رەسەي ۋكرايناعا باسا كوكتەپ كىرىپ، جەرىن باسىپ الدى. بۇل – نەگاتيۆ. ەندى وسى وقيعانىڭ پوزيتيۆ قىرلارىن تىزبەلەيىك. بىرىنشىدەن، ىدىراپ بارا جاتقان ۋكراينانى بىرىكتىردى، كوپۇلتتى ۋكراينادان – بىرەگەي ساياسي ۋكراين ۇلتىن بالقىتىپ شىعاردى; ەكىنشىدەن، ۋكراينانىڭ قۇرۋى كوررۋپتسيادان بولۋ كەرەك ەدى، بىراق رەسەي باستاعان سوعىس پەن باتىس تالابى ۋكراينانىڭ ساياسي ەليتاسىنا باس تالاپ پەن باس مۇددە رەتىندە كوررۋپتسيانى اتادى; ۇشىنشىدەن، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا اگرەسسياسى باتىستى (ەۆروپالىق وداق پەن ناتو-نى) رەسەيگە قارسى فينانستىق، ەكونوميكالىق جانە تەحنولوگيالىق سانكتسيالار سالۋمەن بىرىكتىرىپ، ال  ۋكرايناعا قايتارىمسىز ەكونوميكالىق كومەك بەرگىزدى;

تورتىنشىدەن، ۋكراينا ءتيىستى اسكەري رەفورمالاردى جاسادى، ۋكراينا اسكەري جاڭا ءتيپتى قارۋمەن سۋ تەگىن جاراقتاندىرىلدى; بەسىنشىدەن، رەسەي ۋكراينانى باعىندىرىپ، سوعىستا جەڭىسكە جەتە المادى، سوعىس رەسەي ءۇشىن گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق ۇتىلىستارعا اكەلدى: رەسەيدىڭ الەمدەگى جەتى ۇلى دەرجاۆالاردىڭ ىشىندە ابىرويى تومەندەدى; التىنشىدان، رەسەي ىشكى جيىنتىق ءونىم كولەمى بويىنشا الەمدەگى سەگىزىنشى، ونىنشى، ءتىپتى ون ءبىرىنشى ورىنعا قۇلدىرادى دەسەك بولادى; جەتىنشىدەن، رەسەي  تۇراقتى وداقتاسسىز قالدى. بەلورۋسسيا مەن قازاقستان ءتىلازار  نەمەرەدەي -رەسەيدىڭ ايتقانىن بىرەسە ورىندايدى، بىرەسە ءوز بىلگەنىن ىستەيدى; سەگىزىنشى، رەسەيدىڭ ۆاليۋتالىق قور قارجىسى 2018 جىلعا جەتپەيتىن ءتۇرى بار، ولار قازىر ارداگەرلەرگە زەينەتاقى تولەمىن، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە جالاقىسىن قايدان الارىن بىلمەي ابدىراپ قالدى، جاعداي مۇشكىل; توعىزىنشى، ەۋروپا مەن ۋكراينا رەسەيدىڭ گاز بەن مۇنايىنىڭ تاۋەلدىلىگىنەن قۇتىلدى، ونىڭ ۇستىنە مۇناي مەن گاز باعاسى قىمباتتاماي قويدى; ونىنشى، رەسەي بيۋدجەتى اسكەري شىعىندارىنىڭ تىم وسۋىنە بايلانىستى الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى قىسقارتىپ، اسىرەسە كەيبىر ولكەلىك  بيۋدجەتتەر دەفيتسيتپەن ورىندالىپ، قارجىسىز قالاتىن ءتۇرى بار.

مەنىڭشە، مۇرات اۋەزوۆ كوكەمنەن باسقا بۇل ماسەلەنى ارتىق بىلەتىن قازاق جوق شىعار: ورىسىڭدى دا، قىتايىڭدى دا ول ادام جاقسى بىلەدى، بىراق ساۋدادا دوستىق جوق، ساۋدادا كەمسىنبەۋ كەرەك، قولىمىزدى يدەولوگيالىق ۇستانىمدارمەن بايلاماۋ كەرەك. بايلانىستار مەن قاتىناستاردى اۋقىن-اۋقىن رەۆيزيالاۋ جانە ديۆەرسيفيكاتسيالاۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ ماڭگى وداقتاسى جوق، تەك وتپەلى ەكونوميكالىق، فينانستىق، ساياسي ارىپتەستەرى مەن مۇددەلەرى بار.

وسىنداي كەزەڭدە شەتتەن «ۇلتىمدى وزبەك، قىرعىز، قاراقالپاق دەپ جازىپ جىبەردى» دەپ كەلگەننىڭ ءبارىن «قازاق ورالمانى» دەپ مويىنداۋ قاجەت. ەگەر دە سولاي دەپ ماعلۇمات بەرگەن ورالمان بالاسىن ورىس، نە وزبەك مەكتەبىنە بەرسە، وندا ول ميگراتسيالىق زاڭنامانى بۇزعانى، جالعان دەرەك بەرگەنى ءۇشىن دەپورتاتسيا جاسالعانى دۇرىس. بۇل – حالىقارالىق تاجىريبە. قازاقتىڭ تۋى تىم تومەندەپ بارادى. سوندىقتان، ۋكرايناداعى جاعدايلاردان ساباق الا وتىرىپ، بولاشاقتا بىزگە ميگراتسيالىق تاسقىندار قاۋپى كوپ بولاتىنىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. ياعني، كەز-كەلگەن جاعدايعا شەتتەگى اعايىنداردى جيناپ الىپ، تاس ءتۇيىن دايىن بولۋ كەرەك. ەگەر دە ولار يمميگراتسيالىق زاڭداردى بۇزسا، ياعني الداسا، قازاقپىن دەپ كىرىپ، قازاق ەمەس ەدىم دەپ بۇلتاققا سالسا، ايتالىق، بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرسە فرانتسياداعىداي (فرانتسۋز قىزىنا وزگە ۇلت وكىلى ۇيلەنىپ، اجىراساتىن بولسا، ول ادام ازاماتتىقتان ايىرىلادى. سەبەبى ەسەپپەن ۇيلەنگەن، ماحاببات بولماعان، تەك يمميگراتسيالىق زاڭدى الداعان) ازاماتتىقتان ايىرۋ كەرەك.

ءبىز قازىر قازاقتىڭ دامۋ ۆەكتورىن بۇزىپ، قازاقتى اداستىرىپ كەلەمىز. قازاقشىل دەگەن قازاعىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى قورعامايدى. بيلىك قازاقتى كەرىتارتپا كۇشكە اينالدىرىپ، قازاقتى نارىقتىق پرينتسيپتەرگە قارسى قويدى. «جەر ساتىلمايدى» دەگەن قازاقتى «وزىمىزدەگى فەرمەرلەرگە دە جەر جەكەمەنشىككە بەرىلمەسىن، ول جەردى كەپىلدىككە قويىپ، نەسيە الماسىن» دەگەن پىكىردى ايتىپ جاتقانداي اتموسفەرا قالىپتاستىرىپ وتىر. سويتە تۇرا، قازىرگى زامانداعى لاتيفۋنديزممەن كۇرەسەتىن ءتۇرىمىز جوق. جالپى، ازيالىق ءوندىرىس ءتۇرى لاتيفۋنديالار مەن مەملەكەتتىك جەر مەنشىگىنە نەگىزدەلەتىنى بەلگىلى. ول ساياسي جۇيە ەكونوميكانىڭ تىنىسىن اشتىرمايدى. ونىڭ ۇستىنە جەرسىز حالىق امالدىڭ جوقتىعىنان قالا تۇبىنە اعىلا بەرەدى، ولارعا دا جەر بەرمەسەڭ، ساياسي جۇيە داعدارىستان شىعا المايدى. ياعني، فەوداليزم ءداۋىرى الدىمىزعا اينالىپ قايتادان كەلدى دەگەن ءسوز. ونى تىرىلتكەن جەر مەنشىگى تۋرالى مەملەكەتتىڭ ۇستانىمى. بىزدە مەملەكەتتىك وليگارحيالىق كاپيتاليزم قالىپتاستى. سولاي بولسا دا، دامۋعا رەسۋرس بار جانە تاريحي ۋاقىت پەن دامۋعا شانس بار.

ول شانس لاتيفۋنديالاردى كامپەسكەلەپ، يەلەنگەن جەرىن كەدەي فەرمەرلەر مەن ءۇي سالام دەۋشىلەرگە ۇلەستىرۋ قاجەت. ۋكراينا تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، قازاقستانداعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە – قازاق ماسەلەسى. سوندىقتان سول قازاقتىڭ، ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدى اتقارۋشى بيلىكككە، زاڭ شىعارۋشى جانە جەرگىلىكتى ماسليحاتتارعا، سوت بيلىگىنە ەڭگىزبەسەك ءىسىمىز العا باسپايدى. حالىق قازىرگى بيلىكتى پوست وتارشىلدىق اكىمشىلىك دەپ باعالايدى. ءوز بيلىگىم دەمەيدى، سەنىم ارتپايدى. سەبەبى قازاق ءتىلى ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىل بولعان جوق. قازاق ۇلتشىلدىق وكتەمدىكتى اڭسامايدى، بىراق مەملەكەتتىك ءتىل باسىمگەرلىگىن تالاپ ەتەدى.

ءازىمباي عالي

Abai.kz