtan aiyrylady. Sebebi eseppen ýilengen, mahabbat bolmaghan, tek immigrasiyalyq zandy aldaghan) azamattyqtan aiyru kerek.

Biz qazir qazaqtyng damu vektoryn búzyp, qazaqty adastyryp kelemiz. Qazaqshyl degen qazaghyng memlekettik tildi qorghamaydy. Biylik qazaqty keritartpa kýshke ainaldyryp, qazaqty naryqtyq prinsipterge qarsy qoydy. «Jer satylmaydy» degen qazaqty «ózimizdegi fermerlerge de jer jekemenshikke berilmesin, ol jerdi kepildikke qoyyp, nesie almasyn» degen pikirdi aityp jatqanday atmosfera qalyptastyryp otyr. Sóite túra, qazirgi zamandaghy latifundizmmen kýresetin týrimiz joq. Jalpy, aziyalyq óndiris týri latifundiyalar men memlekettik jer menshigine negizdeletini belgili. Ol sayasy jýie ekonomikanyng tynysyn ashtyrmaydy. Onyng ýstine jersiz halyq amaldyng joqtyghynan qala týbine aghyla beredi, olargha da jer bermesen, sayasy jýie daghdarystan shygha almaydy. Yaghni, feodalizm dәuiri aldymyzgha ainalyp qaytadan keldi degen sóz. Ony tiriltken jer menshigi turaly memleketting ústanymy. Bizde memlekettik oligarhiyalyq kapitalizm qalyptasty. Solay bolsa da, damugha resurs bar jәne tarihy uaqyt pen damugha shans bar.

Ol shans latifundiyalardy kәmpeskelep, iyelengen jerin kedey fermerler men ýy salam deushilerge ýlestiru qajet. Ukraina tәjiriybesi kórsetkendey, Qazaqstandaghy eng manyzdy mәsele – qazaq mәselesi. Sondyqtan sol qazaqtyn, yaghny memlekettik tildi atqarushy biylikkke, zang shygharushy jәne jergilikti mәslihattargha, sot biyligine engizbesek isimiz algha baspaydy. Halyq qazirgi biylikti post otarshyldyq әkimshilik dep baghalaydy. Óz biyligim demeydi, senim artpaydy. Sebebi qazaq tili is jýzinde memlekettik til bolghan joq. Qazaq últshyldyq óktemdikti ansamaydy, biraq memlekettik til basymgerligin talap etedi.

Ázimbay Ghaliy

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590